Lesbók Morgunblaðsins - 06.02.1966, Blaðsíða 11
mam sixpensari
— Heyrðu
góði, þú
hrintir
henni —
eiga menn
að umgang-
ast kven-
fólk á þann
hátt?
—• Haltu
þér saman!
Bókmenntir
TJne Anthologie Vivante de la
JLittérature D’Aujourd’hui. Pierre
de Boisdeffre. Librairie Aca-
démique Perrin 1965.
Bók þessi er um 830 blaðsíður
og á að' gefa þverskurð af frönsk-
um nútímabókmenntum í
óbundnu máli. Bókin skiptist í
þrjá kafla: sá fyrsti fjallar um
nútímaskáldsöguna, þar eru
teknir kaflar og söguþættir eftir
þá höfunda, sem útgefendur
telja merkasta á þessu sviði, ævi-
ágrip og ritaskrá höfunda fylgir;
annar kafiinn eru valdir kaflar
úr leikritum, og sá þriðji eru
glefsur úr ritum þeirra, sem sett
hafa saman rit um heimspeki,
esseijur og gagnrýni. Þetta er
sýnisbók; spannar mjög vítt svið
og verður bezt notuð með öði-u
riti, sem sama forlag gaf út fyrir
nokkrum árum er heitir „Hist-
oire Vivante da la Littérature
D’Aujourd’hui”, í því er rakin
saga franskra bókmennta nútím-
ans, og er þessi bók fylgirit
þeirrar eða öfugt. Báðar bækum-
ar eru gott fræðirit um franskar
nútímabókmenntir. Ahrif franskra
bókmennta eru engu minni nú
en áður, einkum í leiklist. Slíkar
bækursem þessar eru mjög nauð-
synlegar handbækur, þetta eru
eannorðar auglýsingar um ástand
franskra bókmennta þessara ára.
Við hvern höfund er tilvísun til
umgetningr um hann í „Histoire
Vivante . , ,
Die Kalte Sonne. Jean Cayrol.
Deutsch von Guido G. Meister.
Walter-Verlag 1965. DM 15.—.
Jean Cayrol er fæddur í
Bordeaux. Hann stundaði bók-
menntanám. Átján ára gamall
tók hann að gefa út bókmennta-
timarit ásamt fleirum. Hann
gerðist bókavörður. Hann tók
þátt í styrjöldinni, starfaði síðan
í mótspyrnuhreyfingunni
frönsku, var handtekinn 1942.
Hann býr nú 1 París og er bók-
menntaráðunautur „La Seuil“-
útgáfunnar. Hann hefur gefið út
ljóð, skáldsögur, ritgerðir og
kvikmyndaleikrit. Cayrol er
mikill stílsnillingur, orðin eru
honum dýr. Sá sem leitar sér
nýrra heimkynna verður annar
en hann var fyrrum: Persónur
Cayrols hverfa stað úr stað og
viðmiðun þeirra og skoðanir
breytast með breyttu umhverfi;
ferð án fyrirheits verður þeirra
vegur. Heimur Cayrols minnir
um sumt á heim Rilkes, afstaða
hans til hlutanna er mjög per-
sónuleg og nærfærin; hlutirnir
öðlast líf, og persónur hans öðl-
ast stundum stöðu hlutanna;
vindurinn feykir þeim til eins og
skrælnuðum laufblöðum. Minn-
ingin er einnig hluti verðandinn-
ar hjá Cayrol, þýðingarmeiri oft-
sinnis heldur en verðandi at-
burðarás. Walter-útgáfan gefur
töluvert út af nútímabókmennt-
um, bæði þýzkum og annarra
þjóða; bækur útgáfunnar eru
mjög smekklega unnar, bæði
prentun og band og gætu verið
öðrum til nokkurrar fyrinnynd-
ar.
Saga
Political Power in tlie Ancient
World. Mario Attilio Levi.
Translation by Jane Costello.
Weidenfeld and Nicolson 1965.
30/—.
Höfundur starfar við háskól-
ann í Mílanó. Hann rekur í þessu
riti ástæðurnar fyrir pólitískum
deilum í menningarríkjum fom-
aldar og eðli þeirra. Hann skil-
greinir réttlætingu valdsins 1
Egyptalandi og Mesópótamíu og
þeim ríkjum þar sem sami skiln-
ingur réð um eðli valdsins og
uppruna. Trúarlegt og pólitískt
vald var samtvinnað í þeim ríkj-
um, sem lágu að Miðj arðarhafi
um langt skeið. Höfundur rekur
ástæðurnar fyrir þessu og leggur
áherzlu á þá breytingu sem verð-
ur á skilningi manna í þessum
efnum, við þá hreyfingu sem
hefst í Aþenu á fimmtu öld f. Kr.
um aðskilnað trúarbragða og
pólitísks valds. Menning Róm-
verja og Grikkja rakti rætur sín-
ar um margt til Egypta, og þá
einkum í þessu efni. Þar í landi
var konungurinn jafnframt guð
eða nátengdur guðunum, þessi
hugmynd um guðlegan uppruna
landstjórnar og valds var póli-
tískur sannleikur meðal forn-
þjóðanna. Gríski skilningurinn
mátti sín þó alltaf nokkurs, en
að lokum verður egypzka kenn-
ingin viðurkennd í breyttri
mynd I Aust-rómverska keisara-
dæminu. Skilgreiningar höfundar
og rök fyrir þeim eru skýr og
augljós, og eru studd traustum
heimildum.
Alexander oder Die Verwand-
lung der Welt. Peter Bamm.
Droemer, Ziirich 1965. DM 16.80.
Hver kynslóð hefur sína skoð-
un á Alexander mikla og afrek-
um hans. Á miðöldum var hann
einn þeirra landstjórnarmanna,
sem naut hvað mestrar hylli,
jafnvel úti hér var saga hans
vinsælt lestrarefni. Höfundurinn
hóf starf sem skipslæknir og fór
víða um heim, síðan tók hann að
gefa sig að ritstörfum og hefur
sett saman nokkrar bækur, sem
hafa náð mikilli útbreiðslu. í
þessari bók segir hann sögu Alex-
anders mikla og ágætir mjög af-
rek hans. Margt var vel búið í
hendur þessa konungs, hann erfði
vel æfðan her og land sem var
á leiðinni út úr villimennsku-
sortanum. Hann leggur á stað
tuttugu og eins árs gamall með
þrjátíu og fimm þúsund manna
her til að sigra heiminn. Þetta
hófst 334 fyrir Krists burð. Hann
sigrar hinn austræna risa, Persa-
veldi, á fáum árum og stofnar
ríki, sem náði frá Miðj arðarhafi
austur að Indus-fljóti, og frá
Líbýu austur í Turkestan. Kon-
ungur ætlaði sér að skapa þús-
und ára ríki, og þótt þetta bákn
sundraðist eftir hans dag, þá
mótaði hann framvindu mála á
þossu svæði. Hellensk tunga og
menning mótaði þessi landsvæði,
og saga Evrópu væri önnur ef
hans hefði ekki notið. Höfundur
dregur upp litauðuga mynd af
þessum tímum.
Jóhann Hannesson:
ÞANKARÚNIR
„í ÞESSARI borg, Kanbalu, er myntsmiðja stórkhansins, en
um hann má með sanni segja að hann hafi á sínu valdi leynd-
ardóm alkymistanna (þ.e. gullgerðarlistamanna), þar sem hann
kann þá list að framleiða peninga á þann hátt, sem nú skal
greina: Hann lætur taka börk af mórviðartrjám, en blöð þeirra
eru notuð til fóðurs handa silkiormum, og úr berkinum tekur
hann innra lagið, sem er á milli viðarins í trénu og grófgerðari
hluta barkarins. Þetta er bleytt og síðan steytt í keri, unz úr
verður deig, og úr því er gerður pappír, sem líkist þeim
pappír, sem búinn er til úr bómull, en er alveg svartur. Þegar
hann er nothæfur orðinn, lætur stórkhaninn skera hann niður
í peninga, misjafnlega stóra, nálega ferhyrnda, en nokkru meiri
að lengd en breidd.“
Ofanskráð er upphaf þess kafla í frásögn Marcó Póló af
pappírspeningagerð Kínakeisara á 13. öld (Ferðir, II. bók, 18.
kap.) Sagan þótti svo lygileg í Feneyjum, ættborg Marcó, að
frændur hans sögðu h'onum að snáfa út í sveit og segja hana
þar, því enginn maður í hinni frægu verzlunarborg myndi taka
mark á manni, sem léti sér annan eins þvætting um munn fara.
En Marcó, sem hafði verið hjá keisara í tvo áratugi, kom nú
samt sögunni á pappír og segir frá þessu furðulega kerfi,
hvernig keisarinn og tólf hagfræðingar hans létu tryggja seðl-
ana, að því er virðist frá ári til árs, og miðuðu gildi þeirra
við alls konur vörur, er á boðstólum voru. Hann segir frá
endurnýjun slitinna seðla, og endar með því að staðhæfa:
„Af þessum sökum má örugglega slá því föstu að stórkhaninn
hefir víðtækara vald yfir fjármálum en nokkur annar þjóð
höfðingi á jörðinni."
Hinu gat Marcó — tímans vegna — ekki sagt frá, hvernig
þetta endaði með skelfingu nokkrum áratugum siðar, þegar
eftirkomendur Kublai khans voru orðnir úrkynjaðir og
spilltir og hinir heiðarlegu hagfræðingar og aðrir góðir em-
bættismenn voru útdauðir. Með kerfinu tókst að draga þjóð-
arauðinn til höfuðborgarinnar, svo aö hún óx líkt og vatns-
sjúkt höfuð. Kanbalu — það er Peking — var tvímælalaust
glæsilegasta borg síns tíma þegar hallarsmíð keisaranna var
lokið. En Kínverjar veltu af sér oki Yuen-keisaranna, steyptu
þeim af stóli, flæmdu þá norður fyrir múrinn og létu þá ekki
eiga afturkvæmt til valda í Mið-ríkinu. Þeir gerðu gjaldmiðil
þjóðarinnar að leikfangi og stofnuðu þar með til hruns.
Verðbólgusagan fyrr og síðar sýnir, að með sífallandi seðl-
um má ýmsu til vegar koma: Standa í dýrum styrjöldum,
byggja stórar borgir og háar hallir, halda uppi sukki og sæl-
lífi, féfletta almenning dag og nótt, stofna til óeirða, mann-
flótta, fjárflótta og hruns og steypa kóngum og keisurum. Það
er meðal annars af því að menn vita þetta, að mörg ríki eru
afar treg til að leggja út í sams konar gullgerðarlist og hinir
síðari Yuen-keisarar. Sagt er að einn frændi Kublai khans,
sem réð ríkjum í Persíu um þessar mundir, hafi reynt að
innleiða pappírsgjaldmiðil, en verið steypt af stóli, meðal ann-
ars fyrir það tiltæki sitt.
Að kunna leyndardóm gullgerðarlistar gæti komið sér vel fyr-
ir stjórnmálamenn — ef kunnáttan breiddist ekki út. Alkymi
var m.a. talin í því fólgin að framleiða dýra málma úr ódýr-
um, en einnig undrameðöl og gervimenn (homunculi) eða
eins konar „meðaladrauga“. Alkymistar spreyttu sig við þessi
verkefni öld fram af öld, en fundu ekki hina réttu aðferð.
Það hafa hins vegar kjarnavisindin gert og framleitt undra-
vopn, en gullgerð með kjarnorku er ekki talin svara kostnaði
ennþá. Og þótt hún yrði svo einföld og ódýr að hver hús-
móðir gæti búið til gull í eldhúsinu sínu, líkt og graut eða
plokkfisk, þá myndi hún ekki leysa vandamál þjóðfélaga. Það
gæti verið þægilegt fyrir einhvern flokk eða fyrir einvaldan
konung, ef hann einn kynni að búa til ódýrt gull, en enginn
annar kynni listina. En hann yrði samt ekki góður stjórn-
andi þjóðfélags. Til stjórnunar þarf allt önnur verðmæti,
meðal annars þá lífsvizku, sem kann að halda mannfélagi sam-
an og að fá menn til aö vinna saman að nauðsynlegum og
heillavænlegum málum. í því skyni varð Kung-fú-tze Kín-
verjum miklu notadrýgri en pappírspeningagerð keisarans,
enda gerði hann sér ljóst að stjórnvizkan var ekki fáanleg fyr-
ir gull. Þess vegna varð þjóðhöfðinginn, að hans áliti, að
setja réttlætið ofar öllum fjárhagslegum verðmætum.
6. febrúar 1966
- LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11