Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1958, Qupperneq 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
223
Stoðin fellur.
góð, en samt leizt bæarstjórn ekki
á að ráðast þar í bakstur í stórum
stíl. í þess stað var Borkenhagen
gasstöðvarstjóra falið að rannsaka
hvort hægt mundi að nota hitann
í gasstöðinni til þess að baka við.
Það reyndist framkvæmanlegt.
Vorið 1918 var svo gerð tilraun að
setja brauðofn ofan á gasgerðarofn,
að sást þá að þarna var ónotaður
hitagjafi. Var svo sett upp brauð-
gerðarhús þarna með tveimur ofn-
um. Störfuðu þ?r 4 bakarar og gátu
bakað 600 hálf rúgbrauð á dag.
Þótti það sæmilegt og helzt þessi
bökun við fram yfir stríðslok.
Rafmagnið kemur
Rafmagnið kom. Árið 1921 var
komin upp stöð hjá Elliðaánum.
Um leið og hún tók til starfa fengu
870 hús í bænum rafmagn. Stöðin
varð brátt allt of lítil, en engum
kom þá til hugar að stækka gas-
stöðina né reisa nýa gasstöð vegna
stækkunar bæarins. Rafmagnið
hafði sigrað 1 samkeppninni þegar
í fyrstu lotu. Stöðin hjá Elliðaán-
um var stækkuð eins og vatnsmagn
leyfði, og þegar það hrökk ekki,
var horfið að því að virkja Ljósa-
foss í Sogi. Rafmagriið útrýmdi
gasinu alls staðar sem ljósgjafa, á
götunum, í verslunum, samkomu-
húsum og á heimilunum. Og nú tók
iðnaðurinn í bænum að aukast, þeg
-ar orkan var fengin. Allmargir
notuðu gas til suðu enn, þótti það
ódýrara. En það mun varla hafa
komið fyrir að gasæðar væri lagð-
ar í ný hús. Og svo rak að því að
gasstöðin var óþörf, og nú er verið
að rífa hana. En þar sem hún stóð
á að rísa upp slökkvistöð Reykja-
víkur.
o—O—o
Fyrir mörgum árum rann lækur
niður dalinn, þar sem nú er kölluð
Norðurmýri. Fell hann til sjávar
um það bil er nú mætast Skúlagata
og Borgartún. Þessi lækur mun
upphaflega hafa heitið Reyðará
(kennd við silung) en það afbakað-
ist í Rauðará og svo hét býlið, sem
stóð þar norðarlega að austan-_
verðu. Réði lækurinn landamerkj-
um þess býlis og Reykjavíkur.
Vestan við ána var um aldamót-
in stórt og slétt tún, sem var kallað
Elsumýri og náði frá sjó upp að
Laugavegi. Neðra hlutann af þessu
túni, eða frá sjó að fyrirhugaðri
Hverfisgötu, fekk Klæðaverk-
smiðjan Iðunn þegar hún var stofn-
uð 1903. Þótti það höfuðkostur við
þennan stað þá, að lækurinn rann
þarna rétt hjá svo auðvelt var að
ná í vatn til kælingar. Og svo var
þarna svo vítt og mikið athafna-
svæði, að verksmiðjan átti auð-
veldlega að geta fært út kvíarnar
ef vel gengi.
Klæðaverksmiðjan var svo reist,
en hún brann á frídegi verslunar-
manna (2. ág.) 1906. Eftir það bar
félagið ekki sitt barr, og þess vegna
tókst að ná austurhluta lóðarinn-
ar undir gasstöðina.
Gasstöðin þótti einkennileg á sín-
um tíma. Hún var ólík öllum öðr-
um húsum í bænum, með stóran
geymi að baki, hinn fyrsta sem
sást hér á landi. Og svo var hún
umgirt mjög hárri járngirðingu,
sem ekki átti heldur sinn líka í
oænum. Hús stöðvarstjórans var
talið eitthvert snotrasta húsið í
bænum.
Stöðin stóð þarna ein sér fyrstu
árin og bar mikið á henni. Hún
var fyrsta mannvirkið er heilsaði
hverjum gesti, sem kom til Reykja-
víkur landleiðina, og setti sinn svip
á bæinn. Má því vera að ýmsu'm
þyki sjónarsviptir að því er hún
hverfur nú.
Á. Ó.
*___—*