Lesbók Morgunblaðsins - 29.07.1956, Page 2

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Dómkirkjan í Hróarskcldu.
40«
og er in hæsta þeirra 57 metra yíir
sjávarmál, aðeins hærri en Skóla-
vörðuholtið. Þarna setti Haraldur
konungur blátönn konungsgarð á
10. ö!d. Haraldur kemur við sögu
íslands á einkennilegan hátt.
A stjórnarárum hans braut ís-
lenzkt kaupfar við Danmörk, en
bryti konungs tók upp fé allt og
kallaði vogrek. Þessu reiddust ís-
lendingar svo, að það var í lög tekið
að yrkja skyldi um Danakonung
mðvísu fyrir nef hvert er á var
landinu. Hefir aðeins geymst ein af
vísum þessum. En Haraldur kon-
ungur varð þessu svo reiður að
hann ætlaði að fara með herskipa-
flota til íslands og hefna níðsins.
Sendi hann þó fyrst fjölkunnugan
mann þangað til njósna. „Sá fór í
hvalslíki. En er hann kom til lands-
íns, þá fór hann vestur fyrir norðan
landið. Hann sá að fjöll öll og hólar
voru fullir af landvættum, sumt
stórt en sumt smátt. En er hann
tom fyrir Vopnafjörð, þá fór hann
Inn í fjörðinn og ætlaði á land að
ganga. Þá fór ofan úr dalnum dreki
mikill og fylgdu honum margir
ormar, pöddur og eðlur, og blésu
eitri á hann. En hann lagðist í
brott og vestur fyrir landið allt
fyrir Eyafjörð. Fór hann inn eftir
þeim firði. Þar fór í mót honum
fugl svo mikill að vængirnir tóku
út fjöllin beggja vegna, og fjöldi
annara fugla, bæði stórir og smáir.
Braut fór hann þaðan og vestur um
landið og svo suður á Breiðafjörð
og stefndi þar inn á fjörð. Þar fór
móti honum griðungur mikill og óð
á sæinn út og tók að gella ógur-
lega; fjöldi landvætta fylgdi hon-
um. Brott fór hann þaðan og suð-
ur um Reykjanes og vildi ganga
upp á Vikarsskeiði. Þar kom á móti
honum bergrisi og hafði járnstaf
í hendi og bar hö'fuðið hærra en
fjöllin, og margir aðrir jötnar með
honum. Þaðan fór hann austur með
endiöngu landi —■ „var þá ekki
segir hann, nema sandar og öræfi
og brim mikið fyrir utan, en haf
svo mikið milli landanna, segir
hann, að ekki er þar fært lang-
skipum“. Hætti Haraldur konung-
ur þá við herferðina. Um þetta
kvað Fornólfur:
Haraldur á heiðnum gandi
hingað sendi galdraþrjót,
komst hann hvergi af legi að landi,
landvættirnar tóku mót,
vörðu honum veginn traustan
vestan, sunnan, norðan, austan,
fyrir söndum sjávarrót:
Af þessum atburðum er það, að
landvættirnar eru nú í skjaldar-
merki íslands. En sagan um hefnd
íslendinga, að kveða níðvísu um
kónginn á nef hvert, er einstök í
sinn röð. Níðið var ið bitrasta
vopn, sem til var. „Bitið hefir níðið
ríkari menn en svo sem þú ert Ein-
ar, sem var Hákon jarl, og mun
það munað meðan Norðurlönd eru
byggð“, sagði Haraldur konungur
Sigurðsson. Kveðlingarnir urðu í
höndum íslendinga hvassir sem
byssustingir, eins og eitt skáldið
kvað, og svo hefir farið fram á
þennan dag.
Hróarskelda var konungssetur
fram á 14. öld og því höfuðborg
landsins. En þá fara konungar að
verða þar lausari við, og jafnframt
tekur borginni að hraka. Og á 15.
öld er Kaupmannahöfn orðin kon-
ungssetur, og um siðaskiptin flutt-
ist biskupssetrið frá Hróarskeldu
þangað. Þá var fornri frægð lokið.
— Hjá borginni eru margar upp-
sprettur og er in stærsta nú nefnd
Maglekilde og telja menn að við
hana sé borgin kennd.
En þótt lokið sé fornri frægð
Hróarskeldu, hefir hún öðlast nýa
frægð vegna dómkirkju sinnar, þar
sem konungar Dana eru leiddir.
—k—
Talið er að Haraldur konungur
blátönn hafi reist kirkju þarna um
960. Var hún úr timbri og stóð ekki
nema eina öld. Þá lét Vilhjálmur
Hróarskeldubiskup gera þar aðra
kirkju úr höggnum steini á dögum
Knúls ríka. Sú kirkja var fullger
1080, en hún stóð heldur ekki lengi.
Er svo talið að Absalon biskup hafi
hafið smíði núverandi dómkirkju
árið 1170. Hún er úr rnúrsteini og