Lesbók Morgunblaðsins - 05.10.1941, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
341
ursti blómgróður, blágresi, lyng
og björk. Hraunkarlarnir og keri-
ingarnar virðast elska og þrá blóm
og gróður og hlúa vel að öllu
slíku, svo að ekki er þeim alls
varnað, þó þeir fylgist ekki mik-
ið með breytingum tímanna.
Einna best jijóta hraunstrók-
arnir sín í þokuslæðingi. Þeir eru
verkefni fyrir dráttlistamann.
Eldborg er suðaustan til í miðju
hrauninu og ber hátt vfir það. Hún
er einhver hin mesta sveitarprýði,
sem hugsast getur. Hún blasir við
augum frá flestum bæjum í
Hnappadalssýslu og víða í Mýra-
sýslu og Staðarsveit. Sjálfsagt er
það ofsagt, að hádegi sje haldið
á Eldborg hvaðan sem hún sjest,
en víða munu dagsmörk vera við
hana miðuð. Best má átta sig á
því, hvílík hjeraðsprýði Eldborg
er, mcð því að hugsa sjer, að húu
væri horfin burt og eftir væri
flatneskjan ein. Þá væri mikiil
sjónarsviftir að Eldborg. En eng-
in hætta er á því„ að hún hverfi
eða sökkvi. Hún er traustlega
bygð og vönduð, ekki há, en reglu
leg í lögun, eins og hún væri smið-
uð eftir fyrirfram gerðum upp-
drætti hins besta byggingarmeist-
ara. Hún er með reglulegum stein-
steyptum veggjum og brúnum alt
í kring og vikri og möl, er neðar
dregur, hringmynduð og blásvört
að lit. Borgin er eldgígur. Hið
stóra hraun er frá henni runnið.
Ofan í hana er skál, viðlíka djúp
eins og borgin er há frá jafn-
sljettu. Og brúnirnar, gígbarm-
arnir, eru sumstaðar svo mjóir eða
þunnir, að vel má sitja á þeim
tvo vega með annan fótinn dingl-
andi ofan í gíginn, en hinn fót-
inn utanvert, út að víðri veröld.
Auðveld er borgin uppgöngu,
enda er hæðin aðeins fullir 100
metrar yfir sjávarmál, en að sjálf-
sögðu nokkru minna yfir jafn-
sljettu umhverfisins.
Útsýni frá Eldborg er fögur,
einkum fjallahringurinn. Næsta
fjallið er Kolbeinsstaðaf jall, risa-
vaxið og tröllaukið rís það upp
frá jafnsljettunni með brúnum sín-
um og tindum. Haukahreiður er
fremsta nípan, en Tröllakirkja
hæsti hnjúkurinn. Yið hlið Kol-
beinsstaðafjalls er Fagraskóga
fjall lítið eitt lægra, lítið eitt smá-
feldara og yfirbragðssljettara, en
þó æði svipmikið. Þar í fjallinu
hafðist Grettir við í Grettisbæli.
Þessi tvö fjöll eru líkt og maður
og kona. Á milli fjallanna skerst
lítill dalur, Kaldidalur (Kaldár-
dalur). Því miður hefir stundum
svo farið í hjónasambúð, þó hún
væri skemri heldur en sambúð
þessara tveggja fjalla, að dálítill
Kaldidalur hefir orðið á milli hjón
anna og aðskilið þau.
í fjarsýn frá Eldborg er mikill
og fagur fjallahringur: Snæfells-
jökull í vestri og svo allur Snæ-
fellsnesfjallgarðurinn með Elliða-
hamri, Ljósufjöllum, Hafursfelli,
dimmu og brúnaþungu, Skyrtunnu,
Svörtufjöllum, Hesti og Sátu. En
til suðurs eru Mýrafjöllin og
Hafnarfjall og Akrafjall, en Keilir
og Reykjanesfjöllin sjást við
hafsbrún, ef hyllingar eru.
Fjöldi bæja og blómlegra býla
blasa við frá Eldborg, hinar feg-
urstu og hýrlegustu sveitir með
góðu og glöðu fólki og miklum
ræktunarmöguleikum og miklum
framtíðarskilyrðum. Samgöngur
eru þar nú ágætar, en áður fyr
átti þetta hjerað við mikla sam-
gönguerfiðleika að stríða, og urðu
menn þá að reiða allan sinn kaup-
skaparvarning á klökkum 12—15
stunda lestaferð um vegleysur og
foræði, til Stykkishólms eða Borg-
arness.
í Kolbeinsstaðahreppi eru marg-
ir aðrir eldgígar og mörg önnur
hraun (Rauðamelskúla syðri, Gull-
borg, Rauðhálsar og Barnaborgir
eru helstu eldgígarnir hver með
sínu hrauni. Eldborg er fegurst
allra gíganna og nýtur sín best i
útsýninu, en Gullborg líkist henni
dálítið í lögun, en samsvarar sjer
þó ekki eins vel.
í miðri sveitinni, milli Eldborg-
arhrauns og Barnaborgahrauns eru
melaflákar ákaflega víðáttumiklir,
gróðurlausir og ömurlegir; eru
þeir þaktir smágrjóti, möl og leir.
Alt mun þetta hafa verið skógi
vaxið fyrrum, en skógurinn verið
höggvinn vægðarlaust og svo blás-
ið upp og landið orðið örfoka. Ef
til vill eiga þessir ömurlegu melar
í vændum að fá sín tækifæri og
sína köllun, þó síðar verði og bæt-
ur þeirra ranginda, sem þeir hafa
orðið fyrir af fávísum mönnum.
Ef til vill eiga þeir síðar í vænd-
um að fá færi til þess að endur-
gjalda ilt með góðu, fóstra og
fæða óbornar kynslóðir mannanna
barna, verða að frjósömum akur-
reitum, blómlegum býlum og
skrúðfögrum skógum. Hver veit 1
Tíminn líður fljótt við að skoða
Eldborg, hraunið og hina fögru
útsýn. Degi tekur að halla. Frið-
sæld og fegurð náttúrunnar er
mikil. Hljóðleikinn og kyrðin vek-
ur undarlegan geðblæ. Hátíðleiki
og helgi hvílir yfir' allri náttúr-
unni.
Jeg kveð Eldborg reifaða skini
lækkandi sólar, dagur líður að
kvöldi. Sá, sem alist hefir upp
með Eldborg í hádegisstað fvrir
augum sjer öll sín æskuár, getur
ekki annað en minst hennar með
söknuði og hlýleika alla ævi.
Fyrir rúmum 75 árum gerði _
Pasteur, vísindamaðurinn frægi,
tilraun, sem átti að sanna, að bakt-
eríurnar lifðu í loftinu. Hann sauð
súpu og setti hana í flösku og
bræddi fyrir stútinn, svo að ekk-
ert loft kæmist að. Tilraunin hepn
aðist algerlega, því að súpan er
jaf-n óskemd og góð í dag og hún
var fyrir 75 árum.
Dr. Louis La Place í Philadei-
phiu á nú flöskuna, en Pasteur
gaf föður hans hana á sínum tíma.
★
Pilsudski marskálkur, fyrver-
andi einræðisherra í Póllandi, var
sjerstaklega hrifinn af norska
verslunarmanninum Sam Gyde,
sem. var fyrsti sendiherra Norð-
manna í Póllandi. Fvrir því lágu
auðvitað ýmsar ástæður, en eina
hefir Pilsudski sjálfur skýrt á
eftirfarandi hátt: „Gyde er einn
af þeim fáu útlendingum, sem jeg
hefi kjuist, sem aldrei hefir reynt
að kenna mjer, hvernig jeg á að
stjóana Póllandi.
★
Ung hollensk stúlka var fyrir
nokkru tekin föst þar í landi fyr-
ir smygl. Það kom í Ijós, að hiiu
hafði komið með kistu frá Frakk-
landi, sem í voru 6000 falskar tenn
ur.