Lesbók Morgunblaðsins - 05.10.1941, Blaðsíða 4

340
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
Sauðlauksdal 15. sept. 1941.
að er sólbjartur sunnudagur í
ágúst. I dag er ferðinni heit-
ið að Eldborg, beint af augum,
fótgangandi yfir Eldborgarhraun.
Hraunið er víðáttumikið og mjög
úfið og brunnið. Það er í neðri
hluta Kolbeinsstaðahrepps. Bæir
eru umhverfis það, en þó all-lang-
ar bæjarleiðir á milli sumra þeirra.
Meðfram norðvesturjaðri hrauns-
ins endilöngum liðast Haffjarðar
á með brotum og hyljum og gnægð
af laxi.
Um Eldborgarhraun og upphaf
þess segir svo í Landnámu:
„Þá var Sel-Þórir gamall ok
blindur, er hann kom út síð um
kveld, ok sá at maður reri útan 1
Kaldárós á járnnökkva, mikill ok
illilegur, ok gekk þar upp til bæj-
ar þess, er í Hripi hét, ok gróf
þar í stöðulshliði; en um nóttina
kom þar upp jarðeldr, ok brann
þá Borgarhraun; þar var bærinn,
sem nú er borgin“.
Ekki mun þó þessi frásaga
Landnámu fá staðist, og mun Eld-
borg og hraunið hafa brunnið fyr-
ir landnámstíð. En sögn Landnámu
gæti verið runnin frá munnmæl-
um um sýn, eða ofsjónir, sem hinn
blindi maður hafi sjeð, og kemur
slíkt fyrir um gamalt fólk, þó
blint sje, er elliglöp sækja á það.
Eldborgarhraun er víða ákaflega
torfært og brunnið, grátt og grett
til að sjá. í því leynist þó mikið
af landkostum fyrir sauðfje, og
fegurð. Víða er í því mikill skóg-
ur, þjettir bjarkarrunnar, en inn-
an um gnæfa beinvaxin og fögur
reynitrje yfir bjarkir^ar. Hraun-
kollarnir eru undrafagrir og hlý-
legir, þar er altaf logn, og hitinn
mikill, þegar sólskin er. Mikið vex
þar af blágresi og öðrum fögrum
blómjurtum, en í djúpum og þröng
um glufum vaxa háir og skrúð-
grænir burknar, þessi dásamlegi
pálmagróður íslenskra hrauna. Það
er seinfarið yfir hraunið, bæði
vegna þess, hve úfið það er, og
svo af hinu, hve marga fegurð
ber fyrir augað, mörgu er að að
hyggja og margt vekur undrun og
aðdáun, eða athygli og umhugsun.
Hjer eiga skógarþrestirnir sjer
bygðir og bú og margir aðrir fugl-
ar, og lifa í gleði og ánægju óá-
reittir og sáttir við tilveruna.
Eldborg er hvorki mjög há nje
fvrirferðarmikil, en hún er falleg
og regluleg frá hvaða hlið, sem
hún sjest, og er þannig í sveit
sett, að hún nýtur sín 'til hlýtar
og er til ómetanlegrar fegurðar
og prýði, og njóta þess heilar
sveitir.
Hraunin íslensku eru heimur út
af fyrir sig. Þar býr sjerkennileg
þjóð, steinrunnin þursaþjóð, hraun
drangarnir, úfnir, gráir og grett-
ir, ímynd fávisku og þursaskapar,*
margir hverjir, en sauðmeinlausir
og geta verið skoplegir og skringi-
legir í öllum sínum steinrunna
eintrjáningsskap og sínum marg-
víslegu og kynlegu stellingum.
Allskonar yfirbragð og svipmót
bera þeir á sjer — nema fríðleik-
ann. Sumir hraunkarlarnir eru svo
ömurlegir og dapurlegir, eins og
allar áhyggjur og óhöpp meir eu
þrjátíu kynslóða hvíldu á þeim.
Sumir eru skeggjúðar miklir, með
skegg ofan á hnje, sumir skrum-
skæla sig, svo að býsn er á að
sjá. Aðrir eru gleiðgosalegir, eða
undirfurðulegir, kampakátir eða
slóttugir, fýldir og drýldnir, eða
gorgeirsfullir og gikkslegir, ýgldir
eða brettir, starandi eða flissandi
og með öll hin margvíslegustu og
ámátlegustu svipbrigði, og í flest-
um hugsanlegum stellingum. Sum-
ir rogast hálfbognir með feikna
byrði á baki sjer, sem þeir sýn-
ast vera að örmagnast undir, en
ekki kikna þeir samt eða hníga
niður. Svipuðu máli gegnir uin
hraunkerlingarnar eins og hraun-
karlana. Sumt af þessu hraunfólki
getur þó verið furðu geðugt og
viðfeldið, þegar maður fer að kynn
ast því og venjast, og getur vakið
samúð og jafnvel vináttu. Jeg
minnist einnar hraunkonu, sem jeg
horfði einatt á, þegar jeg var
drengur. Hún sat og greiddi hár
sitt og var svo ósköp raunaleg.
Hvenær sem jeg leit á hana, seint
eða snemma, altaf var hún að
greiða hár sitt og altaf jafn rauna
leg. Og svona er hún víst enn og
verður. Og ný börn vaxa upp og
horfa á mæðusvip hennar og hár
hennar.
Mjer er altaf hlýtt til þessarar
konu og hefi samúð með henni, og
mjer er vel við ýmsa aðra hraun-
karla og hraunkerlingar. Alt er
þetta mesta meinhægðarfólk, sem
engum gerir mein, ekki er það
með neinn^ hringlandaskap og
hvikar ekki af sínum stað. f stór-
um hraunum er mikill fjöldi af
þessum hraunstrókum, heil hraun-
þjóð. í skjóli þeirra vex hinn feg-