Lesbók Morgunblaðsins - 19.04.1936, Blaðsíða 2

122
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
gengið hreystilega fram. Fór þó
svo sem oftar, að etiginn má við
margnum, og fellu þeir þar allir
nema einn unglingspiftur, sem
hafði falið sig í einhverju skoti
og komst síðar á skip þeirra Stef-
áns og Pjeturs. Segir Jón lærði
að misendismenn hafi þetta verið,
en á Marteinsbátunum miklu betri
menn, og margir nýtir.
Súðavíkurdómur.
Nú er að segja frá Marteini og
hans mönnum. Þeir tóku sjer að-
setur í Æðey og reru þaðan eftir
fiski og hvölum. En er Ari sýslu-
maður spurði það, kallaði hann
saman þing í Súðavík og ljet
kveða þar upp dóm yfir Spán-
verjum. Og vegna þess að í þess-
um dómi eru teknar upp allar sak-
argiftir á hendur þeim, þykir rjett
að birta hann eins og hann er í
Alþingisbókinni 1616:
Öllum og sjerhverjum sem þetta brjef
sjá eður heyra sendum vjer Jón Magn-
ússon, Bjarni Pantaleonsson, Halldór
Ólafsson, Skeggi Gunnlaugsson, Pjet-
ur Bjarnason, Bjarni Svartsson, Fúsi
Fúsason, Guðmundur Bjarnason, Jón
Bjarnason, Bjarni Þorsteinsson, Jón
Bjarnason og Svartur Bjarnason
kveðju guðs og vora, þar með kunnugt
gerandi, að árinu eftir Lausnarans
fæðingu 1615, þann 8. oktobris í Súða-
vík á þriggja hreppa þingi vorum vjer
til dóms nefndir af Ara Magnússyni
konglig maiestets sýslumanni yfir ísa-
fjarðarsýslu, hvernig að fara skyldi
um þá stóru eymd og neyð er upp á
þessa sýslu væri komin af þeim Bus-
chaiers eður spönsku skipbrotsmönn-
um, að vær köllum, er sjer ætluðu og
ásettu vetrarlegu í greindri sýslu að
hafa, og á tveimur bátum voru í Æðey
komnir til vetrarlegu XVIII að tölu
með byssum, verjum og vopnum. Enn
vel LX vestur um fjörðu í greindri
sýslu, hvor þjóð að fer með ráni og
hernaði flokkum saman upp á bændur,
að stela ætum hlutum og óætum, er
öngva lífsbjörg höfðu aðra, og sig
meintu á sama ráni og herfangi allan
veturinn út og til þess þeir komast af
landinu, að næra. Að auk þessa ráns
og hernaðar ógnar greind óþjóð og
amar almúganum, svo margur undir
veturinn er flúinn frá sínu heimili
út í snjó til ystu fjallgarða, en þeir
bæir i eyði látnir. í þriðja lagi stend-
ur sá ótti af nefndri óþjóð, að fólkið
verður sínar athafnir og útvegu niður
að leggja og felst svo alt um hendur
til stórrar torlegðar, falls og fordjörf-
ungar, þar ekki er uppi utan högg og
slög, byssuskot og annar voði, hafi sú
vonda þj'ó'ð fckki allan sma vil j’a.
Vjer gi-eindir dómsmenn, sem allir
aðrir höfum spurt, að fyrnefnd þjóð
hefir ekki alleinasta að leyfislausu
brúkað hafnir og höndlan sína hjer í
landi á Kóngsins lóð sem annars stað-
ar, heldur og i vors náðugasta herra
kóngsins forboði, þar með rænt og
stolið i Strandasýslu í næstu umliðin
III ár viðum manna, nautum, sauðum
og mörgum hlutum öðrum, ætum og ó-
ætum, þar með almúgann þar sama
staðar margvíslega mótstaðið og til
miska verið, með höggum, slögum, ógn
og aman, og hindran á sinni næringu,
svo þetta umliðna sumar sem endrar
nær, og þeir sumlegir sem nú í Æðey
eru, veittu presti á Árnesi heimsókn og
vildu kúga af honum X sauði, ljetu
snöru um háls hans í sjálfri kirkjunni,
sýndu sig í því hann að hengja, en
hans kvinnu og dóttur börðu þeir.
Item hefir og sama þjóð rænt og
stolið einu skipi af einum bónda Gunn-
steini Grímssyni, er virt var IXC með
öllu því fylgir, þar með honum heim-
sókn veitt og hans fje kvik og dauð
með ráni og herfangi tekið. Eigi síður
hafa þeir rænt og stolið vestur um
fjörðu frá allmörgum svo óætupi hlut-
um sem ætum. Og skyldi þessi arma
þjóð hlutlaus látin og óhindruð, þá
skynjum vjer eigi annað en það gildi
bændanna líf, þeirra kvinnur, börn og
allmarga aðra og margvísleg neyð
muni almúganum stofnuð, gefi guð
eigi náð og ráð þeirra yfirgang að
hindra og þá lífi að svifta.
Nú hljóðar svo lögmólið í óbótakapí-
tula, menn þeir láta líf sitt fyrir
útileguþýfsku eða rán, hvort heldur
ræna þeir á skipum eða landi. ítem í
þjófa Bælki. Nú eru ránsmenn óbóta-
menn hvar sem þeir verða teknir og
svo hver sem þeim veitir lið til þess
eftir því sem segir í óbótamálum í
mannhelgi. Item skylt er vondum
mönnum sje refst, þar þeir verða
teknir. Item nú ræna menn eður herja
þá eru allir skyldir eftir þeim að fara
sem mega, þeir sem sýslumaður krefur
til, eður sá er fyrir ráni eður hernaði
verður hvert sem þeir hlaupa etr. Sek-
ur er hver VI aurum við kóng sá er
eigi fer löglega tilkrafður. Item hljóð-
ar svo vors náðugasta herra kóngsins
brjef, útgefið á umliðnu sumri, að
hans náð leyfir og lætur ljensmanni
landsins og þeim, er landið besigla
eiga, að þeir megi taka að sjer skip
þesþarar oft nefndrar þjóðar, sem
sigla af Buschaien, og þá að yfirbuga
eftir því, sem það kann best og hjá-
kvæmlegast að verða, eftir hverju
náðarbrjefi höfuðsmaður landsins hef-
ir bífalað áður nefndum valdsmanni
greinda þjóð að fordjarfa á lífi og
góssi eftir fremsta megni og mætti.
Og með því þessi arga þjóð og synd-
samlegir skipbrotsmenn leita ekki öl-
musu í guðs nafni, heldur með ógn og
ofríki og stuldi og ómögulegum yfir-
gan'gi/ þ'á í nafrri beHagrar þ'reiming'-
ar, að svo prófuðu máli og fyrir oss
komnu, oss í dómssæti sitjandi, og að
heilags anda náó með oss tilkallaðri,
dæmdum vjer fyrskrifaðir dómsmenn
með fullnaoar dóms atkvæði þessa oft
nefnda þjóð af Buschaien er nú eru
skipbrotsmenn, friðlausa og sanna ó-
bótamenn eftir laganna greina hljóð-
an og eftir fyrtjeóu kóngsins brjefi,
og alla bændur, búandi menn og alla
aðra fyrir utan ómagaaldur og presta,
skylduga vera oftnefndri þjóð atför
að veita nær sýslumaðurinn eður hans
umboðsmaður til kveður og honum
þykir hjákvæmilegast með góðra
manna ráði hvar helst hún sig held-
ur hjer í sýslu, og alla svo langt til að
fara skylduga vera, er þörf og nauð-
syn krefur upp á sinn eigin kostnað
sömu þjóð að fanga, lífi eóur limum
að svifta, og skulu þeir allir friðhelg-
ir er til sækja og lögunum fylgja, en
hinir allir óhelgir er fyrir verða og
þau hús þeim hafa að halda, en það
góss eða gagnliga hluti er þeir með-
ferðis hafa, dæmdum vjer kóngs um-
boðsmanni til virðingar og varðveislu,
til höfuosmannsins, lögmanna og lög-
rjettunnar úrlausnar hvað þeir skulu
af sögðu góssi hafa, er atför veittu, *
eður þeir sem fyrir skaða hafa orðið.
Eður og kong maistat með því líf og
góss þessarar þjóðar er forbrotið áð-
ur en þeir komu hjer í sýslu eður
gerðu hjer nokkurn skaða. Enn þeir
heima sitja að forfallalausu og eigi fá
mann fyrir sig, eður atfarar synja
löglega til krafðir, gjaldi kóngi VI
aura. Enn hindrist fyrir þeirra þrjósku
og óhlýðni atförin og geri spanskir
strákskap úr því, þá borgi þeir bænd-
um þann skaða eftir því sem lög og
dómur segir þeim á hendur.
Samþykti með oss áður nefndur
valdsmann þennan vorn dóm og svo
allur almúgi er þar var saman kom-
inn.
í Sýslumannaæfum segir að
Spánverjar hafi ætlað að fara að
Ara, en bann hafi haft nokkra
vörn fyrir og auk þess hafi Ari
látið hera út á völl tunnur og þess
háttar, svo að Spánverjum hafi
sýnst það lið og horfið frá. Ólafur
segir í „Spönsku vísum“, að þeir
Marteinsmenn hafi myndað fyrir
á sjálfum sjer með hnífum hvernig
þeir ætluðu iað brytja Ara, og
rekið svo upp vein og óhljóð og
sagt að þannig myndi kona haús
og börn emja þegar hann væri
drepinn. Er ekki að vita hvað hæft
er í því.
En Ari beið ekki boðanna eftir
lað dómur var fallinn, heldur lje,t
skera upp herör og stefndi öllum
Vfgtun kbrlum/ trg þó' dönrttodutn