Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1935, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Dreifðcir minningar.
Eftir Magnús Jónsson prófessor.
Fyrstu persónuleg kynni mín
af Jóni Þorlákssyni voru þau,
að við vorum báðir í kjöri til
Alþingis hjer í Reykjavík í árs-
byrjun 1921. Við vorum þá sinn
á hvorum lista og því andstæð-
ingar kallaðir. Báðir náðum við
kosningu og báðir komum við
þá á þing í fyrsta sinn, jeg ger-
samlega ókunnur nýgræðingur
í stjórnmálum en hann einn af
jtektustu mönnum þjóðarinnar.
Kosningahríðin var ein sú
harðskeyttasta, sem jeg hefi
nokkru sinni tekið þátt í. Fund-
ir voru haldnir næstum því dag-
lega svo að vikum skifti. Flokk-
ar voru þá að miklu leyti á ring-
ulreið, og þótti því alt undir því
komið, að hrafla til sín fylgið
með duglegri framgöngu á fund-
um. Á þeim fundum fauk margt
óþvegið orð og margar hvell-
liettur vo) u þar sprengdar. — f
liverri sennu var Jón Þorláksson
þar sem vopnaburðurinn var
mestur. iín aldrei heyrði jeg
liann, í öllum þeim orrahríðum,
inæla eitt orð, sem ekki hefði vel
sómt sjer á hverju þjóðþingi.
Svona hófst okkar viðkynning,
í deilum og orðasennum. Nú er
þetta 1 svo mikla fjarlægð kom-
ið, að mjer finst það næstum því
ótrúlegt, við hlið þess er síðar
varð. En jeg vil ekki heldur glata
þessari endurminningu. Mjer
finst sú mynd, sem meitlast hef-
ir í liuga minn af samstarfi við
Jón Þorláksson, enn auðugri fyr-
ir það, að jeg kyntist honum
líka sem andstæðing, kyntist
slitnaði sambandið við þessa æsku
vini mína. Frjetti jeg stöðugt um
vaxandi frama þeirra og vel-
gengni. Gladdi það mig innilega.
Þrjú þeirra eru nú borfin.
En á lífsstarfi þeirra allra bregð-
ur Ijóma vitsmuna, atorku og
mannkosta, er seint mun slokkna.
En hugstæðust í minningunni
eru þau mjer sem „systkinin á
IIólum“.
vopnaburði hans frá þeirri hlið.
Eg þekti hann ekki aðeins sem
hinn mikla foringja, heldur líka
sem drengilegan mótherja. Jeg
hefi ekki aðeins horft á hann
með aðdáun liðsmannsins, held-
ur einnig með glöggu auga and-
stæðingsins. Báðar þær próf-
raunir stóðst hann með jafngóðri
einkunn.
Þegar Jón Þorláksson var kos-
inn á þing í fyrsta sinn, 1921,
var hann löngu orðinn þjóðkunn
ur maður og búinn að vinna svo
mikið starf, að flestir mættu vel
við una að hafa afrekað slíkt um
ævina. — Hann hafði þá um
margra ára skeið gefið sig við
opinberum málum og meðal ann
ars verið í kjöri í alþingiskosn-
ingum. Það má sjálfsagt benda
á ástæður fyrir því, að hann
komst ekki á þing fyr. En ekki
er það fyrirkomulag gallalaust,
sem heldur slíkum mönnum frá
starfi árum saman, eftir að þeir
bjóða fram krafta sína. — Það
verður náttúrlega aldrei metið,
hvert tjón hefir af því orðið, að
Jón Þorláksson kom ekki á Al-
þing fyr, en jeg er viss um, að
það var mikið. Því að einmitt
með þingsetu hans, og því, sem
af henni leiddi, fekk Jón fyrst
það starf, sem kröftum hans
hentaði.
Flestir menn eru svo gerðir,
að verkefnin verða þeim því erf-
iðari sem þau eru stærri. Þeir
geta verið ágætir í hreppsnefnd,
sæmilegir í sýslunefnd, ljelegir
á Alþingi og alls ófærir í ráð-
herrasessi. Og þetta virðist líka
vera mjög eðlilegt.
En svo eru líka til örfáir menn,
sem eru gæddir þeim sjaldgæfa
hæfileika að vaxa með verkefn-
unum og vaxa meira að segja
örar en verkefnin. Og einn í þess
um hóp var Jón Þorláksson. Jeg
held, að mörgum hafi verið
sýnna en honum um smástörfin.
Hann var vel hlutgengur í hin-
um venjulegu störfum. Hann
109
varð ágætur á alþingi. En hann
fekk ekki verkefni við sitt hæfi,
hann fór ekki að gnæfa yfir all-
an hópinn fyr en honum hafði
verið falið vandasamasta starf-
ið, sem þá var til á landinu, f j ir-
málaráðherraembættið 1924. —
Hann rjeði best við stærstu verk-
efnin.
Sama kom svo í ljós þegar
hann kom í borgarstjórastöð-
una síðar, þó að hann væri þá
farinn að heilsu. Verkefnið var
nógu stórt til þess að leika í
höndum hans.
Þó held jeg að Jón Þorláksson
hafi aldrei fengið verkefni full-
komlega við sitt hæfi. — Hann
hefði þurft að hafa málefni stór-
veldis til meðferðar til þess að
kraftar hans gætu til fulls notið
sín. Makedónía var of lítil fyr-
ir hann.
Jeg gat þess hjer að framan,
hve drengilegur mjer reyndist
Jón Þorláksson sem andstæðing-
ur. En erfiður andstæðingur var
hann, það get jeg sannað af eig-
in raun. Því að mjer tókst það
alls ekki nema um stund, að
vera andstæðingur hans.
Jeg minnist sjerstaklega starfs
okkar saman í einni erfiðri þing-
nefnd, að mig minnir á öðru
þinginu eftir að við vorum kosn-
ir. —
Við vorum oft ósammála um
málsatriði. En ómögulegt var
mjer að verjast aðdáun á skarp-
leika hans við nefndarstörfin.
Jeg held, að í því efni hafi hann
engan sinn líka átt meðal þeirra,
sem jeg hefi starfað með. Hann
leit á málin, hugsaði þau um
stund, og var þá engu líkara en
því, að hann kryfði þau til insta
kjarna. Flestir verða að ræða
málin, velta þeim fyrir sér hing-
að og þangað. En Jón Þorláksson
var einn af þeim fáu útvöldu,
sem geta hugsað málin út í æs-
ar aleinir og steinþegjandi. Það
var eins og hans hvassi skilning-
ur færi hindrunarlaust gegnum
hvert moldviðri — rekti hvern
þráð 1 flækjunni. Hann sá hverja
veilu, skoðaði allar afleiðingar
með einni sjónhending. Og alt
þetta raðaðist svo í huga hans í