Lesbók Morgunblaðsins - 12.03.1933, Blaðsíða 4

76
a milli raddstafanna og sá fyrri
þeirra langur, en atkvæðum í fram
burði skift þannig, að samhljóð-
inn fvlgi síðara atkvæðinu.
Þeir, sem hallast að skilgrein-
ingu dr. F. J., halda því fram, að
þessi atkvæðaskifting nái að eins
til ja- og va-stofnsorða. Sje um
aðra stofna að ræða þá ráði fyrsti
stafur næsta orðs því hvort um
hendingu sje að ræða eða ekki.
T. a. m. (bls. 30): ,,Þá rauð þegn
í dreyra (Isl. dr. 13,3). í náttúru
skærleik sínum (Lilja 7. 2)“.
Hendingarnar ættu ?iá að verða:
Þár-auð .. . dreyr-a og ín-áttúru
. . . sín-um. Þetta virðist vera
nokkuð óeðlilegt og manni verður
á að spyrja: Hvers vegna, sje
þetta rjett, fær frumhendingin
ekki að láni staf úr næsta orði,
ef viðurhendingin er ja- eða va-
stofnsorð? M. ö. o. hvers vegna
hika þessir menn við að lesa býl-
eggr, háb-rynjaðr,fræh-ákonar ?
Jeg fyrir mitt leyti er í engum
vafa um svarið. Þegar lánaðir
voru stafir úr næsta orði var það
gert vegna þess að fóðra þurfti
ranga skilgreiningu. En nú vill
svo til að 'n í upphafi orðs hljómar
allt öðruvísi en n inni í orði eða
enda þess. T. a. m. n í náttúru
öðruvísi en n í sínum, eða í enda
orðs t. a. m. tón og nón, svo að í
rauninni myndast engin hending
á þenna hátt samkvæmt þeirra, eig
in skilgreiningu. Þegar um bý, há
og fræ var að ræða þá voru hend-
ingarnar svo skýlausar að það
voru góð ráð dýr og þá var það
ráð tekið að gera ja- og va-stofn-
ana að syndabukkum þótt skáld-
in hafi ekki fremur haft hugmynd
um að slík hugtök væri til. en
hitt, að gera sier grein fyrir því
hvort n í ,,sínum“ hevrði til
stofni þess eða endingunni. Þeir
hafa skift atkvæðum er þeir báru
fram nákvæmlega eins hvort sem
n hevrði stofninum til eða end-
ingunni.
Eins og sýnt hefir verið mælir
dæmið úr Lilju á móti þessari
láns staðhæfingu. Eðlilegast virð-
ist að telja, að leyfilegt hafi þótt
að skifta atkvæðum svo í fram-
burði, að samhljóðinn fylgdi síð-
ari raddstafnum, jafnvel þótt um
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
aðra stafi, en j og v væri að ræða;
en þá yrði hendingarnar >á rauð
þegn í dtrey-ra og í náttúruskærleik
sí-num, enda kemur þetta víða fyr-
ir t. a. m. hjá Kormáki (Lv. I. 1.).
Nú yarð mjer í mínu. Hluthending
segir dr. F. J. „verður eigi skýrt
til hlýtar“. Það má vera, en það
virðist liggja nærri að líta 4 orðið
„hlut“, í þessu sambandi, sem
merkti það sama og í orðinu hlut-
kesti þ. e. a. s. efnið ræður því
hvar hún skal sett í vísuorðið svo,
að hún komi að liði í framsög-
unni.
Að orðið .,skothending“ geti
ekki, eins og dr. F. J. segir bls.
27, „þýtt annað en hendingar-
leysi“ (eða ..skortur á (fu’M)
hending“) virðist ólíklegt og nær
tæplega nokkurri átt. Til hvers
gagns væri það. að kalla bað
hendingu. sem ekki væri _það Það
væri algiörlega gagnslaust. Hann
telur að orðið „skot“ eigi slcylt
við „að skjótast" í merkingunni
..að bregðast“. Eins og áður er
sagt virðist betta ólíklegt. En
orðið „að skjótast“ hefir fleiri
merkingar t. a. m. að fara hratt.
Mætist, tveír vinir. sem ha.fa öll
áhugamál sameiginleg verður oft-
ast nokkur dvöl. Mætist aftur á
móti menn. sem fá eða »ng’"n á-
hugamál hafa sameigiuÞo' bó,
verður dvölin lítil *— b<ur skjót-
ast hvnr fram hiá hinum — en
beir hafa bó mæzt.' Jeg vona að
bessí samlíking nægi til bess að
svua hvað fvrir mier vakir. Aðal-
heudiugar eru áberandi miög og
v°kia á sier eftirtekt fvr’rhafnar-
lítíð. skothendino'avuar aftur á
móti eru litið áheraudi og vmsir
taka varla eftir beim. p" bær pru
heudiugar brátt fvrir bað. og í
eðH siúu eru hendingarnar eins-
kouar hlióðst.afir. Munuriuu er:
f>e«rar um hlióðst.nf er að ræða er
eingöngu tekið tillit til bess hver
sá stafur, sem atkvæðið bvrialr á.
er. Þegar um hendingpr ræðir er
eingöngu tekið tillit ti-1 beirra,
stafa sem atkvæðið eudar í T?rá
N
formsins hlið er um audfætliuga.
að ræða, en tilgangurinn með
beim er sá. að sýna hvar brvndar
áherslur sie í framsögunni. Jeg
skal nefna, sem dæmi þessa fyrri
halfing 1. vísunnar í Háttatali
Snorra:
Lætr sás Hákon heitir,
hann rekkir lið, bamiat
jorð kann frelsa firðum
frið'rofs, konungr ofsa.
f daglegu máli eru áherslur á
atkvæðum, en ekki mjög áberandi.
Þannig munu flestir t. a. m. segja
„Hákon konungur“ með dálítilli
áherslu á fyrstu atkvæðum orð-
anna og einhverri á atkv. ,,ung“,
ef um hann einn er að ræða í
daglegri ræðu. Ætti aftur á móti
að greina hann frá einhverium
öðrum konungi, mundi áherslan
brýnd á 1. atkv. í nafni hans —
Fákon. Væri lástæða t'l að greina
hann frá einhverjum Hákoni. sem
ekki væri konungur mundi verðá
brýnd áhersla á konungur —
Hákon konungnr. f þessari vísu
ar framsögð lofræða um Hákon.
Rrýndar áherslur falla á allar
hendingar. stuðla og höfuðstafi.
Orð og atkvæði sem ekki eru í
þessum flokkum flá áherslur dag-
legs máls. f óbundnu máli ev ræð-
an svo: Sá konungr er Hákon
heitir
tætr bannat otsa.
hann rel<l<ir ,i<'
lann frelsa t?rð frifirofs-
firðum.
Hendingar og hlióðstafir sýna
það. að 1. vísuorð fellur undir það.
sem E. Sievers nefnir „donnelt
fallender tvpus“. Væri ekki lætr
hending gæti brvnd áhersla eins
vel fallið á orðið sás m. ö. o.
vísuorðið væri „steigend-fallender
typus“. En það mundi giörbrevta'
merkingu setningarinnar o«r gera
úr henni spurningu. sem ekki væri
Hákoni til sóma. Þá hlióðnr seto-
iop-iu svo * T ætr rp.í, TTákon heit.ir
ha.nnat of«a ? Ha.nn rpkkir lið
fírðnm frift rofs Karm kpnungr
frrefsa jörðt
f fvrra skiftið pru vfsuorðiu les-
in eftir srhema tSipvprsl A •(!. v.
o.) E: (2 v. o, 3 og 4- v. o ). pu
í síðara skiftið pftir C ■ (1. v. o.) :
E: (2. v. o. orr A: (4. v. o ).
E. Sievers lítur pkki n Vieudíug-
amar, sem merki um hrvudn á-
herslu heldnr skoðnr knuo hlióð-
stafiun piua hafa nrckiirðprvald
í bví efni í vafatilfellum T. a. m.