Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1931, Blaðsíða 4

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
388
þann hátt orðið brú milli orð-
anna jól og öl — í-ól. Þess
háttar króka-brögðum er enn í
dag skotið við í skop-skáldskap.
Páll vitnar í ýmsar bækur,
til að sýna að öl þýðir gleði-
gjafa og yrði langt mál að
taka upp þau atriði. Jeg get
þó ekki stilt mig um að setja
hjer kafla úr Kristnirjetti. Þar
segir svo:
„Það er nú því næst, að vjer
höfum ölgerð heitið; það kalla
menn samanburðar-öl, mælis-
öl, búandi eitt, en annað hús-
íreyja; geri bændur þrír saman
it fyrsta; nema svo utarla búi
á eyju, eðr svo ofarla í fjalli,
at eigi megi ölgerð sína bera
til annara manna. Þá skal hann
jafnmikit öl einn saman sem
þeir þrír; en sá er minna á en
6 kúa bú, eða 6 álna sáð, þá
skal hann því aðeins öl gera, ef
hann vill. Þat öl skal gert vera
allraheilagra messu, it seinasta,
en það öl skal signa til Krists
þakka og sankti Maríu, til árs
og friðar“. —
Hjer sjáum vjer öl það, jól
þau, veislu þá, sem kom hjá
þeim kristnu Norðmönnum í
stað veturnátta blóts heiðingja.
Berum saman frásögu Snorra
Sturlusonar, um mælis ölið til
heiðnu jólanna og helgi haldið,
meðan öl ymrist og sjáum hversu
þetta er gert til árs og friðar
eins og heiðingja veturnátta
blótið var til árs. Nú var aukið
friðnum, síðan kristnin var
komin og þessi veisla heitir öl;
það segi jeg að sje jól og merki
sælgætisveislu og mannfagnað.
Strax í sama kapítula segir
sami Kristnirjettur: Ölgerð höf-
um vjer enn heitið að gera, bú-
andi og húsfreyja, jafnvægi
sitt hvort ok signa þat nótt
hina helgu, til Krists þakka og
sankti Maríu, til árs og friðar.
En ef eigi er svo gert, skal
bæta fyrir þat mörkum þremur
biskupi. En ef hann situr svo
vetur þrjá, at hann heldur ekki
ölgerðum uppi ok verður hann
at því kunnur ok sannur, eðr
svarar eigi þeim viðurlögum,
er vjer höfum lagt til kristin-
dóms vors, þá hefir hann fyrir-
gert hverjum peningi fjár síns“.
Svo sem sjá má ok skynja á
þessum útdrætti, er útlistun
Páls Vídalíns málfræðisleg.
Hann tekur á þessu efni með
fræðimanns höndum. Hann
íjallar á þvílíkan hátt um orð-
ið heiðn. Heiðni merkir allan
átrúnað sem ekki er grundvall-
aður á eða tengdur við Messí-
as. En þessa grein geri jeg á
uppruna orðsins: Heiði eða
heiður heita háttliggjandi pláss,
þar sem ekki er bygðum sett.
Nú af því að það liggur hátt,
ætla jeg nafnið dregið af hæð.
Svo segir í Egils sögu: Þar var
heiður sljett, sem haslaður var
völlur til orustu millum Eng-
lands og Skotakonungs, þegar
Þórólfur fjell. Nú er það öll-
um kunnugt, að eins og mann-
kynið dreyfðist út um heiminn
frá Babel, svo fór það um
landveg fyrst meir en sjóleiðis
og bygðust þá hin föstu lönd
fyr en eyjarnar og eins sem lýð-
urinn hafði vanist út í Asíu,
bygðu menn fyr meginlönd en
sjósíður, meðan skip og sjó-
ferðir vóru iítt á veg komnar.
Jósepus Flavíus — sagnarit-
ari Gyðinga — lætur af sjer
merkja, að hin næstu 100 ár
eftir flóðið, hafi flestir menn
a hæðum og fjöllum búið og af
mistrausti til guðs náðar fyrir-
heita óttast fyrir nýju flóði,
meinandi sjer óhættara fyrir
því á fjöllunum en á láglend-
inu. Hann segir og að Nimroð
hafi bygt Babel í þeirri mein-
ingu, að sínum undirsátum skyldi
óhætt vera fyrir vatnsflóðinu,
þótt annað sinn koma kynni, og
hafi svo komið fortölum sín-
um, að lýðurinn skyldi treysta
forsjá hans, hvað sem guð tæki
til ráðs . . . Líkindi eru, að
minning Nóaflóðs hafi lengi
verið og einnig hjá vantrú-
uðu afkvæmi Jafets, sem kom
norður hingað yfir Norðursjó-
inn, í Russíam, Svíaríki, Finn-
land og Noreg. Venjan hjelst
við, þó að breytt væri um bú-
staði. Þegar þetta er yfirvegað,
má það eigi kynlegt virðast, þó
að meiri hluti manna hafi um
margár undanfarnar aldir held-
ur numið bólfestu til fjalls en
fjöru, enda fæddu menn sig og
sína að mestu leyti á fjenaði,
er þeir fluttu bygð sína úr einu
landi í annað, meðan þeir þektu
lítið eða ekki til sjóferða og
fiskiveiða og fundu þá lands-
kosti betri til fjalls en fjöru.
Var því eins háttað erlendis og
hjer. Brást eigi Egli Skalla-
grímssyni hugarburður sá eins
og segir 1 sögu háns. Nokkrir
þeirra er fyrst komu hjer til
lands, tóku sjer bygðir við fjöll
uppi; þótti þeim, sem þar
mundi land betra, er peningur
þeirra leitaði þangað frá fjör-
unni og var sú orsök þess, að
þeir tóku bólfestu langt frá sjó
í dölum, milli eyðifjalla. Þótti
mönnum og vænna til bygða
á hálendi, þar sem víðsýnt
var, er bæði var bygðin skemti-
legri og óhultari, ef ófrið kynni
að að bera. Og af landslagi
slíkrar bygðar, kölluðu þeir
sjálfa sig heiðingja — hæð-
ingja — þ. e. heiða-búa, hæða-
búa. Og svo er úlfurinn heið-
ingi kallaður í Sæmundar Eddu,
kviðunni grænlensku, eins og
fjallbygðarmennirnir. Enn eim-
ij. eftir meðal Finna og Lappa,
af lifnaðarháttum þessara fornu
hæða eða heiða-búa, og þarf
ekki því að lýsa. — Og þó að
nú Norðurbúar ekki enn væri
orðnir mentaðir eða vel siðað-
Þ, meðan þeir bjuggu á há-
lcndinu, en af þeim bústöðum
ccrógu þeir nafn, vissu samt
þessir heiðingjar, að þar var
eir.n guð til ... Heiðingjanafn-
ið var í fyrstu sæmilegt, af
hæð eða heiði dregið, alt til
þess er kristnin kom til sög-
unnar og siðaskifti urðu. Heiðn-
in, átrúnaður heiðabúanna, dró
nafn af þeim og hjelst við nafn-
ið, þó að sjálfir mennirnir
breyttu um bústaði, bygðu borg-
i og tækju upp sjóferðir. Nafn-
ið heiðni þótti sómasamlegt og
hafði nokkurskonar þýðingu,
því að heiðríkja, heiðskírt veð-
ur er nátengt heiðni. Það felur
í sjer skygni, víðsýni og mikla