Lesbók Morgunblaðsins - 26.09.1926, Blaðsíða 2

2
l "' *l| " LESBÓK MOKÖUNBLAÐSINS
26. sept. ’2G.
vart ættinni og þjóðfjelagiuu —
og ábyrgðartilfinningin eykur hj'í
þeim sanna og liolla sjálfsvirð-
ingu og metnað. ÞeU- miða fram-
tíðafmöguleika sína við ræktunar-
skilj-rði óðalsjarðarinnar — og ]• i
er þeir eru orðnir bændur, vinna
þev,- störf -sín með þeirri ríku
meðvitund, að alt, sem þeim tekd
að koma í betra liorf en áðuv.
auki veg og virðingu ættarinnar
og þjóðarinnar í fralmtíðinni. Þeir
hugsa ekki um að flytja eða
kaupa sjer stærri og bete'i jörð,
þá er þeim aukast efni, eius og
svo títt hefir verið á íslaudi.
heldur leggja þeir fje sitt í að
gera sína eigin ættarleifð stærri
og betri. Þeir, sem ekki þekkja
til þess, hve röm er taug óðalskend
arinnar lijá bændastjettinni hjer.
geta alls ekki gert sjer hugmyndn
um, hve styrkan þjóðfjelags- og
menningar-grundvöll óðalsrjettu.v-
inn skapar. Jeg benti á nokkur
dæmi um (mátt hennar í grein
minni í fyrra. En slík dæmi er
svo að segja hvarvetna að finna.
Arni Gcvrborg, liat'ði svíðandi sanr
viskubit af því fram á síðusta
stund, að hafa yfirgefið ættrr-
óðalið. Hlýtur hann þó að lia'a
vitað, að hann hafði margfahl-
lega goldið skuld sína með rit-
höfundar- og vakningíwstarfsemi
sinni. Sven Moren hat'ði ákafa
löngun til að gerast hljómlist-
iwtmaður, en hann bældi þá löug-
un niður og tók við föðurleifö
sinni. Og síðan hefir hann í ágæt-
um skáldsögum glætt átthagaást-
iua og vinnugleðina hjá æsku-
lýðnum hjer í Noregi. Er vart
vafi á því, að svo ákaft sem
stóriðnaðarfárið hefir geysað hj-'r,
mundi hafa legið nænri menning-
arlegu og fjárhagslegu hruni, ef
ekki hefði óðalskendin verið jatei
mikið stórveldi og hún er með
þjóðinni.
Jeg hygg, að lög um óðalsrjett
á Islandi yrðu til hinnar mestu
blessunar. Þau mundu fyrst og
fretmst koma í veg fya'ir lxið afar
skaðlega jarðabrask, sem nú veld
ur því, að ekki er búandi á sum-
ijm jiirðum fvrir dýrleika þeirra
— og að aiVar liggja algerlega í
eyði. Atthagaástin og ábyrgðartil-
finningin myndu aukast — og
með þeim vinnugleðin og ræktun
landsins. En um leið mundi
minka fólksstraiímurinn „á möl-
ina“, þar eð æskulýðurinn vend-
ist á að líta á vinnuna sem bless-
un og jarðræktina sem hið trygg-
asta og heilbrigðasta framtíðai-
staa'f. Vjer stöndum og margfalt
betur að vígi að einu leyti cn
Norðmenn. Hjer er ] »að mjóg
víða svo, þar sem landið er best
og hægast er að búa, að mjög
lítið er um sæimilegt væktunar-
land. Yngri synirnir eiga þá að
eins um tvo kosti að velja, ef
föðua'leifðin er ekki nægilega stór
til að geta framfleytt tveimur eða
fleiri fjölskyldum. Annar er að
leita sjer atvinnu við annað en
búskap, hinn er að fá sjer svæði
til ræktunar í hinum strjálbygð-
ari sveitum, langt frá öllum sín-
um. Og til þess brestur auðvitað
margan unglinginn kjark, þeg-
ar ekki eru þá fullar liendur f'jár.
Hjá oss er það víðast hvar
aftur á móti svo, að ræktunar-
og nýbýlatoöguleikar e»ru mjög
miklir. Þar getur því yngri bróð-
ir tekið fyrir nýræktina án þess
að flytja að heiman. Hann getur
t. d. byrjað strax efti*r fermiugu
að vinna haust og vor að ræktuu
nýbýlis eða að umbótum, er miða
að því, að i'öðurleifðin geti fram-
fleytt fleiri cn einni fjÖlskyldu.
Nál. árinu 1780 samdi Hkúli fó-
geti nákvæma lýsingu á Gull-
bringu- og Kjósarsýslu. Þátturinn
um Reykjavík er prentaðu,r í Vík-
verja frá 1874. Þó hann sje þar,
mun liann fæstuim lesendum Morg,-
blaðsins kunnur, og eru því prent-
aðir hjer kaflar úr honurn, til
fróðleiks og skettntunar.
Eins og kunnugt («', var Keykja-
vík lítilfjörlegt sjóþorp, þegar
þessi lýsing var rituð. Reykja-
víkurkirkja var þá venjuleg sveita
kirkja, þá voru kirkjvw bæði í
Lauganesi.og að Nesi við Seltjöru.
Lýsing Skúla var samin á dönsko.
Hann getur haft mat og húsnæði
lijá foreldruin sínum og unuið
þeim að sutorinu. Og hverju hefk’
hann svo ekki afkastað eftir 8—
10 ár. Mundi hann betur staddur,
þó að hann hefði farið í daglauna
vinnu í kaupstað — eða orðið 17.
eða 18. kaupmaðurinu í fáta'ku
sjóþorpi?
Víða er það, að bændur háfa
beitarhús, og e»r þá , vanalega
kriugum þau túnblettir. Hagar oft
svo til, að sá blettur gæti orðið
að nýrri ábúðax-jörð. Þá er svo
væri orðið, y.rði beitarhúsunum
valinn staður, þar sem góð skii-
yrði væru fyrir ræktun- og ein-
liver af næstu kynslóð tæki sjer
þar bólfestu. Þanuig gengi ko!l
af kolli, meðan raiktaulegt land-
.rými entist — og smátt og smátt
teygði bygðiu sig lengra og
leugra út yfir óbygðirnar.
Mjer til mikillar gleði vakti
grein mín í „Frey“ all mikla at-
kygli ýtmissa góðra og merkra
manna utan og iunan bænda-
stjettarinnar. Og vel væri, ef
þetta greinarkorn gæti á ný v?k-
ið menn til umhugsunar um óð-
alsrjettinn, hvort sem þeir nú
yrðu með því eða móti, að hann
yrði lögleiddur á Islandi. Þögn
og deyfð eru verri en andstaða.
A höfuðdag 1926.
Hjer birtast kaí'lar af þýðingunni,
eins og hún er í Víkverja:
í 10. kirkjusókn, Reykjavík, eru
6 jarðir, af þeim Skildinganes og
Arnarhóll, þar er hegniugarhúsið
er bygt, eigu hans hátignar, kou-
ungsins; Reykjavík og Efferscy
hal'a allra náðugast verið gefu-
ar liinum nýju ,,innrjettingum“;
jörðin Sel heyrir undir Reykja'
víkurkirkju, og Hlíða^hús hafa
áður vei'ið sjálfeignarjörð, en til
heyra nú Helgafells-prcstakalli í
Snæfellsnessýslu.
Á þessum jörðum búa 8 bændr,
— og eru með þeim taldir kaup-
Reykjavík á 18. öld.
ÞÆTTIR ÚR LÝSINGU SKÚLA LANDFÓGETA