Norðurland - 15.11.1906, Blaðsíða 3

heldur líka fyrir illri meðferð á lifandi
skepnum. Öll skepnuníðsla er talin
glæpsamleg, en hán er líka til skammar.
Nokkuð af skömminni fellur ósjálfrátt
á það land sem skepnurnar koma frá;
hjá því verður ekki komist, jafnvel þó
enginn íslenzkur maður bæri ábyrgð
á flutningnum. Þess verður þó ætíð
getið hvaðan skepnurnar koma og það
festist í minni útlendinganna. Skyldi
annars ekki vera kominn tfmi til þess,
að landið sjálft hafi eitthvert eftirlit
með útflutningi héðan á lifandi skepn-
um? Er það t. d. sæmilegt að hestar
séu fluttir svo langa leið með hvaða
dálli sem er? Erlendis eru höfð sér-
stök skip til að flytja lifandi fénað og
er allur útbúnaður þeirra miðaður við
þann flutning. Orð hefir líka farið af
því að fslenzku fé — og hrossum — sé
stundum hrúgað svo þétt í skipin, að
lífi skepnanna sé hætta búin.
Mál þetta tekur ekki hvað sízt til
kaupfélaganna hér á landi. Þau ættu
sannarlega að láta sér ant um að afla
þeirrar tryggingar, sem fengin verður
fyrir því, að ekki sé níðst á þeim skepn-
um sem út eru fluttar. Þó flutnings-
gjaldið kunni að verða eitthvað lægra
í svipinn, fyrir það að skepnunum er
hrúgað ósæmilega þétt saman, þá sýnir
bæði þetta og fleiri dæmi, að sú hagn-
aðarvon getur snúist í tilfinnanlegt
efnatjón.
Ójöfnuður.
i.
»Yfirunnum má alt bjóða«, (Vœ victis).
Miklu meira og fleira en flestir
ætla eldir eftir af gamalli ójafnaðar-
venju, eins hjá oss sem annarsstaðar,
frá hálfu þeirra, sem betur mega,
gegn þeim sem eiga undir högg að
sækja með atvinnu sína og allskonar
viðskifti. Réttur hins sterkari, eða
hnefarétturinn gægist enn víða fram,
enda þótt siðirnir mýkist og skáni á
ýmsan hátt og frelsi og jafnrétti
styðji mun betur en áður hluta hinna
minni máttar, svo og hin vaxandi
samkepni og kunnátta.
Samt sem áður má enn segja: Yfir-
unnum má alt bjóða.
Þegar tjóðrið var tekið af verzl-
unar- og iðnaðarviðskiftum þjóðanna
á öldinni sem leið, hófst hin frjálsa
samkepni. Hún þykir réttmæt enn í
dag ef lagalega er á litið. En öðru
máli er að skifta sé hennar málavext-
ir metnir eftir reglu réttvfsi og reynslu.
Því með samkepninni fylgdist háska-
legur förunautur. Það var stóriðnaður-
inn, sem sogaði í sig hin gömlu
vinnubrögð og atvinnu alþýðunnar, og
gerði miljónir manna að nauðleitar-
mönnum þeirra, sem einir þóttust
eiga verksmiðjurnar og öll þau botn-
lausu auðæfi, sem þær framleiddu.
Þá hófst strfðið milli auðmannavalds-
ins og verkmannalýðsins, en af því
stríði hafa aftur stafað flestar óeyrðir
og volæði til þessa dags í félagslífi
þjóðanna: sósíalismi og líkar bylt-
ingar, skrúfur og verkföll, auk hinnar
miklu örbyrgðar, spillingar og sví-
virðingar öreigafólksins í stórborgun-
um.
Þannig var og er farið með þá
tegund frelsisins, sem kallast atvinnu-
og viðskiftafrelsi. Það er einmitt rót-
in til hins mikla auðnuleysis og kúg-
unar hjá þeim, sem efni og kunnáttu
vantar; það virðist einmitt vera kunn-
áttan og viss efni, sem fyrst þurfti
að veitast alþýðunni, áður en hin
blinda samkepni komst á.
Nú lendir hjá auðkýfingunum—ekki
einungis fullur erfða- og eignarréttur,
sem þeir einir njóta til fulls, sem
45
Nl.
nokkuð eiga heldur og — bæði gróð-
inn af stóriðnaðinum og líka nálega
ótakmörkuð umráð yfir þeim gróða.
Samkepnin, sem menn ætluðu að
mundi jafna ójafnaðinn, gat fyrst
lengi lítið sem ekkert viðnám veitt,
af þeirri einföldu ástæðu, að eigend-
urnir einir höfðu bæði aflið og rétt-
inn í höndum. Stjórnirnar sáu ófagn-
aðinn, en gátu ekkert að gert, og
mest fyrir þá sök, að atkvæðisréttur-
inn lá líka mest allur hjá þeim, sem
óréttinum ollu. Þetta hefir komið
hróplegast fram á Stórbretalandi og í
Ameríku. Samt er byrjuð öldin önnur,
og með tvennu móti er almenni iðn-
aðurinn tekinn að rétta hlut sinn:
stjórnarfarsleiðin og með samtökum
eða félagsskap. Þriðja leiðin er hin
sameignarlega, víðast í því fólgin, að
borgir og sveitir neyta ráða jafnaðar-
manna og kaupa upp nytsömustu
stóreignirnar og gera þær almanna-
eign, svo sem vatsból, lýsing borga,
síma- og samgangnafæri o. fl. Birm-
ingham, borg Chamberlains gekk þar
á undan, en nú eru aðrar stórborgir
eins og London, Glasgow o. fl., komnar
eins langt. Og það er félagsskipulag
hins gamla, vanafasta lands Breta
betra en skipulagið á »frelsisins fimb-
ulstorð* Ameríku, að stórmiljónamenn
þrífast mun síður á Englandi, og ná-
lega alls ekki meðal Frakka.
En ekki gengurauðkýfingunum dreng-
skapur til, þótt þeir bjóði betra kaup
smámennunum. Þar er engin miskunn
hjá Magnúsi; enda er vitaskuld að
samkepnin hlýtur að haldast eins
fyrir það, þótt smásaman finnist ráð
til að stilla hana og stýra til meira
hófs og takmarka hinn ótakmarkaða
erfða- og eignarétt, t. d. til fasteigna
og stórauðæfa, sem ekkert vit er í að
láta veður og vind ráða hvernig með
er farið er auðkýfingar deyja, stundum
við lítinn orðstír, eins og spáð er
um Rockefeller hinn ríka. Hvernig
færi ef einbirni hans erfði hans reitur,
hérumbil 6—700 mil. dollara, og reynd-
ist svo enginn föðurbetringur, heldur
notaði þetta kynjavald til þess að
»sitja yfir hlut manna«.
M.J.
5»
Gufubátsferðir um Eyjafjörð.
Langt er síðan þörfin fyrir gufu-
bátsferðir hér um Eyjafjörð varð öll-
um hugsandi mönnum ljós og nú á
síðastliðnu vori komst hugmyndin í
framkvæmd og gufubáturinn »Guðrún«,
eign, hr. Péturs Bjarnasonar á ísafirði,
gekk hér um fjörðinn, til Siglufjarðar
og Húsavíkur. Sem þegar er vikið á,
var það á vitund hvers manns að
gufubátsferðir væru nauðsynlegar, en
þó held eg færri hafi gert sér fulla
grein fyrir að þær væru eins gagn-
legar og öllum er nú ljóst að þær
eru, eftir að hafa haft reynsluna fyrir
sér síðastliðið sumar, og má þó ganga
að því vísu, að framvegis verða þær
fjarðarbúum til enn meira gagns, og
arðvænlegri fyrir þann sem ferðirnar
hefir á hendi; því reynsla annara á
slíkum ferðum sýnir, að flutningsþörfin
vex eftir því sem ferðunum er leng-
ur haldið uppi og fólkið lærir að
nota sér þessi þægindi til flutnings
og ferðalags. í fyrstu er og fæstum
fyllilega ljóst, á hvaða hátt þeir geta
hagnýtt sér ferðirnar sem bezt. Eg
skal t. d. benda á það sem dæmi,
að síðastliðið sumar komu fiskimenn
úr verstöðunum hér út með firðinum,
heldur sjálfir á mótorbátum til kaup-
staðarins, til þess að sækja nauðsynjar
sínar, en að þeir fengju þa»r með
fjarðarbátnum; oft hafa þeir að lík-
indum tapað róðri við þær ferðir og
getur það þá hafa orðið dýr flutn-
ingur á nokkurum hundruðum punda af
kornmat eða salti o. s. frv. En göng-
um nú út frá því, að þeir hafi ekki
tapað afla, þá er ferðin samt tfma-
eyðsla frá annari vinnu, sem hægt
var að komast hjá, þvf alt það sama
sem sótt er til kaupstaðarins 1' þess-
um ferðum, geta menn fengið flutt til
sfn með fjarðarbátnum, með þvf að
skrifa fáar línur til verzlunar þeirrar,
sem þeir hafa viðskifti við. — Eg
þykist vera viss um, að þannig lag-
aðar kaupstaðarferðir muni strax á
næsta sumri hætta að mestu; en það
er ekki í þessu einu, heldur í mörgu
öðru, sem menn geta séð með lítilli
yfirvegun, að hagnaður er að því að
nota fjarðarbátinn; þar af leiðandi
munu flutningarnir aukast, og með
auknum flutningi borgar útgerðin sig
betur.
Eg verð að játa að mér er ekki
fullkunnugt um hvernig ferðir »Guð-
rúnar« hafa borið sig síðastliðið sum-
ar, en hefi þó ástæðu til að álíta að
þær hafi borgað sig fyrir útgerðar-
manninn, með styrk þeim er hann
hafði til þeirra, og þó er það fullvíst
að skipið var alls ekki hentugt til
slíkra ferða, og vil eg hér gera grein
fyrir skoðun minni á því.
1. Skipið hafði oflílið lestarúm. Dæmi
vissi eg til þess í sumar að hætt var
við að senda með »Guðrúnu«, sökum
þess að sá maður, sem þurfti að senda,
hafði meiri vörur en skipið gat tekið
í einu, og vildi hann ekki tvfskifta
þeim, heldur lét þær bfða annara skipa.
Þetta er tilfinnanlegt fyrir útgerðar-
manninn, að missa þannig af flutningi,
sem hann hefði getað fengið, hefði
hann haft lítið eitt stærra skip. Á
Siglufirði var, í sumar um tíma, mikil
ekla á tunnum og salti og hver sem
hefði haít þá vöru á þeim tíma, hefði
getað selt hana með hagnaði. Hér á
Eyjafirði liggja tunnur í stórum bunk-
um, sem gott hefði verið fyrir eigend-
urna að geta selt, í stað þess að láta
þær liggja ár eftir ár undir skemdum,
og tækifærið var á Siglufirði, en þeir
gátu ekki komið þeim í tæka tfð þang-
að, sökum þess að »Guðrún« var of-
lftil til að geta tekið nokkuð sem
nam. — Einnig var það svo, að þeir
sem timbur þurftu að senda, gátu ekki
notað »Guðrúnu«, því niður í lestina
komust ekki slfkar vörur og þilfars-
rúmið ekki nægilegt til þess að taka
á það. — Á þessu sem hér er nefnt
veit eg að skipið hefir tapað flutningi,
en sjálfsagt mun það hafa verið fleira
en hér er tilfært.
Aftur vissi eg af því, að »Guðrún«
hafði ekki ætíð fullfermi, en þær ferð-
ir voru víst mun færri en þær, sem
hún ekki gat fullnægt flutningsþörfinni.
Rekstur á nokkuð stærra skipi hefði
ekki orðið tilfinnanlega meiri, því það
hefði ekki útheimt fleiri skipsmenn,
en voru á »Guðrúnu«, einungis nokk-
uð meiri kol, en eg tel vfst að skipið
hefði fengið þeim mun meiri vörur til
flutninga, að slíkt hefði borgað meiri
kolaeyðslu og gefið jafngóðar, ef ekki
betri rentur af höfuðstól þeim er í
skipinu stóð.
2. Farþegarúm skipsins varekki nœgi-
legt. Þó það kæmi fyrir, að skipið
einstöku ferð hefði rúm fyrir þann
vöruflutning sem bauðst, þá kom það
víst aldrei fyrir að ekki væru fleiri
farþegar en rúm höfðu undir þiljum
og er slíkt mjög óhentugt. Oftast
nær getur þetta gengið innanfjarðar,
en þegar þarf út fyrir land, þó ekki
sé lengra en til Húsavíkur eða Siglu-
fjarðar, þá er það mjög tilfinnanlegt.
Eg fór tvær ferðir í sumar með
»Guðrúnu« til Siglufjarðar, og get því
að nokkuru um skipið talað af eigin
reynd. í bæði skiftin var eg óheppinn
með ferðaveðrið, enda verð eg að segja
að mér féll vistin ekki vel um-borð,
og gerði þó skipstjóri og hásetar sitt
bezta til að farþegum gæti liðið vel;
en það stoðar ekkert, þegar engin þau
skilyrði eru fyrir hendi, að þolanlega
geti farið um fólk.
Fyrst og fremst er ekkert skýli fyrir
farþega, nema það sem ætlað er skips-
mönnum, en farrýmið (= klefinn) var svo
lítið að ekki komst nema 15 manns
fyrir f því, þó svo þröngt væri setið
sem unt var. Að þrengja sér svona
saman gekk vel meðan gott var í
sjóinn, en þegar fór að versna og
skipið að velta, fór æði mörgum að
verða ónotalegt, bæði af loftleysinu
og af því þeir þoldu ckki sjóinn; varð
þá niðurstaðan sú, að þeir sem verst
voru haldnir lögðu sig á bekkina, og
var þá rúm fyrir 7, en hinir máttu
hírast á þilfarinu úr því og í bæði
þau skifti er eg var með skipinu, var
það alla leið frá Ólatsfirði til Siglu-
fjarðar. Að vísu varð eg ekki var við
að nokkurum yrði meint við þetta
ferðalag, en marga heyrði eg kvarta
yfir vistinni á skipinu. Það er líka svo,
að á þessum sfðustu framfaratímum
eru meiri kröfur gerðar til þæginda
lífsins, en hægt var að veita á »Guð-
rúnu«. Eins og áður er ávikið, var í
bæði þessi skifti, sem eg var með,
vont 1' sjóinn, og í annað skiftið vor-
um við 6 — skrifa sex — tíma frá
Ólafsfirði til Siglufjarðar og valt þá
kuggurinn svo, að sjóar fellu inn á
bæði borð að öðru hvoru. í eitt skifti
sá eg einn farþega veltast á þilfarinu
innan um koffort og annað drasl, og
j' annað sinn datt kona nokkur niður
af bekk í farrýminu og veltist hún þar
í spýju sinni og annara. Svona var
vistin þegar vont var í sjóinn; af öðru
hefi eg ekki að segja. Þegar stilt er
í sjó og gott veður, en auðvitað sama
hvort maður er undir eða yfir þiljum.
Samningurinn við hr. Pétur Bjarnason,
um skipsferðir hér um fjörðinn nær
yfir tveggja ára skeið og mun honum
(eftir því sem eg frekast veit) vera
að mestu leyti í sjálfsvald sett, hvort
hann notar »Guðrúnu« eða annað stærra
skip, til þeirra ferða, en eg þykist viss
um að hann muni sjá sér hagnað í
því að senda stærra skip til ferðanna
næsta ár, því að minni hyggju og
nokkurra annarra, sem eg hefi átt tal
við um það, mun stærra skip borga
sig tiltölulega betur. Söma skoðun lét
skipstjórinn, sem á »Guðrúnu« var í
sumar, í ljós og er hann sá maður
sem mesta reynslu hefir um þetta og
bezt getur um þetta sagt.
Hugsi hr. Pétur Bjarnason sér, þegar
þessi samningur er útrunninn, að halda
þessum ferðum framvegis, mun hann
sjá það sjálfur, að heppilegra til sam-
komulags er það, að gera oss hér sér
meðmælta, en það mun þvf að eins
verða, að Eyfirðingar fái stærra skip
til ferðanna næsta ár, því yfirleitt er
óánægja yfir hve »Guðrún« er lítil.
Kolbeinn ungi.
’i
Mannalát.
í gær fréttist hingað með símanum
lát Péturs bónda Kristoferssonar á Stóru-
borg í Húnavatnssýslu, eins af merk-
ustu bændum sýslunnar. Jarðarför hans
hafði farið fram ( gær.
Maður druknar.
Nýlega druknaði maður á Skagafirði,
Kristinn Sígurgeirsson að nafni. Var á
bát við annan mann, en bátnum hvolfdi
undir þeim. Hinum manninum bjargaði
Sigurður Ólafsson á Hellulandi.
Albýðuskóll
með lýðháskólasniði er nú haldinn
á Grund f Eyjafirði. Kennarinn er Ingi-
mar Eydal og hefir hann fengið hinn
bezta undirbúning til þess starfs. Dvaldi
hann á Askovháskóla síðastliðinn vetur,
en hafði ágæta mentun áður. Nemend-
ur eru 10, en óskandi væri að þessi
skólavísir gæti orðið upphaf til lýð-
skóla fyrir héraðið og væri skóli sá
hvergi betur settur en á Grund.
» ♦ >-♦■*-> •«««>>» ••••••
Hjá Sig. Sigurðssyni á Ak-
ureyri getur duglegur og hand-
laginn unglingspiltur fengið að
læra járnsmíði með góðum
kjörum. — Listhafendur gefi sig sem
fyrst fram.