Norðurland - 15.11.1906, Blaðsíða 2

Nl.
Skoðanamunur
WX eða hatur.
iii.
(Síðasti kafli.)
Efnið sem hér er um að ræða er
svo viðfangsmikið og hægt að líta á
það frá svo mörgum hliðum, að ekki
er kostur á að gera neina fullnægjandi
grein fyrir því í stuttri blaðagrein. I
stað þess að ræða öll atriði málsins,
verður að láta sér nægja að benda á
að eins örfá dæmi því til skýringar.
Pví fer að vísu fjarri, að oss komi
til hugar að neita því, að hatur á milli
einstakra manna og sömuleiðis hatrið
milli þjóðanna geti stuðlað til þess að
halda við margskonar skoðanamun. Sag-
an geymir óneitanlega mörg sorgleg
dæmi uppá þetta. En þó mun svo oft-
ast vera, þegar nánar er að gáð og um
eitthvert mikilvægt efni er að ræða og
ekki sízt í hinni nýrri sögu þjóðanna,
að skoðanamunurinn er aðalatriðið, en
óvildin aukaatriði, þó þröngsýninni og
glámskygninni sjáist yfir það. Næst kær-
leikanum er ekkert sambandsafl í heim-
inum jafnsterkt og samræmi skoðan-
anna; það bægir hatrinu á bug. Sé því
um hatur að ræða milli manna, eða
þjóða, má búast við því, að skoðan-
irnar séu líka skiftar. Pegar því ræðir
um hvorttveggja er meinið því miður
það, hve hætt mönnum er við því að
veita að eins hatrinu athygli, en sjá
ekki muninn á skoðununum, þó ekkert
annað en hann eigi að taka til greina.
Þetta mætti líka orða dálítið öðru-
vísi: Meinið er þá það, hve litla virð-
ingu menn bera fyrir því, sem er sann-
leiki í annara augum, hve óvarkárir
menn eru oft í því að ætla öðrum ó-
göfugar hvatir. í augum sumra manna
verður skoðanamunurinn strax að hatri,
annaðhvort gegn mönnum eða málefn-
um, rétt eins og ástin á sannleikanum
sé ekki lengur til í heiminum. Sem betur
fer hafa þessir menn oftar en hitt rangt
fyrir sér. Einkennilegt en sorglegt dæmi
uppá þessa grunnfærni höfum vér ný-
lega rekist á í bókmentum vorum og
kemur það úr hörðustu átt, einmitt frá
því málgagni þjóðar vorrar, er ætla
mætti að væri næmast fyrir og glögg-
skygnast á leitina eftir sannleikanum
og varkárast í dómum sínum, frá blaði
þjóðkirkjunnar sjálfrar. »Nýtt kirkju-
blað« dróttar því að Guðmundi Hann-
essyni í 17. bl. þ. á. að dómar hans
um þýðingu kristindómsins fyrir menn-
ingu heimsins séu sprotnir af hatri á
kristindóminum sjálfum. Öll greinin er
að sönnu ekki nema fáar línur, en þó
er þessari staðhæfingu haldið fram tví-
vegis. Höfundurinn virðist ekki gera
sér nokkura minstu grein fyrir því að
um annað en hatur geti verið að ræða.
Að tiltök sé að skýra þá dóma á annan
veg fer alveg frammhjá honum. Að
dómarnir kunni að vera sprotnir af
sannleiksást lætur hann sér ekki detta
í hug, þó sú skýring virðist svo marg-
falt aðgengilegri fyrir heilbrigða skyn-
semi. Fer það ekki nærri því að verða
afsakanlegt þó skoðanamunurinn sé
gerður að hatri, ef um einhverja hags-
munavon kynni að vera að ræða, ef
það er líka lagt út sem hatur, að brjóta
bág við skoðun alls þorra manna, án
þess að hugsanlegt sé að um nokkura
minstu hagnaðarvon geti verið að tefla?
Hvað slíkar staðhæfingar gera lífið fúlt
og ógeðslegt. Þær strika sannleiksást-
44
ina út úr félagslífi mannanna. Mundi
ekki blaðinu þykja það nokkuð óvið-
feldnar kenningar, ef því væri haldið
fram að Lúther hefði risið upp á móti
kaþólsku kirkjunni af tómu hatri; mundi
það ekki sjálft vilja halda því fram, að
hann hafi gert það af ást til þess sem
var sannleikurinn í hans augum? Satt
að segja fáum vér ekki betur séð en
að verið sé að kasta rýrð á kristindóm-
inn, með því að gera öll mótmæli gegn
honum að hatri. Væru þær kenningar
réttar, væri hannjorðin svo mikil hneyksl-
unarhella, að manni gæti blandast hug-
ur um hvort hann væri til meira góðs
en ills í heiminum. Spurningin um þýð-
ingu kristindómsins er vísindalegs eðlis,
hún hlýtur fyrst og fremst að vera
þekkingaratriði. Málgagn kirkjunnar
gerir þjóð sinni gagn með því að skýra
hana sem bezt frá öllum hliðum, en
ekki með því að rugla henni saman
við nokkurt hatur.
S
BÆKUR.
Ágúst Bjarnason: Yfirllt
yfir sögu niannsand-
ans- Nítjánda öldin.
Rvk- 1906. Bókaverzl-
un Guðm. Gamalíels-
ssonar.
Ritdómar hafa tvennskonar tilgang.
Þeir eiga að vekja eftirtekt alþýðu á
bókunum og á gildi þeirra og benda
höfundunum á hvað vel hafi tekist og
hvað miður. Stuttur ritdómur um bók
þessa getur að nokkru leyti fullnægt
fyrra atriðinu, en alls ekki hinu síð-
ara. Til þess þyrfti langa og ítarlega
ritgjörð.
Hvað bók þessa snertir er það
aðalatriðið fyrir alla alþýðu, að hér
er komin út bók, sem veitir meiri
almenna fræðslu og »mentun« en ef
til vill nokkur önnur einstök bók,
sem gefin hefir verið út á íslenzku
um langan aldur. Hún lýkur upp að
meira eða minna leyti margskonar
fjársjóðum, sem áður voru flestum
huldir, þeim sem ekki kunna útlenda
tungu. Fullorðnu mennirnir sem vilja
fylgjast með því, sem andans menn
ræða um á vorum dögum, ættu að
lesa hana og hver einasti faðir sem
á námfúsa, skynsama unglinga ætti
að kaupa bók þessa handa þeim.
En hvað er það þá sem bók þessi
fræðir um, munu margir spyrja, fyrst
hún er slík nauðsynjavara, að allur
þorri manna ætti að kaupa hana?
Því er fljótsvarað: Hún fræðir um
allan fjandann, í jörð og á, þessa
heims og annars liggur mér við að
segja! Hver sem les hana með at-
hygli verður drjúgum mentaðri en
hann var áður, að þeim fráskildum,
sem lesið hafa góðar útlendar bækur
um sama efni. Það er miklu ódýrari
og greiðari mentunarvegur að kaupa
bók þessa og lesa, en fjöldinn allur
af þeim mentunai- og skólakróka-
stígum, sem fjöldi manna fer á síð-
ari árum.
íslenzk alþýða hefir lengi fengið
orð fyrir það að vera tiltölulega vel
mentuð, einkum hvað bóklega fræðslu
snertir. Nokkur sannleikur er í þessu
falinn, enda er auðvelt að jafnast við
útlenzka alþýðu víðast hvar, en þó
er eg efins um, að íslenzk alþýða
skildi mörg tímarit, sem lesin eru af
útlenzkri alþýðu. Þeir mundu bregðast
ókunnuglega við fjöldanum öllum, sem
þar er gjört ráð fyrir að allir viti,
einkum helztu aðalkenningar og kredd-
ur síðastliðinnar aldar. Það er talið
sjálfsagt að t. d. allir þekki grund-
vallaratriðin í framfarasögu reynslu-
vísindanna, sem allar nýrri uppgötv-
anir og framfarir byggjast á, að öll-
um séu ljós aðalatriðin í kenningum
félæginga (sócialista), stjórnleysingja
o. s. frv., en flest þetta er lítt kunn-
ugt íslenzkri alþýðu og þaðan af síður
hinir miklu loftkastalar spekinganna á
19. öldinni, um gátu heimsins og
mannlífsins. Um alt þetta gefur bók
þessi nokkra fræðslu, þó um ágrip
eitt sé að tala. Bókin er auðsjáanlega
ætluð til þess að vera skynsömum
Islendingum leiðsögumaður inn í heim
hinna hugsandi manna á vorum dög-
um og hvernig sem á hana er litið,
þá er það víst að vér höfum ekki
öðru betra til að tjalda. Þar sem
bók þessi er nú, var algjör eyða
áður í bókmentum vorum og hún mjög
tilfinnanleg.
í sambandi við þetta vil eg minn-
ast á það, að bókakaup íslenzkrar al-
þýðu hafa verið henni til lítils sóma
undanfarin ár. Það sem sózt er eftir
eru lélegu bækurnar: skáldsagnazas/.
Væri það þjóð vorri til sóma ef bók
þessi næði sæmilegri úlbreiðslu.
Þrátt fyrir það sem hér er sagt
má margt út á bók þessa setja. Víða
gleymist það að talað er við ólærða
alþýðu og framsetningin verður of
óljós og ágripsleg. Mörg orðatiltæki
og orðmyndir eru óviðkunnanleg og
tæpast rétt mál, en aftur eru mörg
nýyrði ágæt, svo furða er að sami
maðurinn skuli hafa frá öllu þessu
gengið. Sumt er naumast rétt með
farið og ekki fátt með öllu rangt.
Því fer t. d. fjarri að askan sé
þyngri en hluturinn sem brunnið hef-
ir. Auðvitanlega er hér átt við »for-
brændingsprodukter« eðá öll efnin
sem við brunann myndast, en slíkt má
ekki kalla ösku. Algjör misskilningur
er það, að kinn manns roðni og hitni,
ef á hana er slegið, af því að hreyfi-
afl hnefans, er sló, breytist í hita. Frá-
sögnin um það, hversu rafmagn er fram-
leitt, er villandi. Það er t. d. sjaldn-
ast framleitt með núningi.
Eg nefni þessi dæmi af því að það
má gera í stuttu máli. En það má segja
líkt um sumt af hinu strangheimspeki-
lega efni bókarinnar. Þó eru slíkir gall-
ar hverfand í samanburði við alt hitt,
sem rétt er farið með, vel sagt og
mikill fróðleikur er í.
Et eg mætti gefa hinum háttvirta
höfundi gott ráð við ritstörf hans fram-
vegis, þá er það þetta: að gera ætíð
ráð fyrir því að lesarinn sé barn, sem
enga þekkingu hafi, geti ekkert lagt
til, nema heilbrigða skynsemi.
Höf. hefir notið Iftilfjörlegs styrks
við útgáfu bókarinnar. Hann hefir marg-
borgað þjóðinni þær krónur með bók
sinni og efa eg ekki að þingið vilji
halda áfram svo ábatasamri verzlun.
Eg get ekki stilt mig um að geta
þess að lokum, að Gutenbergsprent-
smiðja má bæta miklu við sig til þess
að prenta jafnvel og Sigm. Guðmunds-
son eða Oddur Björnsson, eftir bók
þessari að dæma. Hún er að vísu ekki
lakari en margar íslenzkar bækur, en
handaskömm, ef sæmilegar kröfur eru
gerðar.
Til
Matth. Jochumssonar.
11. nóv. 1906.
Púfrœga skáld, er hreyfir hörpustrengi
svo háa og djúpa í ódauðlegum brag,
vér óskum að þú megir lifa lengi
og lita margan gleðibjartan dag,
að enn þú megir ijóða’ um ijósgrœn
engi.
um lif'og ást og fagurt sólarlag,
að enn þú megir opna mœlsku-sjóðinn;
vér elskum svo þín djúpu, fögru Ijóðin.
Að fullu stigin enn þá ein er rimin
þins aldurs-stiga. Marga sigurför
þinn andi fór um hauður, sæ 0g him-
inn,
og hefir vaxið upp úr hverri spjör.
Pað eitt er vist, þótt geymi grafar kim-
inn
þitt göfga lik, um aldir sjást þin för:
Ei munu fyrnast „Matthíasar Ijóðin"
á meðan lifir tunga vor og þjóðin,
S. Soeinsson.
Útflutningur á
íslenzkum skepnum.
Fréttin sem Nl. flutti í næst sfðasta
blaði, eftir Fjallkonunni, um meðferðina
á íslenzkum hestum á norska skipinu
»Echo«, hefir vakið ekki litla eftirtekt
í Danmörku. Nl. hafa borist ýms dönsk
blöð um þetta, og eru þau öll sam-
mála um að telja þetta hið versta
hneyksli. Á- skipinu höfðu verið 438
hross, en svo þröngt hafði verið í lest-
inni, að nokkuð af hrossunum hafði
orðið að standa uppi á þilfari og fer
þá ekki að verða mjög undarlegt þó
eitthvað af þeim skolist út í jafndægra-
stormunum á Atlantshafinu. í september-
mánuði má ætíð við þeim búast. Að
þeir komi er sannarlega ekki nein
undantekning, en hitt miklu fremur að
þeir komi ekki. Auk þess sem rúmir
30 hestar skoluðust fyrir borð og
druknuðu voru að minsta kosti jafn-
margir svo útleiknir, segir blaðið Nord-
jylland, »að fremur hefði mátt óska
þess að þeir hefðu sokkið í öldum
Atlantshafsins, en að þeir hefðu þolað
þær óttalegu kvalir, er þeir eru búnir
að þola og eiga í vændum að þola.«
Nokkurum af hestum þessum hafði
verið fargað strax þegar á land kom,
látnir af hendi fyrir alls ekkert — vænt-
anlega til pylsugerðar.
Hestafarmur þessi hafði komið frá
Reykjavík og voru hestarnir, að þvf er
séð verður, sendir Zöllner í umboðs-
sölu. Dýraverndunarfélagið danska hefir
skorist í málið og rannsakað hver á-
byrgðina beri og síðan ritað hinu »mikla
enska dýravermdunarfélagi* um að láta
umboðsmann þess í Newcastle reyna
að koma fram lagaábyrgð gegn þeim,
sem sökin hvílir á, segir danska blaðið
Dyrevennen.
Óneitanlega er þetta nokkurt íhug-
unarefni fyrir oss íslendinga. Lítið
gróðabragð er það fyrir landið að af-
urðir þess séu svo útlítandi, er þær
koma á erlendan markað, að nokkuð
af þeim sé einskis virði, af þvf svo
illa fer um vöruna á leiðinni, að hjá
þessu verður ekki komist, en sérstak-
lega fer þetta þó að verða íhugunar-
efni þegar um lifandi fénað er að ræða.
Þá vakna ekki að eins tilfinningar
manna fyrir því að fjármunum sé spilt,