Sunnanfari - 01.12.1891, Blaðsíða 7

51
er að rita um það til hlítar, á jafnfáum blöðum
og rit Stefáns er, en það hefði þó bætt mikið úr
skák, þar sem ekkert er áður til á íslenzku, ef
Stefán hefði minzt á alt hið helzta, sem til er um
íslenzka grasafræði og ef það hefði verið villulaust
eða villulitið, en hvorugu er að heilsa.
Stefán heíir eflaust rétt að mæla, að fremur
hafi verið lítið um jurtaþekkingu á íslandi, fyrir
daga Eggerts Olafssonar, en þó eru til ýms rit
um íslenzka grasafræði, frá þeim dögum, auk rita
Jóns lærða og lækníngabókanna, sem eru merkileg
að rnörgu leyti. Hér er ekki rúm til að telja þau
né lýsa þeim ýtarlega. Eg skal að eins nefna
tvö, sem eg tel einna merkilegust, hvort í sinni
röð: Skrá yfir íslenzkar jurtir í Gandreið eptir
séra Jón Daðason (d. 1676) (Hrs. Bmf. 35 fol.) og
stórt rit sem heitir Kepos sive phytekomia (Hrs.
Bmf. 97. 4to). þar er lýsing á þeim »sérlegustu
grösum og tiðkanlegustu jurtum, þeim er í íslandi
finnast«. Myndir hafa átt að vera í bókinni, en
það er eyða fyrir þeim. Bók þessi er reyndar að
miklu leyti sniðin eptir grasafræði Simons Paulli,
en er þó eingu að síður mjög merkileg fyrir is-
lenzka grasafræði, því þar eru víða færðir til
vaxtarstaðir íslenzkra jurta. Bók þessi er frá miðri
17. öld og rituð í Jíingeyarsýslu. Af öðrum eldri
ritum hefði átt að geta um »Nomenclator botani-
cus« eptir Oeder. S. 1. (Kmh.) 1769. þar eru ís-
lenzk jurtanöfn prentuð fyrst, svo að kveði og
»Musæum Wormianum* Lugd. Batav. 1655, bls.
169. þar er fyrst getið á prenti um íslenzkan
surtarbrand, sem síðan hefir verið ritað svo mikið
um, bæði að fornu og nýu. það litur svo út sem
Stefán telji rit þau eptir Bjarna Pálsson, sem nefnd
eru neðanmáls bls. 61 með prentuðum bókum, en
hvorugt þeirra hefir verið prentað, enn sem komið er.
Stefán telur ferðabók Eggerts mjög merki-
lega í grasafræðislegu tilliti, eins og eðlilegt er, en
þeim mun kynlegra er, að hann skuli ekki minnast
einu orði á jurtatal það, sem til er eptir Eggert
sjálfan (Hrs. Bmf, 8 fol.). þar er þó í einu lagi
hinn grasafræðislegi árangur af ferð hans. þar eru
taldar bæði æðri og lægri jurtir og eru sumstaðar
færðir til vaxtarstaðir. Einkímblaðaðar jurtir eru
taldar ekki síður en tvikímblaðaðar og svo að segja
alstaðar visað í Flora Svecica, svo optast nær er
hægt að ákveða jurtirnar með fullri vissu. Kit
þetta er því miklu merkilegra fyrir grasafræði ís-
lands en Ferðabók þeirra Eggerts. þess er getið
bls. 59, að ferðabókin sé þýdd á frönsku og þýzku;
enska þýðingin er alveg sett hjá.
það er vitaskuld að Konig ritaði ekki mikið
um grasafræði íslands, en samt hefði átt vel við að
geta um það, þar sem hann ferðaðist fyrstur manna
um Island í grasafræðislegu tilliti eingaungu. í dokt-
orsdispútatsíu hans1) eru sjö síður um íslenzkar
’) Diss. inauguralis de remediorum indigenorum . . .
efficacia. Hafn. 1773.
jurtir, og segir hann þar, meðal annars, að hann
hafi fundið tæpar 400 jurtir á íslandi, svo það
getur ekki verið rétt, að ritgjörð Zoéga sé að eins
bygð á rannsóknum Mullers (Skýrslan, bls. 65).
Múller var að eins heima 1^/2 ár (Disp. hans, bls.
58) en eklci tvö. 10. bindi af ritum vísindafélagsins
danska kom út 1770 en ekki 1765-7. O. Fr. Múller
var ekki grasafræðingur, þótt hann stæði fyrir út-
gáfunni af Flora Danica um tíma. Aptur var hann
einhver hinn merkilegasti dýrafræðingur. það mætti
alveg eins vel kalla hann guðfræðing og grasafræð-
ing, því það eru til eptir hann 3 guðfræðisbækur. Dan.
Solander var sænskur maður, en ekki enskur. Ritgerð
Jóns Sveinssonar, sem getið er um s. 67 (n.m.),
er ekki ómerkileg, að því er snertir íslenzka grasa-
fræði. Jón lýsir stuttlega 44 isl. litunarjurtum og
fylgja íslenzk nöfn og vaxtarstaðir. þeir eru þó
oftast eða æfinlega teknir upp úr bókum.
Hér hefði verið sjálfsagt að minnast á Pro-
dromus Retziusar. Stefán drepur reyndar á hann
bls. 71, en getur þess ekki að hann sé lika um
íslenzkar jurtir. það er þó hægur vandi að sjá það,
þvi titillinn er: Floræ Scandinaviæ Prodromus, enu-
merans plantas Sveciæ, Laponiæ — — Islandiæ &
Grönlandiæ. Holmiæ 1779. Reyndar er ekki milcið
að græða á bók þessari, þvi Retzius ferðaðist ekki
um ísland, en hún er alveg eins merkileg að sinu
leyti og grasafræði Hornemanns. Báðir tóku upp
í rit sín jurtir þær, sem þá þektust frá Islandi, en
þá er lika talið gagn það, sem þeir hafa gert is-
lenzkri grasafræði, þvi það er eingin sönnun fyrir
því að Hornemann hafi samið nokkra jurtalýsingu
eptir islenzkum eintökum. Mér þykir miklu senni-
legra að hann hafi haft norskar jurtir fyrir sér, þar
sem jurt sú, sém um var að ræða, óx ekki i Dan-
mörku.
Sjálfsagt hefði verið fyrir Stefán að geta um
handrit eptir Sæmund Hólm, sem Bókmentafélagið
á (nr. 333 4to). þar eru lýsingar á nokkrum is-
lenzkum jurtum og fylgja litmyndir af jurtunum;
er það eins dæmi í íslenzkum handritum, eptir því
sem eg veit bezt. Eins er lika eflaust mart merki-
legt um íslenzka grasafræði í áframhaldinu af riti
Eggers: Physicalische und statistische Beschreibung
von Island. það kvað nú vera í bókasafni latinu-
skólans í Reykjavík. Fyrsta heptið af riti þessu kom
út 1786, en svo ekki meira og er skaði, þvi ef
áframhaldið er eins merkilegt að sínu leyti og þetta
fyrsta hepti, þá hefði ritið í heild sinni orðið ein-
hver hin merkilegasta bók, sem sarnin hefir verið
um Island. Eggers ætlaðist til að það yrði 150
arkir og átti skýrsla um jurtariki Islands að vera
seinast i öðru bindinu1).
Garðyrkjurit Magnúsar sýslumanns Ketilssonar
(s. 70) er ekki til prentað á dönsku. Að minsta
kosti er þess ekki getið í dönskum bókaskrám og
’) Eggers: Ankundigung einer physilcal. und statist.
Beschreibung Islands Kbh. 1783.