Lögberg - 19.10.1944, Blaðsíða 2

o
LöGBERG, FIMTUDAGINN 19. OKTÓBER, 1944
Vigfús Guðmundsson:
Endurminningar fiá Þingvöllum 1907
Árið 1874 var þjóðhátíð mikil haldin að Þingvöllum
þegar Kristján konungur IX. kom hingað, fyrstur uana■
konunga, með “frelsisskrá í föðurhendi.” Minningin um
þessa hátíð vermdi lengi hugi landsmanna, enda táknar
hún tímamót í sögu landsins. Engin hátíð hafði verið
haldin á síðari öldum, er kæmist til jafns við hana, að
mannfjölda og glæsibrag, þar til sumarið 1907, er Friðrik
VIII. kom hingað til lands. Fjórtán árum síðar, sumarið
1921, var enn gestkvœmt á Þingvöllum við komu Kristjáns
konungs X. Loks er svo alþingishátíðin 1930, sem sjálfsagt
verður mesta hátíð í sögu landsins um mjög langt skeið.
Nú, þegar ný stórhátíð á Þingvöllum stendur fyrir dyr-
um, er í senn skemtilegt og fróðlegt að rifja upp, hvað
gerðist á hinum fyrri Þingvallahátíðum, sem mjög eru
teknar að fyrnast í vitund flestra.
1 grein þeirri, sem hér birtist, rekur Vigfús Guðmunds-
son gestgjafi, einn hátíðargesta á Þingvöllum 2. ágúst 1907,
það, sem þar gerðist þá.
Þegar eg var unglingur, heyrði
eg oft talað með mikilli hrifn-
ingu um þjóðhátíðina á Þingvoll-
um 1874. Ljóminn yfir Þingvöll-
um var þó einkum frá lestri Is-
lendingasagnanna á löngum
vetrarkvöldum á barnsárum
mínum.
Sumarið 1907 rann upp. Þá
var mikið farið að tala um, að
Friðrik VIII. myndi nú koma og
það skyldi verða þjóðhátíð á
Þingvöllum í tilefni þess. Þetta
kveikti áhuga hjá mörgum að
fara á Þingvöll.
Sumarið var kalt og graslítið.
Við eldri bræðurnir, sem þá vor-
um unglingar, vorum að slá
snöggar mýrar 1. ágúst, ásamt
föður okkar, eins og venjulega
flesta daga sláttarins.
Þótt reynt væri að nota flest-
ar stundir við heyskapinn, þá
hafði eg nú ákveðið að eyða 2.
ágúst á Þingvöllum. En til þess
að missa sem minst af slættin-
um, fór eg ekki fyrri en undir
kvöld 1. ágúst af stað. Var þá
bjart og gott veður, er hélzt þar
til eg var kominn austur að
Tröllhálsi, þá byrjaði rigning.
Enginn fór úr dalnum mínum,
nema eg einn. Bjóst eg við að
fá samfylgd í Lundarreykjadaln-
um, en þegar þangað kom komu
allir farnir, sem fara ætluðu, og
mér var sagt, að stórir hópar
fólks að vestan og norðan hefðu
farið þar um þann dag og dag-
inn áður.
Allir komnir austur á Þing-
völl! Ekki dugði að láta þetta
á sig fá. Eg reið inn allan Lund-
arreykjadalinn og austur yfir
Uxahryggi um nóttina og var
kominn á Þingvöll árla morguns
2. ágúst.
Hátíðisdagur! Hvílíkt undra-
land opnaðist ekki þarna í fyrsta
sinn fyrir sónum mínum. Og alt
hvítt og rauðflekkótt af tjöldum
og rauðum fánum með hvítum
kross.
Þokuúði var á og spillti það
nokkuð. Allsstaðar var fult af
fólki. Flest hafði það komið á
Þingvöll kvöldinu áður og slegið
tjöldum. Árla þennan morgun
höfðu verið talin 148 tjöld á
Völlunum, í Almannagjá og á
Þingvallatúni. Var þetta sú
langstærsta tjaldbreiða, sem eg
sá á fyrri árum ævinnar, þótt
stundum hafi hún orðið stærri
umhverfis mig á síðustu árunum.
Þegar fólkið var seinna um
daginn talið, er það gekk frá
Lögbergi yfir brúna á öxará,
reyndist það vera 4900 en talsvert
var þá í tjöldum vegna þoku-
úðans. Var álitið að 5500 manns
hefðu sótt hátíðina alls.
Rétt sunnan við gróðrarstöð-
ina, þvert fyrir völlunum, hafði
verið reistur gildaskáli, 50 álna
langur og 24 lána breiður. Eftir
honum var endilangur borðsalur
i miðju (12x50 álnir) og rúmað-
ist þar 200 manns við borð.
Kvistur, 12 álna breiður, var á
framhlið hússins og í honum for-
stofa að salnum, en svefnklefar
voru tveim megin salsins, 12
öðru megin, en 8 hinu megin, og
voru þar svefnrúm fyrir 58 menn.
(Hér er stuðst við prentað mál
frá 1907). Hásæti var konungi
búið í salnum, og var það, ásamt
hurðum og vindskeiðum hússins,
útskorið af miklum hagleik, af
hinum oddhaga listamanni,
Stefáni Eiríkssyni.
Annað hús (13x18 álnir) hafði
verið reist fyrir konunginn til
þess að sofa í. Það var neðst í
brekkunni á völlunum efri,
spölkorn fyrir sunnan gróðrar-
stöðina.
Reistur hafði verið pallur að
Lögbergi. ' Á honum var ræðu-
stóll og bekkir, þar sem setið
gátu um 30 manns. Þetta voru
helztu mannvirkin, sem gerð
höfðu verið á Þingvöllum fyrir
þessa hátlð. Einnig hafði verið
reistur mikill bogi yfir veginn
á vestri barmi Almannagjár, þar
sem vegurinn liggur niður í
gjána. Var hann fagurlega
skreyttur og á hann letrað: “Stíg
heilum fæti á helgan völl.” —
Svo má ekki gleyma danspalli
(25x25 álnir), sem settur hafði
verið undir brekkuna suður af
húsi konungs. Og fánastengur
voru óhemju margar. Voru þær
m. a. beggja megin meðfram öll-
um veginum eftir Almannagjá,
alla leið að gildaskálanum, og frá
gildaskálanum að ræðupallinum
á Lögbergi og umhverfis hann.
Á öllum þessum mörgu stöngum
blöktu stórir danskir fánar, og
einnig víða hjá tjöldum einstakl-
inga.
En það, sem hafði einna mest
áhrif á mig þarna á Þingvöllum
og er mér minnisstæðast, voru 3
íslenzkir fánar, sem sáust sinn á
hverjum stað innan um alla fána-
mergðina. Þeir voru hjá tjaldi
Skúla Thoroddsen, ritstjórum
Ingólfs, en þeir voru Benedikt
Sveinsson og Ari Jónsson (báðir
kosnir á Alþingi árið eftir- í
fyrsta sinn, Ari í Strandasýslu
en Benedikt í N.-Þingeyjarsýslu)
og þriðji fáninn og sá stærsti,
var hjá tjaldi fulltrúa frá sjö
Ungmennafélögum, sem voru nú
að stofna U.M.F. íslands.
Þarna blöktu þessir fögru, blá-
hvítu fánar, nývígðir með hinu
fagra kvæði stórskáldsins Einars
Benediktssonar: “Rís þú unga
íslands merki.” Og það streymdi
með undra afli gegnum sál okkar
æskumannanna:
Á myndinni sést meiri háttar vörugeymir í skriðdrekaformi,
sem flytur nauðsynjar sameinuðu herjanna til vígstöðva.
ann, “Rís þú unga íslands merki”,
upp á þrílita fánann að Lögbergi
17. júní í vor.
Einn bláhvítur fáni hafði ver-
ið settur 1. ágúst á Almannagjár-
barminn, þar sem vegurinn ligg-
ur niður í gjána. En hann var
skorinn niður af hálfdönskum
Islendingi um það leyti'og kon-
ungsfylgdinn bar þar að. Þá var
sagt að nokkrir ungir menn
hefðu einhvers stáðar sungið
brot úr íslendingabrag Jóns ÓI-
afssonar og byrjað hægt: “En
þeir fólar, sem frelsi vort svíkja,”
en enduðu með því að herða held-
ur á:
“Frjáls því að íslands þjóð
hún þekkir heims um slóð
ei djöfullegra dáðlaust þing
en danskan Islending.”
“Skín þú fáni eynni yfir
eins og mjöll í fjallahlíð;
fangamarkið fast þú skrifir
fólks í hjartað ár og síð.
Munist hvar, sem landinn lifir,
litir þínir alla tíð.”
Þá var ekki kominn neinn
rauður kross inn í fánann, sem
seinna var látinn þar til geðs
þeim, sem bitið höfðu sig í að
vera á móti “Opröreflaget”, eins
og þeir kölluðu bláhvíta fánann.
Baráttan fyrir því, að íslending-
ar fengju sinn eiginn fána, var
hafin og baráttan var sérstaklega
tengd við bláhvíta fánann, þótt
vinir hans létu undan að lokum,
að taka rauða litinn inn, þegar
baráttan var komin á það stig, að
afturhaldið var orðið of veikt til
þess að geta staðið á móti, að Is-
lendingar eignuðust sérfána. En
það var auðvitað aðalatriðið í
málinu.
Það hefir heyrzt að það eigi
að snúa kvæðinu um bláhvíta fán
Ungmennafélagarnir höfðu
samþykt að láta sinn stóra, fagra,
bláhvíta fána blakta við hún hjá
sér, hvað sem það kostaði. Einn
íslenzku alþingismannanna kom
brátt til þeirra og kvaðst vera
sendiboði þingmannanna með
þau tilmæli, að þeir drægju fán-
ann niður, eða ef þess væri ekki
kostur, þá a. pi. k. að veifa að-
eins litlum fána, sem vekti
minni athygli. En ungmennafé-
lagarnir neituðu algerlega.
Rétt á eftir sótti U. M. F. ís-
lands um 3,000 króna styrk til
Alþingis. Fékk það þá þau svör
við þeirri beiðni, að til þess að
hlustað væri á slíkt, þyrftu fé-
lögin fyrst að breyta um stefnu
í fánamálinu. Sem dæmi um
það, hvað andúðin var mikil á
móti bláhvíta fánanum, er það,
að kaupmenn í Reykjavík skrif-
uðu um þetta leyti almennt undir
ályktun, að þeir ætluðu ekki að
veifa bláhvíta fánanlum, held-
ur “hinu löggilta flaggi ríkisins,
Dannebrog.” Og um haustið í
nóvember, á aldaramæli Jónasar
Hallgrímssonar, var gengið um
alla Reykjavík nóttina fyrir af-
mælisdaginn og skornar fána-
línur úr öllum stöngum, þar sem
líklegt var talið, að bláhvíti fán-
inn yrði dreginn að hún.
En ungmennafélagar, stúd-
entar og ýmsir aðrir góðir Is-
lendingar, báru fánann gunnreif-
ir fram til sigurs, og þótt bætt
væri rajuða litnum inn í hann
seinna, til leiðinda fyrir flesita,
sem tóku þátt í fánabaráttunni
móti afturhaldi þeirra tíma, þá
varð þó baráttan til þess, að Is-
lendingar fengu sinn eigin fána
nokkrum árum seinna. Og munu
þrír bláhvítu fánarnir, sem blöktu
á Þingvöllum 2. ágúst 1907, hafa
átt sinn góða þátt í fánasigrin-
um, — þótt hann yrði ekki full-
ur sigur.
Ungmennafélögin ættu að taka
upp bláhvíta fánann sem sinn
sérfána. Bláhvíti fáninn er allra
fána fegurstur og á sér glæsi-
lega sögu. Einn merkur kafli
þeirrar sögu gerðist á Þingvöll-
um 2. ágúst 1907.
Hátíðahöldin byrjuðu að
morgninum með því, að söng-
flokkur söng við Öxarárfossinn
nokkur lög í viðurvist konungs,
fylgdarliðs hans og mikils mann-
fjölda.
Þaðan var gengið til Lögréttu
og skýrði þar dr. Björn Ólsen
þingheimi frá mörgu viðvíkjandi
sögu Þingvalla. En klukkan 11
var matarhlé. Klukkan eitt hélt
þingheimur til Lögbergs. Var
þar sungið nýort kvæði eftir
Matthías Jochumsson, en Hannes
Hafstein, sem þá var ráðherra,
hélt snjalla ræðu. Konungur
hélt þar einnig ræðu. Sr. Ólafur
ólafsson og vara-forseti danska
Larfdsþingsins. Einnig var þarna
sungið Islands minni eftir Stein-
grím Thorsteinsson.
Klukkan 3 hófst glíma á dans-
pallinum og var þá að batna
veðrið og stytti alveg upp um
kvöldið og gerði sérstaklega gott
veður, er hélzt um nóttina og
daginn eftir.
Átta glímumenn tóku bátt 1
glímunni. Voru þeir Árni Helga
son, Guðbrandur Magnússon,
Guðmundur Sigurjónsson, Guð-
mundur Stefánsson, Hallgrímur
Benediktsson, Jóhannes Jósefs-
son, Sigurjón Pétursson og Snorri
Einarsson. Glímdu þeir fyrst 7
glífnur, s(na við hvern hinna.
Guðmundur Stefánsson og Hall-
grímur unnu sex og Sigurjón og
Jóhannes fimm. Þá glímdu þeir
Guðmundur og Hallgrímur sam-
an og vann Hallgrímur, og Jó-
hannes og Sigurjón saman og
vann Jóhannes.
Glíman var sérstaklega fjör-
ug, skemtileg og “spennandi,”
svo það munu margir mæla, að
þetta hafi verið sú skemtileg-
asta glíma, sem þeir hafi séð um
æfina. Það fór mjög vel um á-
horfendur, þeir sátu í brekkunni
ofan við glímupallinn og nutu
prýðilega þess, sem fram fór.
Sumir glímumannanna glimdu
af reglulegri snild og þó jafnvel
einkum ýmsir þeirra, sem engin
verðlaun hlutu, t. d. Snorri
(bróðir Matthíasar læknis), sem
fékk óskifta aðdáun áhorfenda
og einnig fanst mönnum mikið
til um mýkt og lipurð Guð-
brandar. Voru þessir báðir
heldur lágir vexti og grannir,
en svo tágliprir og fimir, að
hinir þeir sterkari áttu fult í
fangi með að leggja þá að velli,
þótt það tækist að lokum. En
allra mest athygli beindist þó að
Jóhannesi Jósefssyni. Bæði flaug
fyrir heitstrenging hans af Ak-
ureyri, um að hann skyldi leggja
alla á Þingvöllum, og einnig var
hann, þótt aðeins væri rúmlega
tvítugur, búinn að geta sér góð-
an hróður erlendis fyrir fang-
brögð, þótt að meira yrði síðar.
Jóhannes var mjög vasklegur
og drengilegur ungur maður, er
vakti athygli. En Guðmundur
Stefánsson (bróðir Eggerts Stef-
ánssonar og Sigvalda Kaldalóns,
fór til Ameríku), Hallgrímur og
Sigurjón voru engir liðléttingar
að fást við og höfðu þaulæft sig
fyrir þessa hólmgöngu á þjóð-
hátíðinni á Þingvöllum. Voru
allir þessir afburðaglímumenn,
eins og oft kom í Ijós seinna.
Glímumehnirnir voru í smekk-
legum og hentugum búningum
og komu mjög myndarlega og
Fréttir
FRÁ ÞJÓÐRÆKNISDEILDINNI
“ALDAN” AÐ BLAINE, WASH.
Nýlega hélt hin nýstofnaða
þjóðræknisdeild í Blaine, Wash.
sinn fyrsta reglulega fund sem
fullkomlega myndað félag.
Fundarstaðinn var Oddfellows
húsið 1 Blaine, og séra Albert
Kristjánsson, forseti deildarinn-
ar stýrði fundi.
Ritari las fundargerning trá
stofnfundi deild^rinnar 28. maí
s.l., sem var samþyktur í einu
hljóði og staðfestur með undir-
skrift forseta.
Nefndir skila af sér
Allar nefndir, sem kosnar
voru á stofnfundinum reyndust
að hafa starfað vel og dyggilegá.
Fyrst var það laganefndin, sem
lagði fram fyrir fundinn hið nýja
lagaform (Constitution) í 13 lið-
um, mjög vönduð og vel viðeig-
andi félagslög, sem reyndust
vera í nánu samræmi við alls-
herjar lög Þjóðræknisfélags Is-
lendinga í Vesturheimi, og eftir
nokkrar umræður og athuga-
semdir þá voru lögin samþykt í
einu hljóði. Það er því aðeins
fyrsti liðurinn í lögum þessum,
sem þörf er að minnast á hér;
það er nafn deildarinnar,
“Aldan,” nafnið þótti vel viðeig-
andi og er líka í insta eðli sínu
al-íslenzkt; nafnið var viðtekið
af fundarmönnum með fögnuði
og dynjandi lófaklappi.
I laganefndinni voru þeir séra
Albert Kristjánsson, Andrew
Danielson og Sigmundur Lax-
dal.
prúðmannlega fram, enda unnu
þeir sér almannahylli.
Klukkan 6 gekk konungur til
snæðings í veizlusalnum, ásamt
fylgdarliði sínu, þingmönnum,
nokkrum Reykvíkingum og em-
bættismönnum sem komið höfðu
á Þingvöll. Um kvöldið var stig~»
inn dans á danspallinum og
klukkan 10 var skemt með flug-
eldum.
Þegar kom fram á kvöldið,
fóru mjög margir af stað heim-
leiðis, þar á meðal var drengur-
inn úr Flókadalnum. En nú
var hann ekki einn. Nú þeystu
stórir flokkar á gæðingum sín-
um í allar áttir. Allir voru á
hestum, því að enginn var bíllinn
þá til á íslandi. Séð hafði verið
fyrir hestvagni handa konungi
frá Reykjavík til Þingvalla, en
hann kaus heldur að ríða ís-
lenzkum gæðingi alla leið. En
ekill hans, Guðmundur Hávarðs-
son, fékk að sitja einsamall í
vagninum!
Vestur í Sæluhúsahæðir var
fjöldi manna samferða. En þá
skildu leiðir. Flestir fóru vestur
Uxahryggi,. en aðrir norður
Kaldadal. En eg hélt niður heið-
ar í Flókadal. Þetta var önn-
ur nóttin, sem eg vakti algerlega,
og man eg ekki eftir að hafa orð-
ið jafn syfjaður oft á æfinni eins
og niður heiðarnar þá í brenn-
andi sólarhita að morgni 3.
ágúst. Vaknaði eg oft við það
að eg var að detta af hestbaki!
En heim að Eyri komst eg heilu
og höldnu, en ekki mun eg hafa
farið út á engjar fyrri en fór
að líða nokkuð mikið á dagin/i.
Altaf síðan, þegar eg renni
huganum til Þingvalla 2. ágúst
1907, minnist eg meðal annars
þess, að þar blöktu hundruð
danskra fána og settu svip er-
lendrar þjóðar á “hjartastað
vorrar öldruðu móður.” En mitt
á meðal allra þessara erlendu
merkja blöktu þrír íslenzkir fán-
ar, fagrir, bláhvítir fánar, eins
og lítil en fögur lautarblóm, sem
eru að vaxa meðal stærri og
framandi gróðurs — mót nýjum
og björtum degi.
Þessir þrír fögru fánar voru
sem árroði nýs dags í þjóðlífinu
— merki vaxandi framsækinna
og djarfhuga æskumanna, sem
vildu íslandi alt. V. G.
—Tíminn.
Útbreiðslunefndin hafði starf-
að með miklum dugnaði síðan
28. maí, og hafði hún fengið
marga nýja meðlimi inn í félagið
svo á þessum fyrsta formlega
fundi deildarinnar reyndist með-
limatalan að vera komin yfir 70,
og skulu þeir allir kallast stofn-
endur þessarar deildar, í nefnd-
inni eru Guðjón Johnson, Sig-
mundur Laxdal og frú Anna
Kristjánsson.
Þá skilaði af sér Undirbúnings-
nefndin, sem hafði á hendi allan
undirbúning fyrir hátíðahaldið
17. júní s.l., sú nefnd hafði starf-
að með afbrigðum vel, enda lán-
aðist hátíðahaldið í Blaine, 17-
júní ljómandi vel. Oddfellows
húsið var yfirfult af fólki svo
ekki höfðu nálægt því allir sæti
sem þá hátíðlegu stund sóttu-
Þar var fólk frá Winnipeg, fra
Vancouver, B.C. frá Californíu,
Seattle og ótal fleiri stöðum-
Ræður fluttu þeir séra Albert
Kristjánsson, Andrew Danielson
og séra G. P. Johnson. íslenzku
þjóðsöngvarnir voru sungnir með
lífi og fjöri undir leiðslu tón-
skáldsins Sigurðar Halgasonar.
Líka söng okkar ágæti sólósöngv-
ari, Elías Breiðfjörð, marga
fallega einsöngva, sem allir dáð-
ust að. Kvæði bárust frá íslenzku
skáldunum okkar í Vancouver,
B.C., Páli Bjarnasyni og Jónasi
frá Kaldbak. Kvæðin voru les-
in upp af forseta hátíðarinnar
séra A. K. og var skáldunum
klappað mikið lof í lófa. Kvæðin
voru send til birtingar í lS"
lenzku vikublöðunum. Veitingar
voru hinar ágætustu í alla staði,
og ekki má gleyma góða skyrinu
hennar frú Halldóru Björnsson,
með hnausþykkum rjóma og
sykri út á; já, skyrið var svo
ljúffengt og gott, að hvert andlit
ljómaði af ánægjubrosi; sumir
segja, að það hefði átt að vera
búið að skrifa um skyrið hennar
frú Björnsson fyrir löngu síðan-
Fundulránn samþykti í einU
þljóði, að þjóðræknisdeildin
Aldan að Blaine, Wash. bæði um
inngöngu í Þjóðræknisfélag ís"
lendinga í Vesturheimi, og var
forseta, skrifara og gjaldkera
falið að vinna að því sem fyrst^
Tvö merk mál voru rædd a
fundinum; fyrst að Aldan beitti
sér fyrir því, að íslenzku skóli
verði byrjaður sem fyrst í Blame,
og að Aldan beitti áhrifum sín-
um í þá átt að sett verði á stofn
heimili fyrir aldrað, íslenzkt fólk
í Blaine. Flutningsmaður þess-
ara mála var séra Guðm. P. J°kn"
son og gaf hann all-ítarlega skýr"
ingu þessum málum til stuðn-
ings, þegar séra Guðmundur
lauk máli sínu, þakkaði forseti,
séra Albert Kristjánsson, máls-
hefjanda fyrir góða skýringu a
tveimur nauðsynjamálum, sem
væru nú í tíma töluð. I íslenzku-
kenslu málið var kosin nefnd til
þess að athuga möguleika fynr
framkvæmdum á því; í nefndinm
eru séra Albert Kristjánsson, fru
Gestur Stefánsson og séra Guðm-
P. Johnson. Seinna málið var
lagt yfir til næsta fundar. Fund-
urinn var í alla staði skemtilegur
og einingarandi ríkti í fylstu
merkingu. Næsti fundur verður
haldinn seint í október.
Allir íslendingar í Blaine og
bygð, einnig í Bellingham, White
Rock og Point Roberts eru beðn-
ir að ganga í þjóðræknisdeildina
“Aldan.” Allir Islendingar j
Marietta hafa skrifað sig mn 1
félagið.
“Aldan” er ykkar þjóðræknis-
félag á Kyrrahafsströndinni,
góðu landar, komið strax og tak-
ið til starfa, því nóg er að gera.
Gum. P. Johnson.
ritari.
Ungi eiginmaðurinn:
— Hvers vegna ferðu ekki 1
bíó fyrir aurana, sem eg ia
þér?
Bróðir konunnar: — Af ^V1
að mqr þykir alveg eins gaman
að horfa á ykkur Grétu.