Fjallkonan - 14.11.1906, Blaðsíða 2

234
FJALLKONAJS’.
Samkomulag
u m
sambandsmál vort.
Mikii tíðicdi eru það og góð, sein
Fiallkonan ílytur í dag, og önnur
sunnlenzk blöð flytja þessa dagana
um samkomulag blaðanna um sam-
bandsmál vort — sjálfsagt einhver
hin mestu og beztu tíðindi, sem
þjóð vorri hafa verið flutt á síöari
árum.
Eins og Avarp það ber með sér,
sem prentað er hér í blaðinu, hafa
öll sunnlenzk blöð að undan-
tekinni Lögréttu einni orðið að
öllu sammála um aðalatriðin í
sambandsmáli voru. Og Lögrétta
hefir orðið sammála við oss hina um
svo mikilvæg atriðí, að vér teljum
í raun og veru þann ágreining ekki
mikilsverðan, sem eftir hefir oiðið.
Stórvægiiegar mjög eru þær breyt-
ingar, sem verða á afstöðu vorri við
Danmörku, ef því fæst framgengt,
sem suiinlenzku blöðin fara nú
fram á.
Srmkvæmt stöðulögunum, sem
neytt var upp á oss 1871, erurn vér
„óaðskiljanlegur hluti Danaveldis
með sérstökum landsréttindum“.
Eftir því, sem öll þessi blöð hafa
orðið sammála um, eigum vér að
vera frjálst sambandsland við Dan-
mörk, þjóð, sem er öðrum óháð í
öllurn öðrum efnum en þeim, sem
að sjálfsögðu eru afleiðing af sam-
bandinu.
Stöðulög þau, er vér eigum við
að búa, voru gefin út án vors sam-
þykkis.
Nú er ætlast til þess, að vér semj-
um um ny' sambandslög sem annar
málsaðili, með fullum rétti til þess
að ganga að eða hafna sérhverju
samningsatriði, sem upp kann að
koma.
Og til frekari áréttingar uru sjálf-
stæði vora i sambandinu, og ti) enn
frekari skýringar á því, hvernig
sambandinu eigi að vera háttáð, taka
blöðin það fram í ávarpi sínu, að
þau ein mál verði sameiginleg, sem
eftir ástæðum landsins Jiljóta að vera
það.
Eftir núverandi fyrirkomulagi eru
sérmál vor borin upp fyrir konungi
í ríkisráði Dana. Það heíir þær af-
leiðingar eftir skilningi Dana —
skilningi, sem vér höfum engin tök
á að huekkja, enda margir íslending-
ar þeim samdóma um það atriði —
að samþykki hins danska forsætis-
ráðherra þarf til þess að skipaður
verði íslandsráðherra og til þess að
hann haldi áfram í embætti, og að
danskir ráðherrar hafa ábyrgð á því,
sem konungur staðfestir samkvæmt
tillögum fslandsráðherra, og að þeir
hafa fyrir þvi rétt og sbyldu til
þess að hlutast til um sérmál ís-
lands á svipaðan hátt eins og um
þau roál, er aðrir ráðherrar ríkisins
haía með höndum. Sumir danskir
stjórnmálamenn fara enn lengra og
halda því fram, að íslandsráðherr-
ann beri ábyrgð fyrir fólksþinginu
danska, alveg eins og aðrir ráðherr-
ar konnngs-
En hvað sem þessum kenningum
líður, höfum vér fylstu ástæðu til þess
að ganga að því vísu, að afskifta-
leysi danskra ráðherra af sérmálum
vorum endist ekki lengur en með-
an varast er af vorri hálfu að halda
fram nokkuru öðru en því, sem þeiro
líkar vel.
í stað allrar þessarar skerðingar
á vaidi íslendinga yflr málefnum
sínum hafa nú öll þessi blöð orðið
sammála um þá kröfu, að í öllum
þeim málum, sem ekki verða sam-
eiginleg, skuli íslendingar vera ein-
ráðir með konungi um löggjöf sína
og stjórn.
Sannarlega eru það ekki smá-
vægileg tíðindi, að um jafo-mikilvæg
atriði skuli hafa fengist jafn-víðtækt
samkomulag.
Þá er ágreiningurinn við Lögréttu.
Yér, sem skrifað höfum undir á-
varpið, lítum svo á, sem flutningur
sérmála vorra í ríkisráðinu, með
þeim skilningi, sem í það fyrirkomu-
iag er lagður, geti ekki með nokk-
uru móti samrýmst stjáifstæðiskröf-
um vorum. Þar á móti verði það,
að sérmál vor verði tekin út úr ríkis-
ráðinu, sýnilegt tákn og ómótmælan-
Ieg viðurkenning sjálfstæði vorrar.
Fyrir því teljum vér nauðsynlegt að
láta þessa mikilvæga atriðis getið í
ávarpi voru.
Aftur á móti skiljum vér L7gréttu-
menn á þessa leið — og nú talar
Fjallk. að sjálfsögðu í sínu eigin
nafni og tekur öllum leiðréttingum
hlutaðeigenda sjálfra:
Þeir hugsa sér, að eitthvert það
samkomulag kunni að geta fengist
um flutning sérmála vorra í ríkis-
ráðinu, sem afstýri hinum miklu ann-
mörkum, sem nú eru á því fyrir-
komulagi. Fyrir því vilja þeir ekki
að svo stöddu bindast samtökum
gegn því.
Vér, sem undirritað höfum, teljum
þetta ekki óhugsandi — Fjallkonan
að minsta kosti ekki þó að vér telj-
um það ólíklegt. En hvað sem því
líður, þá verðum vér að gera ráð
fyrir grundvallarlögum Dana eins
og þau nú eru, og þeím skilningi
á þeim, sem Danirhafa sjálfir. Vilji
Danir breyta grundarvaliarlögum
sínum, eða lýsi þeir yfir gagngerðri
breyting á skilningi sínum á þeim,
þá er nógur tíminn að tala um það,
þegar þar að kemur. Sem stendur
væri, eftir því sem vér lítum á, bein-
línis villandi að þegja um það, að
flutningi sérmála vorra í ríkisráðinu
viljum vér ekki una.
En þar sem Lögréttumenn hafa
lýst yfir því, að um öll önnur at-
riði sambandsmáls vors séu þeir oss
sammála og að þeir séu samvinnu-
fúsir einmitt um þetta atriði, þá
vouum vér fastlega, að ekki sé nein
sundrungarhætta á ferðum út af á
greiningnum við þá.
Sunnlenzkir blaðamenn hafa þá
— að „sannsögla“ manninum undan-
skildum, og hann telja víst fæstir
með, og meta engir að neinu —
gert það, sem í þeirra valdi
stendur að svo komnu, til þess
að kippa sambandsmáli voru út úr
flokkadeilunum.
Og nú ríður lífið á, að öll þjóðin
verði þeim samtaka í þessu. Nú,
þegar oss er boðið að láta uppi
kröfur vorar og semja um sambands-
mál vort, nú, þegar konungur tek-
ur sér ferð á hendur hingað, í því
skyni að sjálfsögðu meðfram, og
sennilega einkum í því skyni, að stuðla
að farsællegum úrslitum sambands-
máls vors. nú, þegar horfurnar eru
miklu meiri en nokkru sinni áður
á því, að vér getum fengið sann-
gjörnum kröfum vorum framgengt —
nú væri það ekki að eins voða tjón
heldur og óbærilegur vansi fyrir þjóð
vora, ef hver höndin yrði upp á
móti annari.
Fastlega vonum vér það, að nú
standi ekki á eindrægni með þjóð-
inni.
Vitanlega eru þeir menn til, sem
mundu kjósa að lengra vœri unt að
komast í skilnaðaráttina En vér
göngum að því vísu, að þeir veki
ekki sundrung á þessum merkilegu
tímum og hafi tvent í huga:
1. Að fáist því framgegnt, sem
farið erfram á í Avarpinu, sé sjálf-
stæði þjóðar vorrar trygð svo vel,
sem unt er að gera það með samn
ingum og lögum í sambandi við aðra
þjóð — að þá fæst því framgegnt,
sem Jón Sigurðsson barðist fyrir, „að
samband íslands og Danmerkur sé
bygt á jafnretti og sjálfsforræði í
vorum eigin efnum, á líkau hátt og
skipað er til í gamla sáttmála, með
þeirri tilbreydng einni, sem nauð-
syn timans og ásigkomulag leiðir af
sér.“
2. Að ekki eru nokkur líkindi til,
að unt sé að komast lengra að svo
komnu fyrir þá, sem það vilja. Þá
fyrst, er Danir hefðu neitað jafnsjálf,
sögðum og sanngjörnum, einróma
kröfum, eins og hér er farið fram
á, geta verið nokkur líkindi til þess,
að skilnaðarmenn yrðu sigursælir um
það, er sérstaklega vakir fyrir þeim.
Eftir er ofanprentuð grein var sett,
fekst vitneskja með síiiDskeyti um það,
að ritstjóri Norðurlands væri sam-
þykkur Áva’ pinu. Sömuieiðis um það,
að Norðri tæki í málið með sama
hætti sem Lögrétta.
Heilsuhæli
fyrir berklaveika meiin.
Félag stoínað til þess að koma
því upp.
Oddfellowar kvöddu höfuðstaðarbúa
til fundar í gærkveldi (þriðjudag) i
Bárubúð. Fundarefnið var að fá
stofnað félag til þess að reisa heilsu-
hæli fyrir berklaveika menn, efla
þekking á veikinni meðal almennings
og hefta för hennar mann frá manni.
Salurinn var fullur af borgurum
bæjarins af öllum stéttum, og einkis
varð annars vart en eindrægni og
áhuga fyrir málinu. Fundarstjóri var
Jón Hagnússon skrifstofustjóri og
fundarskrifari Ásgeir Sigurðsson kaup-
maður.
Aðalræðuna hélt settur landlæknir
Guðm. Björnsson. Eæða hans var
mjög fróðleg og hvetjandi jafnframt.
Hann gerði ráð fyrir, að kostnaður-
inn við að koma upp heilsuhæli fyrir
40—50 sjúklinga yrði 120 þús. kr.
Árskostnaður bjóst hann við að yrði
30—40 þús., en mundi færast niður
í 16—18 þús., ef sjúklingar borguðu
1,25 á dag.
Auk hans töluðu Guðm. Magnús-
son læknir, Einar Hjörleifsson ritstj.
Steingr. Matthíasson settur héraðs-
læknir, Jón ólafsson ritstjóri, Tryggvi
Gunnarsson bankastjóri og Þórhallur
Bjarnarson lektor. Þeir tóku allir
í sama streng.
í fundarlok var samþykt að stofua
félagið, sem ætlast er til að nái um
land alt. Til bráðabirgða voru 12
menn kosnir til þess að hafa með
höndum undirbúning framkvæmda, og
þeir kusu aftur þessa menn í stjórn
félagsins: Klemens Jónsson landrit-
ara (form.), Björn Jónsson ritstjóra
(ritara), Sighv. Bjarnason bankastjóra
(gjaldkera).
Þeir 40 óddfellowar, sem náðst
hefir til, hafa þegar gefið 1500 kr.
til fyrirtækisins. Annars verður að
því kept að ná til jafnaðar að minsta
kosti einum félagsmanni, með 2 kr.
ársgjaldi, á hverju heimili land9ins.
Fjallk. mun síðar minnast rækilegar
á þetta mál.
Úr Miuuesota-nýlendu
íslendinga, í grend við Minneota,
er Fjallk. skrifað:
Tiðarfar hefir verið hér fremur ó-
stöðugt nú í sumar, votviðrasamt
venju fremnr, svo allmikil afföll verða
á uppskeru rnanna. Samt mun hún
á flestum korntegundum vel í meðal-
lagi, á mais í bezta lagi.
Alment líður íslendingum vel hér
efnalcga.
Af allmiklum áhuga höfum vér
fylgt hér ferðalagi alþingismanna um
Danmörk og óskum, að það hafl sem
mestar og beztar afleiðingar fyrir
hina íslenzku þjóð. En væmin þyk-
ir oss heldur fótaskararræðu M. Step-
hensens og bónorðsræða Jóns Jak-
obssonar. Það sannast ekki áþeim,
er sagt var forðum:
„Höfðingjadjarfir eru þér, íslend-
ingar.“
Konungsniyndar-samskotin.
Horfur eru illar með þau, eins og
Fjallk. bjóst við, eftir því sem heyra
mátti á bankastjóra Tryggva Gunn-
arssyni á heilsuhælisfundinum. Hann
vildi láta hætta við þá fyrirætlun
að koma konungsmyndinni upp,
leggja samskotin til hennar til heilsu-
hælisins, en láta félagið, sem fyrir
heilsuhælinu gengst, kenna sig við
Kristján konung 9. Hann er einn
í forstöðunefnd konungsmyndarsam-
skotanna. En ekki mun hann samt
hafa haft umboð frá meðnefndarmönn-
um sínum til þess að leggja þessa
tillögu fyrir fundinn. Guðm. Björns-
son neitaði fyrir hönd Oddfellova að
skíra félagið samkvæmt tilmælum
Tr. G, en gaf í skyn, að það yrði
samningaatriði, hvert nafn heilsu-
hælinu yrði gefið, þegar það kæm-
ist upp. Nú væri of snemt að gera
ákvörðun um það.
Sam. gufuskipafélagið.
Vesta kom í nótt, 7 dögum á eftir
áætlun, hafði verið 6 daga á leiðinni
frá ísafirði. Farþegar með henni
um 50.
Skáholt er ókomið enn, á miðviku-
dagskvöld, orðið 14 dögum eftir á-
ætlun. Það fer í hægðum sínum á
Vesturlandshöfnum, kemur, að sögn,
oft á þær sumar, eftir því sem bezt
hentar fyrir suma kanpmenn. Far-
þegar, sem með skipinu eru frá Siglu-
firði og hafa nú verið þar framt að
mánuði, eru sjálfsagt farnir að kynn-
ast skipinu. Hitt er annað mál, hvort
þeir eiu allskostar ánægðir svo langri
viðkynning.