Nokkurar ritgjörðir um almenn málefni - 01.01.1879, Blaðsíða 3

landi í sjó úti fyrir Elliðaárósi, og hugðist að
fá þá yeiði dæmda sjer í hönd. Bæði lands-
yfirrjetiur og hæstirjettur dæmdi Kleppsmönn-
um veiðina og fógetabannið ómerkt. í ástæð-
um hæstarjettardómsins (11. apr. 1867) er svo
kveðið að orði: »Að vísu verður að álíta svo,
að Kleppsmenn hafi rjett til laxveiða á Við-
eyjarsundi fyrir landi þeirra norðan Gelgjutanga,
en þegar þeir nota þenna rjett, verða þeir að
breyta eptir boðum Jónsbókar í 56. kap. í lands-
leigubálki: «engi má fyrir öðrum veiði spilla»,
og þótt hver megi gjöra þær veiðivjelar, sem
hann á kost á, þá verður hann að gjöra það
svo, «at fiskar megi fara upp at á hverri», en
þessum boðum verður að fylgja, hvort heldur
veiðivjelar eru gjörðar í ánni sjálfri, eða á
sjó fyrir utan árósinn». J>ótt hæstirjettur
þannig segi með berum orðum, að þess beri að
gæta, að viðhafa eigi þær veiðivjelar, er spilla
veiði fyrir öðrum eða hindra laxgöngu, hvort
sem veiðivjelarnar eru í ánni sjálfri (Elliðaánum)
eða utan óss, þá hjelt Th. áfram uppteknum
hætti með þvergirðingum sínum.
Árið 1869 kærði Th. ábúanda og eiganda
Elliðavatns fyrir það, að hann veitti vatni úr
Elliðaánum til að bæta engi sitt, en Th. gaf
honum það að sök, að hann hindraði þar með
rás vatnsins í Elliðaánum og spillti þvergirð-
ingaveiði sinni. Fjekk Th. hlutaðeigandi fógeta
til að fyrirbjóða vatnsveitingarnar, en ábúandi
Elliðavatns höfðaði gagnsókn á hendur Th. og
krafðist þess, að þvergirðingar hans yrðu dæmd-
ar óhelgar. Málið fjell á Th. við undirrjettinn,
en á Elliðavatnsbónda við yfirrjett og hæstarjett
(16. febr. 1874), þannig, að fógetabannið var
staðfest, og Th. var heimilt að hafa þvergirð-
ingar í ánum. Flesta furðaði á þessum mála-
lokum, og allra sízt mun nokkur hafa búizt við
því, að hæstirjettur dæmdi slíkan dóm í máli
þessu, þvert ofan í sjálfan sig, þar sem sami
dómstóll fyrir fám árum hafði dæmt hinn fyr-
nefnda gagnstæða dóm í samkynja máli. J>að
er heldur eigi lýðum ljóst, að Th. hafi haft
neitt sjer til málsbóta, því að undir rekstri
málsins gat hann alls eigi sannað þau atriði,
er rjettarkröfur hans byggðust á, svo sem: a ð
veiði hans hefði að neinu leyti verið spillt með
vatnsveitingunum, að hann ætti veiðirjett í
ánum fyrir ofan Stórahyl hjá Árbæ, eður að
honum væri leyfilegt að veiða með þvergirðing-
um, þar sem gagnsækjandi sannaði aptur á
móti með órækum rökum: a ð hann hefði eigi
spillt veiði Th., þar sem laxveiðin eptir skýrslu
Th. sjálfs hefði heppnast ágætlega meðan á
vatnsveitingunni stóð, að hann hefði að lögum
rjett til vatnsveitinga og veiða í sínu landi
(Jónsb., landslb., 24. og 26. kap.)\ að Th. ætti
eigi veiði í Elliðaánum fram yfir það, sem hið
konunglega afsalsbrjef frá 11. des. 1873 tiltek-
ur, og að Th. væri óheimilt að þvergirða
Elliðaárnar þvert á móti landslogum og kon-
ungsboði í hinu sama kaupbrjefi. En eigi verð-
ur betur sjeð, en að bæði landsyfirrjettur og
hæstirjettur hafi ekkert tillit haft til þessa
kaupbrjefs, er eitt inniheldur alla þá skilmála,
er konungur hefur sett Th. sem eiganda lax-
veiðinnar, og allur rjettur hans í þessu máli
byggist á. Hjer er þó saunarlega ekki eptir
öðru að fara, og því setjum vjer hjer aðal-
atriðin úr þessu margnefnda kaupbrjefi (dags.
11. des. 1853):
«saa skiöde og afhænde Vi hermed til for-
nævnte Kjöbmand D. Thomsen meerbem-
eldte Laxefiskerie i Ellida-Aae, fra den
store Fos ved Gaarden Árbæ, Storahyl
kaldet, og indtil udenfor Elvens Munding
i Söen mellem Árbæjarhöfða og Gelgjutanga
eller Geldingatanga, med tilhörende Fiske-
redskaber og alle de Kettigheder, som Fiske-
riet fra gammel Tid fulgt have, endnu fölge
1) par segir bvo í 28. kap: „Menn megu veita vötnum
þeim, erupp spretta í sjálfa hans jörðu, ok í sínu
landi hver“, og í 56. kap.: „Hver maðr á vötn ok
veiðistöður fyrir sinni jörð ok á, svá sem at fornu
hefir verit, nema með Iðgum sje frá l:omit“. Og
engin lög hafa svipt ofannefndar jarðir péssum
rjettindum.