Morgunblaðið - 29.11.1987, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. NÓVEMBER 1987
B 3
spilum saman, verk eftir Praetorius,
sem kórinn syngur líka verk eftir,
og svo eftir Altenburg. Hann var
prestur og samdi eingöngu kirkju-
tónlist. Það fyrra skreyti ég eftir
reglum þessa tíma, spila tvö tilbrigði
um stefið. í bytjun 16. aldar var
þetta mjög mikið gert, ekki sízt við
vinsæl lög. Þau voru mest spunnin
á hljóðfæri, en líka í söng. Það fólst
oft mikil list í þessum útfærslum og
gat krafist mikils af flytjendum.
Í seinni hlutanum fer ég eins að
í einleiksverki fyrir flautu, eftir hol-
lenzka tónskáldið Van Eyck, spila
tilbrigði og stef eftir hann og fannst
því fara vel á að gera það sama í
fyrri hlutanum. Van Eyck þessi var
nærri blindur, spilaði klukknaspsii í
kirkju nokkurri, en vann sér inn
aukapening með því að spila fyrir
gesti í kirkjugarðinum. Það sést á
nótum hans, að hann falýtur að hafa
verið mjög góður, því verkin eru
sannarlega ekki einföld. Snorri spilar
undir í einu ste^anna, þvi undirieik-
urinn skýrir stefíð. Verkið heitir
Faðir vor og er gamall sálmur.
Snorri leikur svo líka tvö stutt lútu-
verk."
Þessi tónlist krefst nokkuð ann:
arrar aðkomu en yngri tónlist. í
hveg'u felst munurinn?
„I raun er alveg sérstakt nám að'
spila þessa tónlist, svo það er erfitt
að skýra það í stuttu máli. Það þarf
að gefa henni mikinn tíma, spila
mikið til að fá rétta tilfinningu fyrir
henni. Við spilum á hljóðfæri þessa
tíma og í verkunum notum við hljóð-
færi, eins og þau tíðkuðust á
endurreisnartímanum. Hijóðfserin
gera sitt til að ná fram réttum áhrif-
um, hljómblæ og tæknilegum
möguleikum. En það er ekki nóg að
hafa bara hljóðfæri frá réttum tíma,
en vita ekkert um tónlistina og tíðar-
andann, sem hún varð til í. Og eins
nást ekki rétt áhrif með þekking-
unni einni saman, ef viðeigandi
hljóðfæri vantar."
Spuni var mikilvægur á þessum
tíma. Hvemig er hægt að læra hann?
„Það eru tii kennslubækur frá
þessum tíma með margvíslegum
dæmum og þær eru til fyrir
margvísleg hljóðfæri. Svo er líka
hægt að læra af öðrum hljóðfæmm
en sínu eigin. Þannig er hægt að
læra að skreyta tónlistina á viðeig-
andi hátt, eins og var gert á þessum
tíma.
í náminu spilaði ég mikið tilbrigð-
in úr bókum og með því að spila þau
aftur og aftur fær maður tilfinningu
fyrir hvemig þau eiga að hljóma og
getur fetað sig áfram í að finna eig-
in tilbrigði. I tónlistinni sem ég spila
í dag eru ekki trillur, eins og í bar-
okk-tónlist eða dönsum, heldur fyllt
í með mörgum nótum.“
Fáið þið nóg tækifæri til að spila
gamla tónlist?
„Það er mikið undir manni sjálfum
komið, hversu ötull maður er að
verða sér úti um tækifæri til að
spila. Ég hef haft nokkum veginn
nóg. Mér finnst gaman að spila á
tónleikum og þarf helzt alltaf að
hafa tónleika til að stefiia að.“
Og áheyrendur hafa s'annariega
tónleika til að stefna á í dag, þegar
þetta ágæta tónlistarfólk ætlar að
leiða okkur inn í aðventuna á viðeig-
andi hátt í hljómkirkjunni, líku
umhverfi og þessi tónlist hefur
hljómað í um aldir og var samin fyrir.
Ragnar Amason
ið sköpuð. Og við sem nú lifum,
kannski hundruðum ámm síðar,
gætum ekki notið þeirra. Enginn
vafi er á því að ritsmíðar Snorra
Sturlusonar skiluðu engum arði,
eða við skulum segja að stórtap
varð á ritverkum hans. En við sem
nú lifum hefðum verið fús til að
greiða honum fyrir þetta starf ef
við gætum náð til hans í tíma. Þann-
ig sjáum við að þessi venjulegi
hagfræðilegi mælikvarði á gildi
hlutanna; sá að framleiðsla þeirra
eða sköpun skili hagnaði í aðra
hönd, er afskaplega óviðeigandi
þegar um er að ræða listsköpun.
Listin er sköpuð fyrir kynslóð
dagsins í dag og allar komandi
kynslóðir og á þeirri stund sem hún
er sköpuð fer því fjarri að liggi
fyrir hvaða gildi hún hefur.
Jónas Guðmundsson
Þetta þýðir ekki að hagfræði eigi
ekkert erindi við listsköpun. Þetta
þýðir einungis það að sú hagfræði
sem beita þarf er miklu flóknari og
margbrotnari en venjulega, í sam-
ræmi við þetta viðfangsefni. Þegar
list er sköpuð — eða með lágkúm-
legra orðalagi — þegar list er
framleidd, er nauðsynlegt að huga
ekki einungis að þeim sem er reiðu-
búinn að kaupa hana þá, það er
markaðsgildi hennar á því andar-
taki, heldur og öllu sem felast kann
í gildi hennar í framtíðinni, ef við-
komandi listaverk er varanlegt, svo
og því gildi sem viðkomandi lista-
verk hefur fyrir aðra sem ekki
beinlínis kaupa það — og koma ef
til vill aldrei til að njóta þess, en
finnst samt mikils virði að það hafi
verið skapað. Ég tek sem dær
listaverk eins og Monu Lisu. Það
mætti segja mér að allur þorri fólks
væri reiðubúinn til að gera eitthvað
til að varðveita það listaverk, en
aðeins nokkrir þeirra fá tækifæri
til að beija það augum.
Þessvegna er til dæmis sala leik-
hússmiða í Þjóðleikhúsinu enginn
mælikvarði á það gildi sem starf-
semi þess hefur fyrir þjóðina.
Fjölmargir sem mjög sjaldan koma
í leikhús — búa kannski fjarri höf-
uðstaðnum eða hafa ekki tækifæri
til að sækja leikhús af öðrum ástæð-
um — vilja gjaman að hér starfi
gott leikhús sem setur upp fyrir-
myndarverk, til þess að þeir eigi
þess kost að sækja leikhúsið ef sú
staða kemur upp að þeir hefðu
skyndilega tök á því. Þessi sérstaka
tegund eftirspumar er þekkt í hag-
fræðinni og kallast á enskri tungu
„optional demand". Það er að segja
eftirspum eftir að eiga kost á því.
Auk þessa eru Qölmargir sem vilja
gefa talsvert fyrir það að í landinu
sé sköpuð góð list, á leiksviði eða
öðmm sviðum, alveg án tillits til
þess hvort þeir ætla sjálfir að kaupa
listaverk eða aðgöngumiða að leik-
sýningu. Þessu fólki líður einfald-
lega betur ef góð list er sköpuð.
Þetta er svona líkt því, ef maður
má taka alþýðlega samlíkingu, að
þjóðin fagnar því ef íslenska hand-
knattleiksliðið sýnir góðan leik.
Þetta gildi listsköpunar kemur
ekki heldur fram í sölu listaverka
eða aðgöngumiða að leiksýningum.
Hún er engu að síður raunverulegt
hagrænt fyrirbæri. Auk þessa alls
má ekki gleyma því að rekstur Þjóð-
leikhússins, til dæmis, og reyndar
annarra leikhúsa, felur í sér útgjöld
sem koma öðmm atvinnugreinum
til góða. í leikhúsinu em með æm-
um tilkostnaði þjálfaðir leikarar,
leikstjórar, ljósamenn, leikmynda-
teiknarar, og svo framvegis. Þetta
fólk fer síðan með menntun sína
til starfa í kvikmyndagerð, í sjón-
vaipi og útvarpi og síðast en ekki
síst í auglýsingagerð.
Þessi starfsemi nýtur góðs af
kostnaði sem leikhúsin greiða. Frá
hagfræðilegu sjónármiði á sá kostn-
aður ekki að leggjast eingöngu á
leikhúsin.
Þetta segir í megindráttum það
að lítið vit er í því að líta eingöngu
á rekstrarreikning þegar verið er
að athuga þjóðhagslegt gildi list-
anna og í megindráttum er það
þannig að þjóðhagslegt gildi þeirra
er miklu meira en sem nemur „bók-
færðum tekjum“. Þeir áköfu
markaðshyggjumenn sem halda því
fram að einungis sú listastarfsemi
sem standi undir sjálfri sér á mark-
aðnum, eigi rétt á sér, fara stórkost-
lega villir vegar.
Maður getur spurt: Ef það liggur
ljóst fyrir að það borgar sig að
styrkja listir til að ná þjóðhagslegri
hagkvæmni, hvemig á þá að
ákvarða upphæð styrksins. Með
öðrum orðum; hversu mikið á um-
fang listastarfseminnar að vera?
Þá er hægt að grípa til tæki sem
þekkist í hagfræðinni og nefnist
Kostnaðar-ábatagreinmg. Kjami
hennar er sá að reyna að mæla
allan kostnað og ábata af einhverri
tiltekinni starfsemi til að íjár, hvort
sem kostnaðurinn og ábatinn eiga
sér stað á markaðnum eða ekki.
Ég mæli með þvi að reynt verði að
framkvæma og halda við kostnað-
ar-ábatagreiningu á listastarfsemi
í landinu. Það kæmi mér ekkert á
óvart, þótt niðurstaða þeirra grein-
ingar yrði að hagsæld þjóðarinnar
fælist i meiri opinberum stuðningi
við listastarfsemi í landinu en nú er.
Framlög einkaaðila til leikhúsa
hér á landi eru talsvert minna hlut-
fall af heildarstuðningi við þau en
viðast erlendis, þar á meðal Bret-
landi. Mér finnst koma mjög til álita
að auðvelda mönnum Qárhagslegan
stuðning við leikhússtarfsemi hér á
iandi. Einkum og sér í lagi finnst
mér sjálfsagt að framlög einkaaðila
af þessu tagi, bæði einstaklinga og
fyrirtækja, verði frádráttarbær frá
skattstofni þeirra, að minnsta kosti
upp að vissu marki. En þvi miður
fela núgildandi staðgreiðslulög
skatta í sér afnám heimildarákvæð-
is skattyfirvalda að þessu leyti,
hvað einstaklinga varðar."
Þú talaðir um það áðan að
sumir mestu listamenn sögunnar
hefðu verið bláfátækir og ef þeir
hefðu ekki verið það, væru stór-
kostleg listaverk þeirra ekki til.
Er það álit þitt sem hagfræðings
að sveltandi listamenn skapi
bestu listaverkin?
„Síður en svo. Helst vildi ég að
öllum liði vel. Maður hefur hinsveg-
ar stundum heyrt því fleygt að
andleg þjáning sé hvati að góðri
listsköpun. Það kann að vera satt,
en þó efast ég stórlega um það.
Ég get alveg ímyndað mér að skort-
ur geti komið í veg fyrir sköpun
góðra listaverka."
Texti/Súsanna Svavarsdóttir