Morgunblaðið - 29.11.1987, Blaðsíða 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. NÓVEMBER 1987
Sigrún
Davíðsdóttir
„ Gjör dymar breiðar,
hliðið hátt“
í dag er fyrsti
sunnudagurí
aðventu og til að
halda upp á það,
verða
aðventutónleikar í
Hallgrímskirkju.
Þar koma fram
Mótettukór
Hallgrímskirkju
undir stjórn Harðar
Askelssonar,
Cammilla
Söderberg
blokkflautuleikari
og Snorri Örn
Snorrason
lútuleikari, allt
saman vel kynnt
tónlistarfólk. En
hvað hefur
kórstjórinn, Hörður
Askelsson, að segja
um efnisskrána?
Hörður Áskelsson
„Eitt af grundvallarstefjum að-
ventunnar kemur fram í yfírskrift
tónleikanna, „Gjör dymar breiðar,
hliðið hátt“. Sálmurinn, sem orðin
eru úr, verður að vísu ekki sunginn
á tónleikunum í dag, en við syngjum
þennan texta á þýzku og skyldan
texta á latínu. Orðin vísa til aðvent-
unnar, sem eftirvæntingar- og
undirbúningstíma jólanna.
Tónlistin sem við völdum til flutn-
ings í dag er öll frá endurreisnar-
og barokktímanum, sumsé frá 16.
og 17. öld. Þar er um mjög auðugan
garð að gresja fyrir kór án undir-
leiks, a cappella, eins og það heitir
á tónlistarmálinu, ítölsku. Mikið af
þessari tónlist hefur orðið til í um-
hverfí líku því, sem við syngjum í,
í þessum stóru, gotnesku og róm-
önsku kirkjum. Tónskáld eins og
Palestrina, Scarlatti, Praetorius og
Lasso koma þá strax upp í hugann,
en auk verka eftir þá flytjum við
verk eftir Hammerschmidt, Tavem-
er, Osiander, Raselius, Sweelinck,
Hassler og Schiitz. Ekkert í efnis-
skránni í dag hefur kórinn sungið
áður á tónleikum, nema upphafs-
og lokasöngvana, sem eru raddsetn-
ingar miðaldasálma eftir Róbert A.
Ottósson.
Textarnir em úr ýmsum áttum,
eftir ólíka höfunda, en em ýmist
aðventutextar, messutextar úr
klassískum messum eða Davíðssálm-
ar, en efnið þá í anda aðventunnar.
Þeir mynda því sterka heild. Tónlist-
in er fjór-, fímm-, sex- eða áttröd-
duð, en í síðastnefndu verkunum er
kómum skipt í tvo kóra. Til að undir-
strika áhrifín af þeirri skipan em
hópamir hafðir á mismunandi stöð-
um í kirkjunni. Við reynum því að
nýta rýmið sem bezt, líka með inn-
göngu- og útgöngusöngvum.
Sem tilbreyting eða viðbót við
kórtónlistina verða svo flutt verk frá
þeim tíma fyrir blokkflautu og lútu,
sem Camilla Söderberg og Snorri
Öm Snorrason flytja. Þeirra tónlist
er skemmtileg andstæða við kór-
verkin.
í mínum huga hefur aðventan
lágstemmdan, innhverfan róm, því
hún er undirbúningur fyrir þetta
stóra og mikla, sem fylgir á eftir
henni. A þýzku er talað um Vor-
freude, forgleði, í sambandi við
aðventuna. Þá er átt við innri gleði,
en engan bægslagang. í Þýzkalandi
er mikið lagt upp úr aðventunni. Á
þeim tíma hittist fólk gjarnan og á
saman rólega stund fyrir jólin, gefur
smá gjafir og borðar eitthvað gott.
Hér hafa ytri merki aðventunnar
verið tekin upp, eins og aðventu-
kransinn og glöggsamkomur, en
innri merking aðventunnar hefur
tæplega fylgt með.
Efnisskráin okkar í dag felur ekki
í sér neitt hopp og hí, en tónlistin
er gleðileg í þessum kyrrláta stíl
aðventunnar."
En víkjum þá að framlagi Snorra
Amar og Camillu til tónleikanna í
dag. Camilla er sænsk, þau Snorri
kynntust í Vín, mgluðu saman reit-
um sínum og fluttust hingað.
Camilla talar íslenzku fyrirhafnar-
laust og það er hún sem segir frá
efnisskrá þeirra:
„Við spilum verk frá svipuðum
tíma og kórtónlistin, frá lokum 16.
aldar og fram um 1600. Við spilum
bæði saman og svo einleik, hvort
okkar. Á fyrri hluta efnisskrár okkar
flytjum við gömul jólalög, sem við
Hagfræði/Listir:
Leikhússrekstur á íslandi
„FRÆÐSLUFUNDUR um leik-
hússrekstur á Islandi“ var hald-
inn síðastliðinn föstudag á
vegum Félags íslenskra leikara,
i samvinnu við menntamálaráðu-
neytið. Fundinn sóttu stjórn-
mála- og embættismenn, auk
leikhúsfólks. Fjallað var um yfir-
skrift fundarins út frá ýmsum
sjónarhornum. Frummælendur
voru Brynja Benediktsdóttir,
leikstjóri, Viðar Eggertsson,
leikari, Kjartan Ragnarsson,
leikari, Jónas Guðmundsson,
hagfræðingur og Ragnar Áma-
son, hagfræðingur. En hvað
höfðu hagfræðingarnir um leik-
hússrekstur að segja?
Jónas Guðmundsson,
hagfræðingur
Margir halda að
listir ogf hagf ræði
eigi ekki samleið
Jónas Guðmundsson ræddi um
Efnahagslegar hliðar leiklistar-
starfsemi á Islandi. Til grundvallar
lagði hann rekstur fjögurra leik-
húsa, Þjóðleikhússins, Alþýðuleik-
hússins, Leikfélags Reylq'avíkur og
Leikfélags Akureyrar, frá 1980 til
1986.
„Það spyrja margir hvort listir
og hagfræði eigi einhverja sam-
leið," segir Jónas. „Margir halda
að svo sé ekki. Hinsvegar eru menn
famir að viðurkenna að í listum og
tengslum þeirra við þjóðfélagið,
geti verið viðfangsefni sem em
áhugaverð fyrir hagfræðinga. Þeir
sem reka listastarfsemi gætu haft
gagn af að kynna sér umfjöllun um
þessi efni.
Það er mjög athyglisvert, efna-
hagslega séð, ef menn fletta upp í
reikningum þjóðhagsstofnunar, að
vinnsluvirði (það sem maður leggur
saman til að fá þjóðarframleiðslu),
er mjög lágt fyrir leikhús. Hinsveg-
ar er það viðurkennt að leikhús-
rekstur hefur áhrif á margar aðrar
atvinnugreinar. í Bretlandi, til
dæmis, er Shakespeare einn af þeim
mönnum sem hefur lagt til mestar
tekjur í breska þjóðarframleiðslu,
og London færir milljarða punda
frá túristum í gegnum leikhúsin.
Ef við tökum dæmi héðan, má
benda á ferðalög innanlands og
hótel og veitingarekstur í kringum
leiklistarstarfsemi.
Það hefur syo lengi verið viður-
kennt að leikhússrekstur getur ekki
spjarað sig, svo vel sé, af sjálfs-
dáðum á venjulegum markaði og
því hefur það lengi viðgengist, allt
frá dögum Grikkja að fomu, að ríki
og sveitafélög styrki slíka starf-
semi. Og fyrir slíkum styrkjum má
færa margvísleg hagfræðileg rök.
Ein höfuðröksemdin er sú að í
raun og veru njóti miklu fleiri góðs
af þessari leiklist en þeir sem borga
sig inn á leiksýningar og að raun-
verulegur vilji almennings speglist
ekki í því. Síðan getur orðið mikil-
vægt fyrir framtíðarkynslóðir að
hafa byggt þetta upp, því reynslan
sýnir að eftir því sem þjóðfélögin
verði ríkari, þá eyði þau stærri hluta
af tekjum sínum í listir. Listimar
verða sífellt mikilvægari þáttur í
velferð fólksins.
Það er alveg greinilegt að á þess-
um áratug, hafa framlög ríkisins
til leiklistarinnar farið minnkandi
og það er alveg sama hvemig á það
er litið — hvort það er með því að
meta þessi framlög á föstu verð-
lagi, eða sem hlutfall af gjöldum
leikhúsanna, eða sem hluta af heild-
argjöldum fjárlaga.
Þetta hefur vafalaust haft mikil
áhrif á rekstur leikhúsanna, sem
kemur að hluta til fram í því að
heildartap flögurra stærstu leik-
húsanna var árið 1986 um 60
milljónir. Ef við framreiknum tap
ársins 1980 til ársins 1986 er það
7 milljónir. Sem hlutfall af útgjöld-
um fjárlaga var framlag ríkisins til
allrar leiklistarstarfsemi 0.34% árið
1980, en 0.20% árið 1986.
Þessi stefna virðist hafa orðið
til, svo til af sjálfu sér. Hún er
ekki hluti af ákveðinni markaðri
leiklistarstefnu ríkisins. Því fínnst
mér tími til kominn að staldra við
og meta upp á nýtt þau rök sem
liggja að baki styrkveitingum ríkis-
ins til leiklistar og marka meðvitaða
stefnu. Þá meina ég fjármála- og
styrkjastefnu.
Ríkið þarf í þessu sambandi að
gera upp við sig hvort að framlag
þess á að vera að einhveiju leyti
skilyrt. Til dæmis með þeim hætti
að leikhús ættu að afla rekstrarfjár
hjá einkaaðilum í einhveiju hlutfalli
við það sem þau fá frá ríkinu. í
sumum löndum hefur skattakerfinu
verið beitt til að hvetja einkaaðila
til að styrkja leikhús.
Til viðbótar við þessa heildar
framlagastefnu, þarf að endurskoða
margt annað, til dæmis hvort við
erum að styrkja réttu leiklistina,
hvort það séu réttu aðilarnir á
hveiju ári sem skipta þessari köku
og hvort lagðir eru nægilegir fjár-
munir í framsækna list eða nýsköp-
un, það er að halda þróuninni áfram
svo kerfíð staðni ekki.“
Ragnar Ámason,
hagfræðingur
Þjóðhagslegt gildi
sést ekki á rekstrar-
reikningum eingöngu
Erindi Ragnars Ámasonar
nefndist Gildi leikhússrekstrar
fyrir þjóðarhag: Kostnaðar-ábata-
greining. En hefur allur þessi tap-
rekstur leikhúsanna eitthvert gildi
fyrir þjóðarhag? Er þetta ekki pen-
ingahít sem best væri að losna við?
„Ég held að vissulega sé hægt
að færa góð rök fyrir því að við
eigum ekki að gera annað en það
sem er gagnlegt," sagði Ragnar.
„En þegar maður kemur að listum
er erifítt að átta sig á því hvað er
gagnlegt og eykur yndi fólks. Þar
við bætist að sennilega verður mað-
ur einnig að hugsa til framtíðar
hvað þetta snertir. Eitt er alveg
ljóst, að rekstrarafkoma listgreina,
hvort sem það er nú leikhús eða
gallerí, eða búreikningur lista-
manns, er enginn mælikvarði á það
hversu viðkomandi listsköpun er
gagnleg eða þjóðhagslega hag-
kvæm. Margir helstu menn sögunn-
ar hafa verið bláfátækir. Ef þeir
hefðu hugsað um að „hámarka"
tekjur sínar, eins og hagfræðinni
er gjamt að telja að fólk hegði sér,
þá hefðu listaverk þeirra aldrei ver-