Morgunblaðið - 15.11.1986, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. NÓVEMBER 1986
Þjóðlíf og réttarfar
Ur gestaleik Cafeteatret f Kaupmannahöfn.
Þegar Morena kom
Leiklist
Jóhanna Kristjónsdóttir
Cafeteatret í Kaupmannahöfn
sýndi gestaleik á Litla sviði
Þjóðleikshússins
WOZA ALBERT í flutningi
Michaeis Simpson, Nik Abra-
ham og Sam Oudo.
Leikstjóri: Peter Bensted.
ALLTAF fylgir því ákveðinn
sjarmi að fá gestasýningar hing-
að. Að ekki sé nú talað um, þegar
gestimir eru langt að komnir: alla
leið frá Suður-Afnku. I stuttri
kynningu um þessa sýningu er
tekið fram, að leikaramir séu með
Islandsferðinni að ljúka sýningar-
ferð um Norðurlönd, sem hefur
staðið í þrjá mánuði.
Efni leiksins er hvorki meira
né minna en það, að frelsarinn
er upprisinn -í Suður-öAfríku. I
líki Morena kemur hann með
747-þotu til Jóhannesarborgar og
er ákaft fagnað. Forsætisráð-
herrann er himinlifandi og hið
sama gildir um aðra, svertingjana
þó fyrst og fremst. En ekki líður
á löngu, unz stjómvöldum fer að
mislíka stórum atferli Morena.
Líkast til er hann kommúnisti og
er að villa á sér heimildir. Það er
trúlegt, að hann sé mesti æsinga-
seggur og það vaki fyrir honum,
að mgla svertingjana í ríminu,
sem em náttúrlega nógu mglaðir
fyrir. Að minnsta kosti að dómi
forsætisráðherrans. Því að Mor-
ena er ekki dús við stefnu stjóm-
arinnar í kynþáttamálum og hann
fer að hvetja til verkfalla og skor-
ar á svertingjana að henda
vegabréfunum sínum.
Það segir sig sjálft, að þennan
mann verður að handtaka og em
engar vöflur hafðar á því. En
Morena er ekki af baki dottinn.
Hann varpar sér af elleftu hæð
fangelsins í fangið á Gabríel erki-
engli, sem flýgur með hann niður.
Aftur tekst lögreglunni að hafa
hendur í hári Morena og setur
hann nú í fangelsi á eyju úti fyrir
Höfðaborg. En Morena kann ráð
við því, og gengur á öldunum frá
eynni til Höfðaborgar. Hann er
eltur á þyrlu og zsprengju kastað
á.hann, en ekki vill betur til en
svo að sprengjan leggur borgina
í rúst, en Morena sakar ekki
Flytjendumir Michael Simpson
og Nik Abraham, sem njóta góðr-
ar aðstoðar bongóleikarans Sam
Oudo, er líflegir og túlkun þeirra
er full af kímni. Búningur leiks-
ins, sem vissulega er harmsaga
er í stílfærðum gleðileilgastn.
Hröð atburðarás og stutt atriði
renna áfram vel og greiðlega.
Ljómandi sýning, sem var fengur
að fá hingað.
A stólnum til Egyptalands
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Landsyfirréttardómar og Hæsta-
réttardómar í íslenzkum málum
1802-1874. XI. 347 bls.
Sögufélag. Reykjavík 1986.
Gamlar dómabækur em eitt af því
sem fræðimaður vill gjaman hafa
við höndina. Þar er ekki aðeins að
fínna heimildir um örlög. einstakl-
inga, dómskjöl gefa líka visbending
um þjóðlíf almennt á viðkomandi
tíma; auk þess sem réttarfarið endur-
speglar á hverri tíð ríkjandi viðhorf
valdhafanna til alþýðunnar, sem og
traust undirsátanna á yfirboðumm
sínum.
Af dómabókum þessum má ráða
að íslendingar hafí verið sæmilega
löghlýðnir á 19. öld. En nokkuð
þrætugjamir. Dæmi: Maður gengur
inn í búð, kaupir þar tiltekna vöm
en kemst svo að raun um að hún
standist ekki fyllilega mál og vog sem
tilskilið var. Afleiðingin verður dóms-
mál sem gengur sinn gang í gegnum
kerfíð með öllum þeim hátíðlegu
formsatriðum sem hæfa þótti.
Stórmenni gátu leiðst út í smá-
munasemi af þessu tagi. Grímur
Thomsen á Bessastöðum, sem titlað-
ur er bæði doktor og »legationsráð«,
kaupir nokkur færi af kaupmanni í
Reykjavík og sér er heim kemur að
ekki er allt eins og heitið var. Þá er
að kæra. Og málinu lýkur með því
að legationsráðið hefur sitt fram,
kaupmaðurinn verður að bæta tjónið
því eigi var »álitið, að áfrýjandinn
hafí fyllilega viljað bæta fyrir sig
með boðum þeim, er hann gjörði
stefnda.«
Önnur þekkt persóna, Eiríkur á
Brúnum, kemur við sögu í bók þess-
ari. Hann hafði sem sé gert vinnu-
konu bam og vildi ekki gangast við
faðeminu þar eð »hin stefnda bæði
skömmu áður er hún ól bamið og
eins skömmu eftir fæðinguna hafí
sagt, að annar nafngreindur maður
væri faðir að bami hennar.« Af
flækju þessari hlaut að spinnast
nokkur rekistefna.
Sölvi Helgason er hér á blaði sem
vænta mátti, og skal nú sæta »að-
Békmenntir
Vigdís Grímsdóttir
Ljóðsótt
Bergiind Gunnarsdóttir
Útgefandi: Blekbyttan.
Margir leita kyrrðar afþvíað hún
er fágæt og afþvíað í henni er frið-
ur. Af sömu ástæðu leitar fólk
einfaldleikans í þessum nútíma sem
duflar við dauða hluti og lítilsgilda,
hampar háreysti og yfírdrepsskap.
Berglind Gunnarsdóttir gaf út sína
fyrstu bók Ljóð fyrir lífi 1983. í
henni var auðvelt að greina þann
einfaldleika og þá kyrrð sem ég tel
vera aðaleinkenni þessarar seinni
bókar hennar. Það lætur ekkert
mörgum að segja langa sögu í fáum
orðum, lætur fáum að segja af ein-
lægni og hispursleysi frá ótta sínum
og vonum, menn klæða gjama orð
sín hæðni og kióra um leið yfirborð-
inu. Berglind gerir það ekki. í
bókinni tekst hún á við yrkisefni
sem margar konur hafa áður tekist
á við, margar hveijar á svipaðan
hátt. Ramminn er hér sá sami,
umgjörðin, eftiistökin eru sérstæð,
skýr. Þetta kemur t.d. vel fram í
ljóðunum Tímarnir og börnin,
Móðurást og Ljóð fyrir lífí.
Síðastnefnda ljóðið ber ekki aðeins
nafn fyrri bókar hennar heldur
tengist inní hana, helst i hendur við
ljóðið Söknuður sem þar er að
fínna. Traust handtak. Góð ljóð.
Bókin skiptist annars í 6 hluta.
Fyrsti hlutinn Úr stöðumæli Ijóðs-
ins fínnst mér skemmtilegur.
Berglind flallar þar um ljóðið og
mikilvægi þess. Skáldin gera það
gjama. í inngangsorðum kafians
setur hún samasemmerki á milli
bams og ljóðs. Trúverðug tenging.
Ármann Snævarr
eins tuttugu vandarhagga refsingu.*
Sauðaþjófnaðir eru líka inni í
myndinni. Þess háttar dæmdi al-
menningsálitið jafnan harðar en
dómstólar. Minna er hér um mál af
þvi tagi en ætla mætti. Menn freist-
uðust fremur til að súpa á illa fengnu
brennivíni, og þá oft undir áhrifum
áfengis. Um mann einn segir að
»hann hafi flórum sinnum farið í
geymsluhús ... borðað þar rikling,
brauð og smjör, og dmkkið þar
brennivín og tekið lítið eitt af sykri
með því, en í ekkert skiptið borið
neitt í burtu með sér þaðan.« Þannig
fóm menn í þá daga »út að borða*.
Hafnfírðingar nokkrir tóku sig
saman og stálu netakúlum úr hjalli
og keyptu fyrir andvirðið tóbak og
brennivín. Ekki sýnist þar hafa verið
um háar Qárhæðir að ræða. Fyrir
það dæmdist einn til að hýðast 40
vandarhöggum en aðrir 27 hvor.
Slíkir dómar vom ekki óalgengir um
þessar mundir. En líkamlegar refs-
ingar vom að renna skeið sitt á enda.
Þær samrýmdust ekki lengur réttar-
farshugmyndum íslendinga. Þess var
því skammt að bíða að þær legðust
endanlega niður — í orði og verki.
Þótt ádeiluhöfúndar teldu síðar að
yfirvöld hefðu verið fullárvökur að
tugta smælingja sýnist hitt hafa ver-
ið alengara að forstandsmenn þjóð-
Þriðji hluti bókarinnar er um ástina
og hvort hún sé í raun lygi og blekk-
ing. Hún er það í þessum ljóðum
en án hennar samt myrkur og tóm.
Auðn. í §órða hluta bókarinnar em
mörg athyglisverð ljóð og leikur við
form. Mér fannst ljóðin Hann kem-
ur og ljóðið til skáldsins Dans í d
moll segja mér langa sögu. Og
ekki segja ljóðin Kveðja og Dior
minna. I Dior er sögð gömul saga
en því miður sífellt ny. Þar segir
svo:
dragðu fjöður yfir hrukkumar
angistarfullan þymiskóginn
umhverfís augu þín
rúnir lífsins ristar þér
að óleik
Vel dregin mynd, ein af mörgum
í bókinni. Og í 5. hlutanum Úr
myndabókinni er ömurleg stað-
festing þessarar fírringar sem
sprettur af sömu rótum. Lokahluti
bókarinnar heitir Elegia. Um hann
á ég fá orð. Þama er eitt ljóð og
undir mikið efni; lífíð sjálft. Dúndur
gott ljóð. Þessi bók geymir margt.
Eg hef tæpt á fáu, valið og hafnað
og vil enda þessa umsögn á fyrsta
ljóði bókar sem fyrir mér dýpkar
við hvem lestur.
Ljóð 1.
megi ljóðið vekja
gieði auka reiði
dapurleik veita
huggun
°g
þú skalt
lesa það aftur
og aftur því allar
kenndir nærast af lífs
hvötinni og hið eina vonda
er tómið
er dauðinn.
félagsins deildu hver við annan.
Eignarréttur, hlunnindi og ítök ýmiss
konar urðu mönnum sífellt að ágrein-
ingsefni. Auk þess gat verið kostnað-
arsamt að fara með mál fyrir
dómstóla og tæpast á annarra færi
en efnamanna. Því fór svo, oft og
tíðum, að þeir, sem hvorki höfðu við
fé né frændgarð að styðrjast, sáu
þann kostinn vænstann að láta f
minni pokann fremur en að leggja út
í tvísýnan málarekstur.
Mörgum er gjamt að líta á yfír-
völd fyrri tíma sem ströng og
miskunnarlaus. Það hafa fslenskir
dómarar þó fráleitt verið ef hliðsjón
er höfð af réttarfarshugmyndum al-
mennt í nálægum löndum þótt dómar
þessir þyki sjálfsagt nokkuð harðir
ef miðað er við réttarfarið nú.
Þvert á móti kemur oft í ljós að
mannlega hliðin hefur verið skoðuð
jafnframt hinni lagalegu. Tekið var
með í dæmið ef örbirgð íþyngdi sak-
felldum og brot var hugsanlega drýgt
vegna skorts og neyðar.
Þegar öllu er á botninn hvolft verð-
ur að telja að 19. öldin hafí verið
mannúðaröld, að minnsta kosti ef
miðað er við næstu aldir á undan.
Og Landsyfírrétturinn var að því leyti
þjóðlegur dómstóll að hann tók jafn-
an tillit til margháttaðra séríslenskra
aðstæðna; byggði ekki aðeins á
ströngum laganna bókstaf heldur
líka á heilbrigðri skynsemi og mann-
legum sjónarmiðum. Hins vegar má
segja að þráhyggja landans og
þrætugimi hafí stundum gengið
þama út í öfgar.
íslensk skáldverk, sem byggja á
dómabókum, em orðin mörg. Fæst
sækja þó efni til tímabils þess sem
hér um ræðir. Hins vegar hafa þjóð-
legir sagnaritarar sótt margt í
réttarfarsskýrslur 19. aldar, þeirra á
meðal Jón Helgason sem var allra
manna lagnastur að hafa uppi á
gömlum heimildum og klæða þær
síðan í þess háttar búning að jafn-
gildir besta skáldskap.
Ármann Snævarr hefur séð um
útgáfu bókar þessarar. Er verk það
í alla staði hið vandaðasta að þvi
leyti sem undirritaður er dómbær um.
Þetta ellefta bindi dómasafnsins
tekur til áranna 1871—1874.
Berglind Gunnarsdóttir
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Magnúz Gezzon:
Laug að bláum straumi.
Pumpan 1986.
Ástar- og saknaðarljóð ásamt
ýmis konar ljóðrænum brotum
keppa um athyglina í Laug að blá-
um straumi eftir Magnúz Gezzon.
Þessi ljóð eru yfirleitt dálítið stefnu-
laus og tjáning líkust því sem upp
úr mönnum veltur í svefnrofum.
Viðleitni er til að draga upp raunsæ-
ar hversdagsmyndir, en áberandi
eru ljóð sem draga dám af súrreal-
isma án þess að vera beinlínis
súrrealísk. Hvað segja menn til
dæmis um erindi eins og þetta:
Heimslaus tætum við glerveggi
afbrigðilegra drauma
og nætumar kasta djúpi
vöðvanna
og vitfirrt efnasambönd.
Skemmtilegri þykir mér eftirfar-
andi fjarstæða:
Þenur stormurinn
á meðan dagurinn einn er nótt
líf með gasmæli
sit á stólnum og reyni
að komast til Egyptalands
á sama stað stendur konan kyrr.
Magnúz Gezzon er eitt þeirra
ungu skálda sem vinna að því að
kortleggja eigið umhverfí, eigið líf
og hafa gert sér grein fyrir að und-
irvitundin þarf að taka þátt í
leiknum. Margt er óljóst í ljóðum
þessara skálda og óvíst hvar þau
lenda lendi þau á annað borð. Hvað
Magnús varðar er Laug að bláum
straumi áfangi fyrir hann. Þótt
margt megi að bókinni finna hefur
Magnúz Gezzon
skáldið nú betra vald á máli og
uppbyggingu ljóðs en áður.
Einfaldleiki o g kyrrð