Morgunblaðið - 21.04.1971, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. APRÍL 1971
13
-------~ .. r.-y.: , - ' ÍS.C" r*'íl%T 5
gv i

Helztu við-
fangsefni
Handrita-
stofnunar...
Rætt við Jónas
Kristjánsson
I VIÐTALI, sem Mbl. átti við Jónas
Kristjánsson, forstöðumann Handrita-
stofnunarinnar, þegar ákveðið var um
heimkomu handritanna, kvaðst hann
viss um að þetta ætti eftir að verða til
góðs fyrir íslenzk fræði. í upphafi sam-
tals við hann nú, þegar hinar merku
bækur tvær eru komnar, biðjum við
hann þvi um að skýra þetta nánar og
finna þessum orðum stað.
— Ég skal fyrst benda á það sem er
sýnilegt og stórfenglegt fyrir allra aug-
um: I tilefni af heimkomu handritanna
hefur verið reist geysimikil bygging,
Ámagarður, sem nú er aðalsetur fyrir
kennslu og rannsóknir íslenzkra fræða
á vegum Háskólans. Raunar má segja
að Háskólinn fái smám saman bygging-
ar yfir starfsemi sina án þess að slíkir
sérstakir atburðir komi til. En Hand-
ritastofnunin hefur til sinna umráða
30% af Árnagarði, og sú stofnun hefði
aldrei verið sett á fót nema von hefði
verið um heimkomu handritanna. Við
stofnunina starfar nú þegar hópur
ágætra sérfræðinga, og þar munu bæði
stúdentar og ungir kandidatar koma til
náms og starfa á ýmsan hátt. Megin
viðfangsefni stofnunarinnar hafa til
þessa verið textaútgáfur og ljósprent-
anir handrita, en nú erum við Uka farn-
ir að snúa okkur að rannsóknum á víð-
ari sviðum fræðanna — í sögu, bók-
menntum og málfræði. Slíkar rannsókn-
ir þurfa jafnan að haldast í hendur við
útgáfur sjálfra textanna, til þess að
svolítið hold verði á beinunum, ef svo
má að orði komast.
Ef þessi starfsemi Handritastofnunar
tekst farsællega, eins og mér finnst
leyfilegt að vona, þá má aftur vænta
þess að hún kveiki nýjar glæður fræð-
anna á öðrum stöðum, jafnvel i öðrum
löndum. Nokkrir erlendir fræðimenn
hafa þegar tekið að sér verkefni á veg-
um stofnunarinnar, og þeim mun fara-
fjölgandi, enda verður reynt að greiða
götu þeirra á ýmsan hátt. Þannig leiðir
eitt af öðru. Handritastofnunin hefur
notið handritamálsins, og þegar handrit-
in eru komin heim, munu þau laða
menn til starfa, kalla menn til skyldra
verkefna.
— En er ekki búið að gefa út öll þessi
handrit? Verða þau ekki bara dauðir
hlutir, grafnir í þessum ramlegu
geymslum Handritastofnunarinnar?
— Þetta er ekki óeðlileg spurning.
Mikið hefur verið unnið á liðnum tím-
um, og nú er svo komið að flest íslenzk
fornrit — þar á meðal væntanlega öll
hin merkustu —- eru til í einhvers kon-
ar útgáfum. En margar þessar útgáf-
ur eru gamlar og þykja nú úreltar orðn-
ar, og auk þess eru þær að jafnaði tor-
fengnar, en dýrar ef þær bjóðast til
kaups. Svolítið er enn með öllu óprent-
að frá fornöldinni, en þó er miklu meira
óútgefið frá síðari tímum, meðal annars
kveðskapur af ýmsu tagi. Ef til vill mun
aldrei þykja ástæða til að prenta það
allt, en hins má minnast að verk sumra
höfuðskálda eins og Hallgríms Péturs-
sonar eru ekki til í neinni viðhlítandi
heildarútgáfu.
Finnur Jónsson prófessor var einhver
afkastamesti útgefandi íslenzkra forn-
rita sem uppi hefur verið. Á hans dög-
um held ég að menn hafi þótzt vera öilu
nær landi í fræðunum heldur en nú —
nær því að eignast sæmilegar útgáfur
og komast að ákveðnum niðurstöðum í
rannsóknum. Þegar gamli maðurinn var
spurður um skoðun sína á einhverju
efni, er mælt að hann hafi gengið að
bókahillunni og svarað: „Ég skal gá að
því.“ Hann hafði, auk þess að búa text-
ana til prentunar, sjálfur skrifað um
flesta þætti fræðanna, og gat síðan
gengið að því vísu. En þetta er aðeins
önnur sagan. Hin er sú að hann hafi
iðulega hafizt upp úr eins manns hljóði,
stunið við og sagt: „Allt er ógert!“ Við
sem nú störfum við Handritastofnun fs-
lands þurfum að minnsta kosti ekki að
hafa áhyggjur af verkefnaieysi.
— Er þá ekki eitthvað sem liggur á
að gefa út öðru fremur? Geturðu e.t.v.
nefnt einhver dæmi um slikt?
— Já, ég nefndi áðan kveðskap Hall-
gríms Péturssonar, og frá svipuðum
tíma mætti nefna önnur skáld eins og
Stefán Ólafsson og Bjarna Gissurarson.
Kveðskap þeirra tíma þarf að kanna að
miklu leyti í samhengi, meðal annars
með kvæðaskrám sem nú er unnið að á

■ ■" ■ _’ L L" I. ! . I ií'j
■l!HBil!HHS!|||p| I|iia| | b
ii nn
vegum Landsbókasafns. Síðan geta kom
ið útgáfur eftir efnum og ástæðum.
Helztu viðfangsefni Handritastofnun-
arinnar eiga að vera þau að grafast fyr-
ir rætur og hlaða grundvöll sem staðið
geti lengi og orðið undirstaða annarra
verka. Ég skal nefna dæmi þess hversu
við reynum að gegna þeirri skyldu:
Unnið hefur verið að útgáfu tveggja
elztu ættartölubóka okkar, sem kennd-
ar eru við séra Jón Erlendsson í Vill-
ingaholti og séra Þórð Jónsson í Hít-
ardal, en þeir klerkar voru uppi á 17.
öld. Þessar bækur hafa aldrei áður ver-
ið prentaðar, en þær urðu síðan kjarni
í yngri ættarbókum, og er sú bók-
menntagrein allmikil að vöxtum. Ingvar
Stefánsson magister annast þá útgáfu.
Þá hefur Jón Samsonarson magister
unnið að útgáfu á elztu bókmennta-
sögulegum heimildum frá síðari timum,
eftir Pál lögmann Vídalín og fleiri.
Ef litið er til fornaldarinnar, munum
við bæði gefa út rit sem áður eru með
öllu óprentuð og einnig leitast við að
endurbæta eldri útgáfur. Til dæmis
höfum við unnið að útgáfu fornra
rímna (frá 15. og 16. öld), og á hún að
taka við þar sem sleppti útgáfu Finns
Jónssonar. Síðan ætlum við að endur-
gera útgáfu Finns eftir kröfum okkar
tíma. Yrði þá komin heildarútgáfa allra
gömlu rímnanna, á að gizka 10 dávæn
bindi. Og þarna kemur líka fram eitt
sjónarmið Handritastofnunar: að gera
áætlanir, taka fyrir stór verkefni og
vinna þau til hlítar, enda þótt það taki
langan tíma.
Útgáfur annarra kunnari fornrita
munum við smám saman endurgera eft-
ir þörfum. Þannig höfum við þegar
gefið út eina Islendingasögu, Svarf-
dælu, en fleiri munu fylgja á eftir. Þó
má vera að önnur fornrit gangi heldur
fyrir Islendingasögum. Við munum
hafa nána samvinnu við Hið íslenzka
fornritafélag, og sú samvinna verður
meðal annars í því fólgin að við velj-
um verkefni okkar að nokkru sam-
kvæmt þörfum Fornritafélagsins. Fyrst
koma textaútgáfur — eða að minnsta
kosti handritarannsóknir — frá okkur,
en síðan útgáfur Fornritafélagsins, sem
í senn eru ætlaðar fræðimönnum og al-
menningi. Fornritafélagið hefur þegar
gefið út nálega allar Islendingasögur,
auk Heimskringlu og Orkneyjasögu; en
þó er áætlun félagsins ekki hálfnuð enn,
og meðal annars er eftir að gefa út
Sturlungu og báðar Eddurnar: Snorra-
Eddu og- Kvæða-Eddu (sem ranglega
var um skeið kennd við Sæmund
fróða).
— En er ekki þessi starfsemi býsna
fjarlæg öllum almenningi hér á landi,
sem nú þykist hafa heimt dýrgripi sína
úr útlegð?
— 1 fljótu bragði má svo virðast. En
Framhald á bls. 14
*****
iv |