Morgunblaðið - 21.04.1971, Blaðsíða 5

MORGUNBLAtMÐ MIÐV KI I) . UR 2', APRlL 1971
5
Jón Helgason
Framhald af bls. 12
— Nú er ráðgert í sambandi við af-
hendingu handritanna, að veita íé til
danskra vísindamanna, til að fara til
Isiands ef þéir þurfa í sambandi við
handritarannsóknir. Þýðir þetta að
hætt verður að iána handrit?
— Það held ég varla. Við höfum átt
afar góða samvinnu við Reykjavík i
sambandi við útlán á handritum, en fjár
veiting til ferðalaga til Islands getur
komið sér vel ef á þarf að halda.
— Hverjar eru framtíðaráætlanir yð-
ar?
-— Ég hef engar áætianir gert. Ég
bið og veit ekkert hvað um mig verð-
ur og læt hverjum degi nægja sínar
þjáningar. Ég býst alltaf við þvi versta,
þvi að þá líður manni skár ef eitthvað
gott gerist.
Ég er hvorki giaður né hryggur, ég
hef reynt að forðast það. Þetta hefur
verið bölvaður tími meðan handritamál-
ið stóð yfir og ég má að minnsta kosti
vera fegin að nú er séð fyrir endann
á þvi.
— Að lokum prófessor Jón ?
— Ef mikil brögð verða að þvi að
menn íari að þeytast fram og aftur til
að ná í handrit, getur auðvitað vel far-
ið svo að einhverjir detti. En það gerir
minna til ef bækurnar halda áfram að
vera til. Margir hafa láð Árna Magnús-
syni að þegar bruninn varð 1728, not-
aði hann vagninn sinn fyrst til að
bjarga kerlingu sinni og fyirir bragðið
fórust margar bækur, sem annars hefði
mátt ná úr eldinum. En, kerlingin var
komin á grafarbakkann hvort eð var,
hklega álíka gömul og ég og hefði því
verið lítil eftirsjá að henni.
„Ekki
forngripur
— heldur
eggjun fyrir
framtíðina“
— molar úr
síðdegisrabbi yið
dr. Sigurð Nordal
EINN þeirra manna, sem Morgunblaðið
ræðdi við i tilefni heimkomu handrit-
anna. er dr. Sigurður Nordal. Hér fara
á eftir nokkrir molar nr því síðdegis-
rabbi:
Sigurður vitnaði í niðurlagsorð grein
ar: Hvar eru íslenzku handritin bezt
komin, sem hann skrifaði í árslok
1945, og birt var í Nordisk Tidskrift í
marz 1946: „Ósk íslendinga um endur
heimt handritanna er þess eðlis, að úr
því að hún er einu sinni komin fram og
orðin þeim ljós, mun hún aldrei geta
gleymzt né niður fallið. Svo virðist
sem mörgum Dönum meðal hinnar
eldri kynslóðar þyki hún ósanngjöm í
dag. En verði hún uppfyllt, er ekkert
líklegra en að afkomendur þeirra muni
á morgun líta á þetta sem sjálfsagðan
hiut“.
„Ég er enginn spámaður, sem betur
fer“, sagði svo Sigurður, „því að
meiri vandræði eru framundan í ver-
öldinni en svo að mér gæfist nokkur
svefnfriður, ef ég sæi þau fyrir. En ég
trúði þessu, þegar ég skrifaði það. Og
það hefur rætzt, jafnvel fyrr en mig
þá óraði fyrir.
Handritamálið hefur alla tíð verið
fyrst og fremst pólitískt mál og leyst
af dönskum stjórnmálamönnum, hvað
sem öllum öðrum umræðum um það
hefur liðið. Frá íslenzku sjónarmiði má
líta á það sem endi sjálfstæðismálsins.
Meðan handritin voru í Danmörku, var
einn dýrmætasti hluti af arfi íslen'd-
inga í vörzlum annarrar þjóðar. En
skil handritanna hafa líka frá dönsku
sjónarmiði verið fullkomnun — og eina
viðunandi fullkomnun — skilnaðar Dan
merkur og íslands. Beztu menn meðal
Dana hafa fundið að án afhendingar
handritanna vóru reikningarnir milli
þessara tveggja þjóða ekki gerðir upp.
Þeir voru ekki hreinir. Skilnaðurinn
var skurðaðgerð, og eftir þess háttar
aðgerð er um að gera, að ekki grafi í
sárinu, af því að eitthvað hafi veríð
þar eftir skilið.
Það hefur oft verið sagt, en verður
aldrei of oft endurtekið, að með skilum
handritanna hafi Danir gert verk, sem
sé einstakt í skiptum milli þjóða fram
að þessu, en muni vonandi verða öðr-
um til fyrirmyndar í framtíðinni. Þetta
mál hefur einungis verið Ieyst vegna
þess, að í Danmörku voru leiðtogar,
sem sjálfir litu á þetta sem réttiætiis-
mál og voru nógu víðsýnir og frjáls-
lyndir til þess að leysa það á grund-
velli þeirrar sannfæringar. Þeim nægði
ekkert minna en að fullkomna skilnað-
inn með svo veglyndum hætti, að ekk-
ert væri framar til fyrirstöðu
sátta og vináttu í framtíðinni.
Það er vissulega ánægjuefni að geta nú
fagnað hér sumum þeirra ágætismanna,
sem hafa átt vinsamlegan þátt í þess-
um gieðilegu málalokum.
Hér er ekki rúm til þess að telja
mörg nöfn. En eins manns, sem þvl
miðúr er horfinn af sjónarsviðinu, verð
ég að geta og honum mega íslendingar
aldrei gleyma. Það er Hans Heðtoft.
Hedtoft var lausn handritamálsins og
góð vinátta Dana og íslendinga í fram-
tiðinni svo mikið hjartans mál, að ég
þori að fullyrða, að ég hef engan Xs-
lending þekkt, sem bar þessa lausn fyr
ir brjósti af meiri einlægni".
Sigurður tók nú fram úr pússi sínu
grein, sem hann ritaði í Lesbók Morg-
unblaðsins 17. nóvember 1966: „Lok
handritamálsins“, og las þar úr:
„Vafalaust er öllum ljóst, að með end
urheimt handritanna eru íslendingar
að takast nýjar skyldur á herðar og
það er ekki ástæðulaust að reyna að
átta sig á þeim þótt hér sé íátt eitt
unnt um það að segja.
í fyrsta Iagi er sjálfsagt að sjá þess
um dýrgripum fyrir sem öruggastri
geymslu. í þvi er vandalaust að jaín-
ast við Dani, þótt miðað sé við það
húsnæði, sem notað hefur verið allra
síðustu árin.
í öðru lagi er naumast orða vert, að
ströngustu kröfur verður að gera til
þess að vanda það, sem unnið er. Um
það er margt til fyrirmyndar, sem
gert hefur verið í Árnasafni í Höfn
á síðari árum, — og verður vonandi
haldið áfram að gera þar framvegis.
í þriðja lagi er skylf að skapa bæði
íslenzkum og erlendum mönnum, sem
úr handritunum vilja vinna, sæmileg
starfsskilyrði. Eitt er vafalaust, að sem
vinnuhúsnæði ber hús Handritastofn-
unarinnar mjög af salarkynnum Árna-
stofnunar í Höfn. Hins vegar má játa,
að bæði almennur bókakostur og fjár-
magn til starfslauna og útgáfustarf-
semi er takmarkað og úrbætur hvors
tveggja undir högum þjóðarinnar komn
ar“.
Síðan hélt doktor Sigurður Nordal
áfram: „Þeir kjörgripir, sem nú hafa
verið færðir okkur heim í hlað, Kon-
ungsbók Eddukvæða og Flateyjarbók,
hafa stækkað ísland að sínu ieyti, eins
og þegar landhelgin verður færð út,
gert Reykjávík að meiri höfuðborg en
hún áður var.
En gleymum ekki heldur, að þessar
bækur eru einungis tákn þess, sem hér
á landi var einu sinni unnið fyrir mörg
um öldum. Með tækni nútímans til
lestrar og ljósmyndunar opna handritin
sjálf fáar leiðir til nýrra rannsókna.
Fyrir okkur skiptir tilfinningagildi
þeirra mestu. Flutningur þeirra til ís-
lands á ekki að gera neina breytingu á
hinni fræðilegu starfsemi Árnastofnun-
arinnar í Höfn, sem hefur staðið með
svo miklum blóma hin síðari ár. Af því
að skinnbækurnar hafa svo margt af
frægustu fornmenntum íslendinga að
geyma, munu ýmsir erlendir menn
hugsa sér, að flutningur þeirra til íe-
lands sé fremur öllu til þess gerður,
að íslenzkir fræðimenn sökkvi sér nið-
ur í nákvæmari og nákvæmari staí-
krókarannsóknir. En sannast að segja
er fjöldi pappírshandrita í Ámasafni
frá seinni öldum, sem jafnbrýnt eða
brýnna er að vinna úr.
Merkasti samtíðarmaður Árna Magn-
ússonar í Danmörku, Ludvig Holberg,
fór um hann þessum orðum: „Han
sidder vel hjemme og gnaver paa sine
gamle skinnpjalter". Holberg skildi
ekki, að Árni var að hugsa um fram-
tíð íslendinga, ekki síður en fornöld-
ina.
Og við nútíðarmenn eigum hvorki að
sitja heima, né jóðla of mikið á hin-
um gömlu skinnbókum. Því aðeins get
um við tekið við þeim kinnroðalaust,
að við lítum ekki fyrst og fremst á
þær sem fomgripi, heldur sem eggjun.
fyrir framtíðina, — brýningu til þess
‘að skapa ný menningarverðmæti á
hinum eldra grunni, hvort sem er frá
12., 17. eða 19. öld“, sagði doktor Sig-
urður Nordal að lokum.
w: jf; J ■