Morgunblaðið - 21.04.1971, Blaðsíða 12

12
MORGUNBT.AÐ © ■ í,L'1) ' GUR 21. APRÍL 1971
„Þetta hefur
verið
bölvaður
tími meðan
handrita-
málið
stóð yfir“
„Málalokin gleðja
mig, en sú gleði er
ekki óblandin“
Rætt við prófessor
Jón Helgason
Fyrsíu handritin eru nú komin heim
eltir ianga og oft og tíðum harða bar-
áttu. En um leið og þau koma til Is-
iands hverfa þau úr vörzlu þeirrar
stofnunar, sem hefur varðveitt flest
þeirra um aidaraðir, Ámasafni. t»að
eru iíklega engar ýkjur að segja, að
þegar minnzt er á handritin heima,
kemur eitt nafn oftast upp í hugum
manna i sömu andrá, Jón Helgason,
prófessor við Kaupmannahafnarhá-
skóla og forstöðumaður Ámasafns.
Mbl. hitti prófessor Jón að máii í Áma-
safni í sl. viku og reeddi við hann um
handritin, afhendingu þeirra og starfið
I Árnasafni.
— Nú er stundin runnin upp próí-
essor Jón, hvemig er yður innan-
brjósts?
— Kemur það nokkmm manni við?
Ég er nú búinn að vera nágramni Flat-
eyjarbókar og Codex Regius um
margra ára skeið og í gær fór ég og
kvaddi þau, strauk þeim ofurlétt um
vangann. Ég býst við, að ég komist
meira við en þau. Auðvitað verð ég að
segja sem Islendingur, að máiaiokin
gleðja mig, en sú gleði er ekki óbland-
in. Ég hef alið aldur minn að mestu
ieyti á bókasöfnum frá því að ég var
17 ára unglingur, eða í 55 ár og lengst
af í Kaupmannahöfn. Mér þykir því
eðiilega leiðinlegt, þegar gömlum söfn-
um er tvístrað. Ég er líka búinn að vera
hér svo lengi, að ég skil vel, að ýmsum
dönskum mönnum, þyfki dapurlegt að
sjá eftir þessum hlutum. Eftir þvi, sem
ég bezt veit, er afhending handritanna,
einsdæmi í veraldarsögunni. Ég tel að
Danir hafi sýnt fádæma góðvild,
sem varla muni hægt að finna dæmi til
annars staðar.
— Hvenær haidið þér að byrjað
terði að afhenda handrit úr Ámasafni?
— Það hef ég ekki minnstu hug-
mynd um. Það er eftir að skipa nefnd-
ina, sem á að ákveða, hvað skuli af-
henda og ég veit hreinlega ekkert um
þá nefnd. Mér skilst, að hún verði
skipuð tveimur Islendingum, tveimur
Dönum og oddamanni. Ég hef hálí-
gerða ótrú á því að nokkur maður fá-
ist til að verða oddamaður i nefnd-
inni, en vonandi fæst einhver til þess.
Ef ég lifi það að farið verður að
flytja handritin héðan, geri ég ráð fyr-
ir, að ég kveðji hvert einstakt hand-
rit með söknuði og von um að því líði
vel á nýja staðnum. Ég er orðinn þeim
mjög ánetjaður. Samt kemur mér einatt
i hug að mér væri hollt að segja skib'ð
við öll handrit og byrja upp á nýtt á
einhverju abt öðru. Þetta vih hjakka
abt í sama farinu, þótt hvert viðfangs-
efni hafi sín séreinkenni. En líklega
yrði ég þá að fara á þessháttar stað,
þar sem ekki væri hægt að ná í nein
handrit, þvi að ég myndi sækjast eftir
þeim eins og drykkjumaðuT í vin.
— Nú verða handritin afhent á 25
ára timabili, til að gefa Árnasafni tæki
færi til að taka ljósmyndir af þeim öll-
um. Hvernig er að vinna að rannsókn-
um eftir Ijósmyndum og hvernig miðar
ijósmynduninni áfram?
— Ég hef nú stundum viljað haida
þvi fram, að ljósmyndarinn sé einn
þarfasti starfsmaður stofnunarinnar.
Við erum alitaf að kaba í hann til að
taka myndir af einhverju. Mér finnst
miklu betra að vinna með myndunum.
Bækumar eru stórar og þungar í vöf-
um ekki hsegt að taka þær með sér
heim. Ljósmyndir getur maður alltaf
tekið með sér og auk þess eru þær ein-
att greinilegri og læsilegri. Ég hugsa
að svo sem 90% af öbu útgáfustarfi, sem
við vinnum, sé unnið eftir ijósmynd-
um. Að visu er mjög misjafnt hvem-
ig skinnbækur myndast, og séu mynd
ir óglöggar þykir sjálfsagt að hta á
sjálft handritið, í von um að geta lesið
betur úr, en sjaldnast hefur maður þá
erindi sem erfiði. Við eigum orðið all-
gott Ijósmyndasafn alls staðar að, t.d.
úr Stokkhólmi, Ósló, af Bretlandi og
viðar. Ljósmyndunarstarfinu verður
aldrei lokið tb fullnustu, því að sægur
handrita er mikbl og aðferðir fara batn
andi. Ég minnist þess fyrr 40—50 ár-
um, hvílík vandræði vom ef líta
þurfti í handrit úr öðrum löndum. Þá
varð að skrifa langar lánsbeiðnir og
þegar lánið var loksins veitt, var mað-
ur búinn að gleyma viðfangsefninu. Nú
göngum við beint að hillunni og tökum
fram mynd.
— Hvað er langt frá því að Ijós-
myndun handritanna hóíst?
-— Það eru kringum 15 ár. Ljósmymd-
arinn er nú fastur starfsmaður hér og
heíur auk þess aðstoðarmenn með sér.
Starf þeirra hefur að talsverðu
leyti verið fólgið í því að taka myndir
af handritum, sem við höfum fengið að
láni. Upphaflega var þetta nokkuð erf-
itt. en var síðar lagað með meiri f jár-
veitingu. En við höfum ekki húsakynni
né áhöld til að auka þessa starfsemi
eða hraða henni til muna fram yfir það
sem nú er.
— Mynduð þið geta sent ein-
hver handrit héðan heim á morgun ef
málum háttaði þannig?
— Já, en við gerum ekki ráð fyrir að
þurfa að senda þau með dags fyrirvara.
— Hversu mörg handrit eru hér,
hver eru þau verðmætustu og hversu
mörg er gert ráð fyrir að fari til Is-
lands?
— Hér eru um 2000 handrit af ís-
lenzkum uppruna og auk þess um 800
erlend, mest norsk og dönsk. Við laus-
lega áætlun mun víst hafa verið gert
ráð fyrir að um 1500 handrit að minnsta
kosti fari heim og efst á lista mundu þá
verða handrit að íslendingasögum og
lögbækur. Þetta er þó allt mjög óljóst
enn og það kæmi mér ekki á óvart þó
að nokkrar deilur ættu eftir að risa upp
um hvað af handritunum eigi að af-
henda. Sumt af þeim er skrifað eftir
daga Áma Magnússonar og ég er
hræddur um að ýmis orð eigi eftir að
falla, áður en málið verður útkljáð.
Sum helztu handritin fékk Ámi erlend-
is, eins og t.d. Möðruvallabók og
Reykjabók að Njálu. Margt af því sem
hann fékk heima á íslandi voru ritjur
og slitrur. Hvað verðmæti handritanna
viðvikur þá er afskaplega erfitt að
svara svo öllum líki, því að verðmæt-
ið fer fyrst og fremst eftir því hverju
menn sækjast eftir. Maður sem vinnur
að rannsóknum á tíðasöng á miðöldum,
er hrifnastur af einhverjum rifrildum,
sem hann finnur um þau mál. Og mað-
ur sem er að rannsaka klæðaburð, þyk
ist hafa himin höndum tekið, ef hann
finnur blöð, sem hafa verið klippt í snið.
— Hvað er yðar álit á aðstöð-
unni heima á íslandi og eigið þér eftir
að koma heim i sambandi við störf yðar?
— Það vantar ekki að þar séu góð
og mikil herbergi. Þetta er allt fallegt
og ef peningar fást getur aðstaðan orð-
ið mjög góð. Starfsmennimir eru vel-
menntaðir og því ætti þeim ekki að vera
neitt að vanbúnaði. Hvað sjálfum mér
viðvíkur vil ég segja það, að það er
aldrei hægt að notast við eitt safn ein-
göngu og ef ég held áfram, geri ég ráð
fyrir að skreppa heim öðru hverju, eins
og ég hef gert fram til þessa. Ég veit
raunar ekkert hvar ég er í dag. Ég er
að verða 72 ára og átti að fara á eftir-
laun fyrir tveimur árum, en embætti
mitt var framlengt um þrjú misseri og
rann framlengingin út um sl. áramót,
þannig að ég er raunverulega hvergi
starfsmaður. Ég hangi bara hér af göml-
um vana. Ég flyzt ekki til íslands
fyrst um sinn og ef ég geri það ekki,
fyrst um sinn þá verð ég dauður. Ég er
byrjaður á svo mörgu hér, sem ég þyrfti
að leiða til lykta áður.
— Hversu margir starfa við safnið?
— Hér eru 5 starfsmenn fyrir utan
mig. Auk þeirra eru nokkrir stúdentar,
sem eru á tímakaupi. Ef stúdentar hafa
vilja og áhuga þá geta þeir fengið laun
fyrir að vinna að rannsóknum fyrir út-
gáfu á bókum eftir handritum. Við er-
um nú búnir að gefa út milli
60—70 bindi. Það má segja að báðir að-
ilar hagnist á sliku starfi. Við kostum
starfið, starfsmennimir þiggja laun og
síðan er bókin gefin út undir þeirra
nafni. Það má taka það fram í þessu
sambandi, að nú er enginn Islendingur
starfandi hér fyrir utan mig, frá því að
Stefán Karlsson fór heim.
-— Er eitthvað um það að stúdentar
komi hingað til rannsókna?
— Það er heldur litið. Þróunin í náms
greinavali er á þá leið, að stúdentar
eru að verða fráhverfir þessum gömlu
vísindum. Það er þó alltaf slangur af
fólki, sem kemur hingað til að stunda
rannsóknarstörf, en þeim fækkar held-
ur, sem fást við þessi fræði. Við höf-
um einatt gesti úr öðrum löndum, Bret-
landi, Bandaríkjunum og viðar að. Auk
þess lánum við út handrit, þannig að
fólk þarf ekki endilega að koma hing-
að til að stundá rannsóknir, enda er
burðargjald ódýrara en farseðill.
Framh. á bls. 5
/%* /y