Morgunblaðið - 16.11.1951, Blaðsíða 9
Föstudagur 15. növ. 1951
UORGUISBLAÐIÐ
t ’
P.V.G. líolka:
LÆKNISFRÆÐIN
I.
GAGNSÝNI ERWINS EIEK
A árunum milli heimsstyrjald-
anna var sá maður uppi í Danzig
í' Austur-Prússlandi,, er Erwin
Liek hjet. Hann var þekktur
skurðlæknir, en jafnframt srsjall
rithöfunáur, sem mikili styrr
stóð um í þýskum læknatimarit-
um, enda gagnrýnöi hann í bók-
um sínum mjög harðlega það, er
honum þótti miður fara í heil-
brigðismálum þjóðar sinnar.
I bók sinni um sjúkratrygging-
arnar flett/ hann ofan af þeirri
óráðvendni, sem íryggingakerfið
þýska hafði alið upp í Iseknum
og sjúklingum og dró einkum
fram hinar sálfræðilegu orsakir
þeirrar öfugþróunar, en jafn-
framt urðu skriffimiarnir, sem
stjórnuðu tryggingunum, fyrir
hinum beitta penna hans.
Enn þá meiri úlfaþytur varð
þó út af bók hans ,,Arzt und
Mediziner", eða „Læknir og
læknisfræðingur“. Þar rjeðst
hann mjög óvægilega á háskól-
ana þýsku vegna fyxirkomulags-
ins á læknanáminu þar, og þótti
ýmsum frægum og mikilsmetn-
um prófessorum þar mjög að sjer
sneitt. Mjer hefur orðiðbók þessi
minnisstæð, þótt liðín sj'eu nú um
tuttugu ár síðan jeg las hana, en
efni hennar var eitthvað á þessa
leið:
EÆKNISFRÆBINGAR
GG LÆKNISLIST
Frá dögum Híppokratesar og
fram á þennan dag hafa verið
uppi menn, sem voru miklir
læknar, ekki þó fyrst og fremst
fyrir vísindalega þekkingu sína
á læknisfræði, heldur fyrir per-
sónuleika sinn. Þeir voru Ijelegir
læknisfræðingar, ef miðaS er við
nútímaþekkingu í líffærafræði,
lífeðlisfræði, meinafræði oða
sýklafræði, en þeir voru samt
sem áður góðir læknar, af því að
þeir höfðu skilning á þörfum
sjúklinga sinna, bæði andlegum
og líkamlegum, ást og áhuga á
starfi sínu, skyldurækni gagn-
vart köllun sinni, karlmennsku
til að taka á sig ábyrgð á þeim
ákvörðunum, sem' .geta varðað
líf eða dauða. I höndum þeirra
varð læknisstarfið að Izeknislist,
en ekki bara aS andlausri fræði-
mennsku.
SÁLRÆN AFSTADA TH,
SJÚKLINGSINS
Nú á tímum er læknisfræðin
orðin það yfirgripsmikil, að það
hefur orðið að skipta henni í alls
konar sj erfræðigreinar sem fjalla
um sjúkdóma í einstökum líffær-
um. Sjerfræðingunum hættir til
að einblína svo ásitt sjerstaka líf
færi, að þeir sjá ekki sjúklinginn
sjálfan, þeir glúgga í sjúkdóms-
einkenninu, en þeim sjest oft yf-
ir persónueinkenni sjúklingsins
og gleyma því að hann hefur sál
og að sálræn afstaða manna gagn
vart lifinu og viðfangsefnum þess
veldur ekki hvað minnstu um
heilsu þeirra og líkamlega vel-
líðan.
Nú á tímum er hið almenna
húslæknisstarf metið litils, en
góður og samviskusamur hús-
læknir hefur oft betri skilyrði til
að verða sjúklingnum að liði en
sjerfræðingarnir, af því a'ð hann
þekkir sjúklinginn, fortið hans,
heimilisástæður og hagí, hefur
verið hollvinur hans og ráðgjaíi
og á þvi trún^ðartraust hans.
Þetta persónulega ti-únaðarsam-
band milli læknis og sjúklings
er sá grundvöllur, sem byegja
verður á rjetta meðferð á sjúkl-
ingnum sjáifum, en ekki aðeins
meðferð á sjúkdómseínkennum
hans.
f MOLDVIÐRI
DOKTORSRÍTGEUBA
Fyrir 20—30 árum síSan átti
kenningin um sálrænan uppruna
likamlegrar vanheilsu ekki miklu
gengi að fagna, a.m.k. ekki í
Þýskalandi. þar-sem eínishyggj-
an sat við háborð. B6k dr. Lick's
HIN DUGLEGA og vel menntaða íslenska læknastjett
er yfirleitt fáorð um málefni sín og heilbrigðismál þjóð-
arinnar yfirleitt.
Ritstj. blaðsins átti nýlega tal um þessa hljedrægni
læknanna við Kolka lækni á Blönduósi, og kvartaði yfir
því, hve sjaldan læknar landsins ljetu til sín heyra í dag-
blöðunum.
Fyrir nokkrum dögum kom eftirfarandi grein frá Kolka
þar sem hann á mjög athyglisverðan hátt ræðir starfscmi
læknanna yfirleitt og hversu mjög orkar tvímælis, að
núverandi læknaskipun sje ákjósanleg.
Umræðuefni Kolka læknis varðar vissulega alla þjóð-
ina, hvern einstakling, sveitarfjelögin og stjórn ríkisins.
heíði því sennilepa vakið litla
, eftirtekt og verið skoðuð gamal-
dags þrugl manns með úreltar
skoðanir, ef hann hefði ekki jafn-
íramt ráðist á sjálfan aðalinn
innan læknastjettarinnár, há-
skólaprófessorana og yfirlækn-
ana.
Hvergi var lúsiðni við rit-
mennsku jafn nauðsynleg til vís-
indalegs frama sem meðal hinn-
ar iðnu og starfsömu þýsku þjóð-
ar. Enginn kom til greina við
samkeppni um prófessorsstól n.ie
yfirlæknisstöðu nema hann hsfði
skrifað doktorsritgerð og auk
þess sem allra flestar ritgerðir
um einhver eíni snertandi læknis
fræði, en reynslan er sú, að í öllu
hinu mikla moldviðri doktorsrit-
gerða og annara ritgerða um
læknisfræði er það sárafátt, sem
hefur nokkurt lífsgildi eftir örfá
ár.
Læknisfræðin hefur tekið það
stór og hröð risaskref fram á við,
að allur fjöldinn af athugunum
og boilaleggingum hinna lúsiðnu
manna hafa hrunið af henni eins
og fjaðrafok, því að það þarf allt-
af snilligáfu en ekki aðeins iðju-
semi til þess að sjá fram í tím-
ann. Það, sem vakti hinar hat-
römu deilur um bólc dr. Liek’s:
Arzt und Mediziner, var það, að
hann gerði gys að höfuðdyggð
þýsku prófessoranna, lúsiðninni,
og öllum þeirra vísindamerkileg-
heitum, en hvergi nutu vísindi
og vísindaiðkanir iafn mikillar
virðingar og jafnvel hjátrúar-
kenndrár lotningar sem í Þýska-
landi.
LÆKNISFRÆDIN í
TENGSLUM VIÐ LÍFIÐ
Nú kom dr. Liek og sagði:
„Blessaðir prófessorarnir okkar |
gieyma því, að læknisfræðin á
að vera í tengslum við lífið
sjálft. Markmið hennar er að
lækna og líkna sjúkum mönnum
og að fyrirbj'ggja sjúkdóma, en
við háskólana er höfuðáherslan
ekki lögð á þetta, heldur and-
lausa torfristu svokallaðra vís-
inda. Stúdentarnir eru troðnir út
með ómerkileg fræðiatriði, það
er stefnt að þvi að gera úr þeiro
læknisfræ'ðinga, en ekki lækna í
þess orðs sönnu og göfugu merk-
ingu.
Háskóiakennslan er orðin utan
gátta við lífið sjálft. Hún fæst í
nafni vísindanna við ýmislegt ó-
merkilegt grúsk, sem enginn lít-
ur í eftir örfá ár, en vanrækir
hið sígilda viðfangseíni, mann-
inn sjálfan".
Liek ljet sjer ekki nægja að
varpa fram þessari staðhæfingu.
Hann tók sem dæmi henni til
sönnunar ýmsar ákveðnar rit-
gerðir og niðurstcður mikilsmet-
inna prófessora og má geta því
nærri, að þeir tóku því ekki með
þökkum.
Ií.
M'KILSVERÐAR
UPFGÖTVANIR
Yinis af þeim afrekum, sem
hófu þýsk læknavísindi til vegs
og virðingar, höfðu verið gerð
anan veggja rannsóknastofanna.
Syó var unr uppgötvun Koch’s ú
Kolka, hjeraðslæknir
berklabakteríunr.i, von Behring’s
á blóðvatnslækningum við barna
veiki og Ehrlich’s á slavarsaninu,
sem læknislyfi við syfilis. Það
var því ekki nema eðlilegt, að
hin fragðilega hlið læknisstarfs-
ins yrði allfyrirferðarmikil við
þýsku háskólana.
Öðru máli gegndi í því landi,
sem síðar tók að mörgu leyti for-
ustuna um framfarir í iæknis-
fræði, Bandaríkin í Norður-
Fyrri hluti
Ameríku. Þar þurfti æfintýraleg-
an kjark og dugnað til þess að
nema hið mikla meginland, en
lítill tími var til rólegra fræði-
iðkana.
BYRJA í
LANDSNÁMSBYGGÐUNUM
Ýmir þeirra manna, sem siðar
urðu frægir læknar, byrjuðu
starf sitt eftir stuttan undirbún-
ing úti í landnámsbyggðunum,
fóru ríðandi um langar vegleys-
ur til sjúklinga sinn'a og' gerðu
sína fyrstu uppskurði á eldhús-
borðum við skímu flöktandi skrið
byttuljósa.
Flestir kannast t. d. vi'ð Mayo-
bræðurna, sem byrjuðu starfs-
feril sinn í litlu sveitaþorpi, en
byggðu þar upp þá lækninga-
stofnun, sem nú er frægust í
heimi í sinni röð, svo að bærinn,
byggst hefur upp utan um hana
og er að vísu smábær á þarlenda
vísu, heldur meira en hlut sín-
um gagnva' t öllum stórborgun-
um að því er snertir afrek í
læknisstarfi.
IILUTVERK
HEIMILISLÆKNA
I Ameríku hefur sjergreining-
in jnnan Sæknisfræðinnar að
vísui gengið lengra eh í flestum
eða öllum öðrum löndum,1 syo að
þar er jafnvel sjerfiæðingar, sem
eingöngu fást við sjúkdóma í
endaþarn: en Vegna hin n’aíia
samfetarfs mismunafidi siúo fræð-
inga á h r.uin stóru klinikkúm,
• cins og Mf.yo klinikkiiun, er
minni hætta á því að einbiínt
sje á eitt líffæri I stað þess að
sjá sjúklirginn sjáifan sem iieild.
Þrátt íyrir þá geysilegu æfiugu
og reynsluío: ða, sem sjerfræðing
ar í slíkum iækningamiðstöðv-
um fá, þá fær sú skoðun þar enn
á ný aukið fylgi, að hlutverk
heimilisJæknisins sje ómissandi
og sjerfræðingurinn eigi r.ðeins
að vera r.okkurs konrr hafn-
sögumaður, þegar um þrauta- |
lendingu er að rceða, en fyrr |
ckki.
r:i.
FRUMKERJAR ÍSLENSKRAR
LÆKNASTJETTAR
vill hefur óviðráðanlegur rtrau; n
ur tímans borið þar nokkuð nf
leið.
SVrtTM,ÆKNAR TÖMDU
í KUG OG HENDUR
Þessir 'menn voru afburð;.-
' kenrarar, þótt þeir ættu lítinn
kost þeirra kennskitækja, seifi
| þykja sjá’fsagð nú á tímum. —
Þeir lögðu stund a að innræta
nemcndum sínum þá rökfestu í
hugsun, sem er undirstaða allrar
vísindalegrar viðleitni, en einnig
þá skyldurækni og hugdirfð, r.em
þarf til þess að leggia út á tæpt
vað, þegar því er að skipta, á.i
þcss að líta um öxl eða láta sig
Ymsir af frumherjum íslenskr-
ar læknastjettar voru menn, sem
alltaf verða til fyrirmj-ndar eft-
irkomandi kynslóðum, þótt bekk
ingarstigið verði annað en þá var
og starfshættir breytist.
Bjarni Pálsson, landlæknir, og
Sveinn Pálsson, læknir í Vík,
voru skylduræknir mannvinir,
ötulir til úrræða og ódeigir í
hvers konar vanda og mannraun-
um, en þeir voru líka gæddir
vísindalegum áhuga, sem náði út
fyrir þröngt embættissvið
þeirra.
Jósef Skaftason í Hnausum
var jafnótrauður í erfiðum ferð-
um og sem skurðlæknir, svo að
enn í dag er ekki annað hægt en
að dást að sumum skurðaðgerð- |
um hans. Annars skal ekki rak-j
in hjer saga íslenskrar lækna- J
stjettar, en vísað skal til hins
fróðlega yfirlits Vilmundar land-
læknis, í _ formálanum fyrir
Læknar á íslandi.
BRAUTRYÐJENDUR
NÝRRAR STEFNTJ
Með uppgötvunum Pasteur’s í
scttkveikjufræði og hagnýtingu
þeirra í þarfir skurðlæknisfræð-
innar af Lister og öðrum hugvits-
mönnum í þeirri grein hófst nýtt
tímabil, ekki aðeins fyrir lækna,
heldur í menningarlífi nútímans.
Jeg hygg, að allir, sem nutu
kennslu þeirra Guðmundar
Magnússonar, Guðm. Björnsson-
ar, Guðmundar Hannessonar og
Sæmundar Bjarnhjeðinssonar,
sjeu sammála um það, að betri
fulltrúa hinnar nýju stefnu inn-
an læknisfræðinnar hafi vart
verið hægt að fá til að ryðja
henni braut hjer á landi.
Jeg vil á engan hátt kasta rýrð
á Háskóla íslands, þótt jeg láti
í ljós nokkurn efa á þvi, að hon-
um hafi tekist til fulls að fylgja
þeirri stefnu, sem þessir ágætis-
menn mörkuðu, nje veita hinni
ungu læknakynslóð að öllu levti
jafn gott uppeldi og þeir. Ef til
aundla.
Ynsir af lærisveinum þeirra
frá Læknaskólanum gamla eða
fyrstu árum Háskólans fóru út
í sveifáhjeruð eftir 5—6 ára nám
og mjög litia framhaldsmennturi
og lögðu þar út í vandasamar
læknisaðgerðir, þegar nauðsyn
krafðist og líf lá við, enda þótt
allar ytri aðstæður væru þær
crfiðustu.
Sumir þeirra tömdu svo hug
sinn og hendur, að þeir urðu
jafnvel góðir skurðlæknar, mið-
að við þær kröfur, sem þá voru
gerðar, og þau hjálpartæki, sem
vcl var á.
YNGRI KYNSLÓÐIN DEIGARI
Læknisnámið hefur verið
lengt og aukið, svo að það er
ekki nema á færi duglegra
manna og vel gefinna að komast
gegnum það með sóma. Svo hef-
ur að vísu lengst af verið. Hiu
fræðilega undirstaða, sem stúd-
entarnir fá, er meiri en áður og
betri en í flestum öðrum menn-
ingarlöndum, og fylgir bar jafn-
vel sumt með, sem eKki hefur
ýkjamikla býðingu, þegar út í
lífið er kornið.
Rýmri fjárhagur en áður var,
gerir það að verkum, að margir
geta nú aflao sjer miklu betrí
framhaldsmenntunar en áður
var kostur á, svo að nú er það
ekki óalgengt, að læknar hafi
10—12 ára undirbúningsmennt-
un, áður en þeir leggja út í starf
citt.
En þrátt fyrir þetta virðist hin
yngri kynslóð hjeraðslækna vera
deigari til úrræða, þegar í harð-
bakka slær, en læknarnir af
gamla skólanum. Sá fjöldi sjúkl-
inga, sem leitar til Reykjavíkur.
fer stöðugt vaxandi, jafnvel þótt
um sje að ræða aðgerðir, sem
hverjum sæmilegá menntuðum
hjeraðslækni á ekki að vera of-
vaxið að framkvæma sjálfur,
svo sem botnlangaskurði ■ og
meiri háttar íæðingaraðgerðir.
vepa
HæstarJ
Brú brasf undan sférum áæflunarbíL
I HÆSTARJETTI er genginn'
dómur í máli er reis út af því er j
brú á þjóðvegi brast undan bíl og :
hvolfdi honum við það. Þ°tta var !
nýr áæthmarbíll og stórskemmd-
ist hann. Aðilar í málinu eru eig-
andi bílsins, Baldvin Kristinsson
Sauðárkróki annarsvegar, en hins
vegar fjármála- og samgöngU- |
• málaráðherra fyrir hönd ríkis-
sióðs.
í BÍLNUM VAR 21 FARÞEGX
Forsaga þessa máls er í stuttu
máli á þessa leið:
Bíllinn sem hjer um ræðir, K-
173, var á ieið frá Haganesvík til
Sáuðai'króks. Bíllinn var 26
manna, 2,16 m. breiður og vav J
21 farþegi i honum. Það segir I
ékki af ferðum bílsins fyrr en á
Höfðaárbrú. Bilstjórinn ók hik-
laúsit inn á br .-.na, sem var rúm- |
lega H m. á lengd og 2.48 m. ái
breidd, Ekki xnuu biilinn haiu1
farið með mikilli ferð inn ;;
brúna, en nálægt miðju hennar
brast hún undan honum og valt
hann út af henni ofan í árfarveg-
inn. Við það stórskemmdist yfir-
bygging bíl'sins og bílgrindin.
Skaðabótakrafa sú, er Baldvin
Kristinsson gerði á hendur ríkis-
sjóði, var upp á kr. 107,730, þar
af mat hann skemmdirnar á bílr.-
um rúmlega 61.000 kr„ en at-
vinnutjón kr. 46.320. •
BRÚIN STÓRGÖLLUÐ
Dómkvaddir matsmenn voru
fengnir til þess að segja álit siit .
um brúna og orsakirnar til þoss' ,
að hún brotnaði. f áliti sínu kom-"
ust þeir að þeirri niðUrstÖðu, að '
á brúnni hafi verið stórvægi.legV'ý
gallar og brúarpallurinn úhdig* ...
þeim styrkleikakröfum er geru '
verður til slíkra brúa.
íTamh, á bls, 11 j