Morgunblaðið - 10.05.1945, Síða 9

Morgunblaðið - 10.05.1945, Síða 9
JFimtudagur 10. maí 1945. MORGUNBLAÐTÐ 9 í HEIMSÓKN HJA VILHJÁLMI STEFÁNSSYNI OG KONU HANS New York í apríl. NEÐARLEGA á Manhattan- eyju, á vinstri bökkum Hudsons fljótsins, er hliðarstræti, sem ekki lætur mikið yfir sjer. — Morton-stræti er það kallað. — Þar eru engir skýjakljúfar, en það hefir þann kost, að þar er umferð ekki mikíl nje hávaði. I húsinu númer 67 við fyrnefnt stræti vinna daglega þrír menn mikilvægt starf. Skrifstofurnar eru í herbergjum, sem eruj>ak- in bókum frá gólfi til lofts. •— í þessum herbergjum er hluti af einu merkasta, ef ekki al- merkasta bókasafni, sem til er í heiminum, af bókum og rit- um um ferðalög og rannsóknir í Norðurhöfum og á norður- hveli jarðar. — Eigandi þessa bókasafns er sá maður er fræg- astur er núlifandi manna, þeirra er íslenskt nafn bera, dr. Vilhjálmur Stefánsson land- könnuður. Samverkamenn hans í skrifstofunni eru frú Evelyn Stefánsson, kona vísindamanns ins og ungfrú Wilcox, ritari hans. Það var mitt lán að hitta dr. Vilhjálm Stefánsson í hádegis- verói, sem dr. Helgi Briem að- alræðismaður íslands í New York, bauð nokkrum íslend- ingum til á dögunum. — Jeg hafði einu sinni áður hitt Vil- hjálm sem snöggvast, er hann kom til íslands 1936. Við ákváðum að hitlast á skrifstofu hans einhvern næstu daga og það er frá þeirri heim- sókn og viðtali, sem jeg ælla I að segja lesendum Morgunbl. | að þessu sinni. Eftirmiðdagsrabb um stöðu íslandso.fl. £ftir Juar (j u j m undóio n ef frúin skrifaoi bók um ísland með líku sniði og Alaskabók hennar er. Hún hefir þegar get,- ið sjer orð sem rithöfundur hjer í Bandarikjunum og bók eftir hana yrði án efa víðlesin. Virtist mjer frúin einmitt hafa áhuga fyrir að koma til íslands í þeim tilgangi, að rita bók um land og þjóð og taka ljósmynd- ir, en hún er ágætur ljósmynd- ari. Vilhjálmur Stefánsson hefir einnig hug á að koma iil Is- lands aftur. Hann hefir mikinn áhuga fyrir landinu. Ekki ein- ungis af vísindalegum ástæðum heldur og vegna hins íslenska uppruna. Bækur Vilhjálms seljast best í Rússlandi. Það er kunnara en frá þurfi að segja, að Vilhjálm- ur Stefánsson er mikilvirkur rithöfundur. Hann hefir skrif- að 14 stórar bækur um ferða- riks rauða og sonar hans til þess að jeg gæti heimildalaust deilt við Vilhjálm um þetta at:iði- Þó mjer þætti súrt í broti, að Þá má og benda á, að hægt er mjn barnatrú um þjóðemi Leifs að sjá ijöllin í Grænlandi írá ^ heppna væri þannig vjefengd. fjöllunum á norðvestur íslandi, en hinsvegar er ekkert land í austri sýnilegt frá neinum stað á íslandi. ísland er aðeins um 180 mílur frá Grænlandi en 300 mílur frá Færeyjum, rúm- Vilhjálmur Stefánsson er ekki ísIendimguK Af því, sem Vilhjálmur Stef ánssón segir um Leif heppna, er auðskilið, að hann telur sig lega 500 mílur frá Skotlandi og ekkj fslending sjálfur, en hann rúmlega 600 mílur frá Noregi“. fer ekki dult með sitt íslenska Þetta eru aðalrök Vilhjálms ætterni. Vilhjálmi þykir vænt Stefánssonar^ fyrir þeirri skoð- | um fsland og íslendinga. Það un hans, að ísland eigi að telj- |sá jeg og heyrði á mörgu, sem ast til Vesturálfu. Persónulegar við spölíuðum saman þer.na lilfinningar hans koma þar ekk eftirmiðdag i skrifstofu hans 1 ert málinu við, heldur eru þetta Morton-stræti 67. í hans augum vísindalegar stað reyndir, er ekki verður breytt. Vri!hjátmur Stefánsson. ,,Tilfinningar“ okkar íslend- inga. Er jeg benti Vilhjálmi Stef- ánssyni á, að Íslendingar teldu land sitt tilheyra Evrópu, hristi hann höfuðið..Jeg sagði honum, I að við teldum alla okkar menn j ingu evrópeiska, frændsemi og j aldagömlu vinátta og viðskifti Hann vill málurtum. komasí til botns Einkum þeim, er lög sín og rannsóknir, auk snerta aðaláhugamál hans Rifhöfundurinn, kona vísinda- mannsins. Frú Evelyn Stefánsson, kona Vilhjálms, var ritari hans og j samverkamaður áður en þau giftust, og er það enn. Frúin I hefir nýlega ritað tvær bækur, sem fengið hafa góða dóma og verið lesnar og keyptar mikið í Bandaríkjunum. — Bækur hennar hafa selst betur en mín ar bækur, sagði Vilhjálmur við mig. Bækur frú Evelyn heita: ,.Here is Alaska“ og „Wilhin the Circle“. Fyrri bókin er eins og nafn hennar bendir til um Alaska. Fjörleg og lifandi lýs- ing á landi og þjóð, sem hefir vakið mikla athygli. „Það skrifaði mjer ungur maður frá íslandi og bað um leyfi lil að þýða bókina á ís- lensku og gaf jeg það leyfi fús- lega“, sagði frúin, „en síðan hefi jeg ekkert um það heyrt meira“. Síðari bókin er í köflum og fjallar hver kafli um sjerstak- an stað, sem er fyrir norðan heimskautsbaug. Þar á meðal er kafli um Grímsey og bókin er prýdd myndum frá íslandi, m. a. eflir Vigfús Sigurgeirsson og Óskar B.iarnason. Langar til að koma til íslands. Evelyn Stefánsson hefir aldrei tjl íslands komið, en hana lang ar mjög til þess, ef tækifæri byðist. Datt mjer í húg, að ekki myndi það ónýt landkynning, íjölda ritgei’ða i blöð og tíma- rit og í samvinnu við aðra rit- i höfunda. Tvær bækur hans 'fjalla um ísland (Iceland, The First American Republic og ; Ultima Tule). Ekki er Vil- jhjálmur ánægður með íslands bók sína. Sagði hann mjer, að hann hefði haft alt of lítinn tíma til að skrifa hana, og vegna ónógra upplýsinga sjeu í henni nokkrar villur. Síðasta oókin, sem út hefir komið eftir Vilhjálm er ,,Greenland“ (ár- ið 1942). Hann hefir nýlokið við nýja bók, sem mun þó ekki koma út fyrr en á næsta ári, vegna pappírsskorts- „Best hafa baékur mínar selst í Rússlandi“, segir Vil- hjálmur, en fleiri af bókum mínum hafá verið þýddar á um hætti við að trúa því, að hálfur sannleikur væri síað- reynd“ og mynduðu sjer á- kveðnar skoðanir eftir þvi. — Ekkert er ijarri Vilhjálmi. - ', við Evrópulöndin, einkum Norð 1 j urlöndin, gerðu þetta að okkar tilfinningamáli, sem okkur væri ant um, og sem við vildum ekki að hróflað væri við. , En þær viðbárur mínar breyttu vitanlega ekki skoðun Vilhjálms. „Það má vel vera, að íslendingar sjeu evrópisk þjóð og ekkert við því að segja“ sagði hann. norðurheimskautalöndum. Hvar á Island heima? , Eins og kunnugt er, heldur Vilhjálmur Stefánsson bví fram, að ísland sje í Vestur- heimi. Það sje ekki Evrópu- ríki. Margir Islendingar hafa! „En það þarf ekki að spilla reiðst Vilhjálmi fyrir þessa vinátlu mim þjóða eða góðu skoðun hans og telja hana til- ' sambandi og viðskiftum, þó raun frá hans hendi til að koma löndin> sem þjóðirnar byggja Islandi undir amerisk áhrif. — sjeu si„ j hvorri heimsálfu... Islendingar virðast flestir and- Aður en jeg fór, gaf hann mjer nýjustu bók sina „Green- land“ og ritaði á hana: „Til ívars Guðmundssonar frá sam- . landa .hans að ætterni, Vil- hjálrr,: Stefánssyni". Hann benti mjer á áletrun- ina. Nafnið sitt hafði hann skrifað á íslensku, með „á“ í Vilhjálmur og Stefánsson“. „Fyrst í stað ritaði jeg nafn mitt ávalt á þessa leið”, sagði hann. ,,Með púnktum yfir a-in, \ en jeg varð að hætta því, vegna þess, að hjer i landi var ieg þá kallaður „Stefónsson”. ★ Tíminn tíður fljótt þegai' maður hittir og talar við merka og gáfaða. menn. Áður en jeg vissi af, var farið að halla degi. Við og við, meðan jeg sat hjá Vilhjálmi, hringdi símmn. Þaö var þessi eða hinn, frá her og flota. Ein simahringingin var frá fyrirlestrafjelagi, sem vildi fá Vilhjálm til að flytja fyrir- „Lítum á samband Kanada t, lestra einhversstaðar i Arner- vígir því, að landið þeirra sje og Englendinga. Engum det(ur talið til Vesturheimsálfu. — Þelta er lilfinningamál hjá andamanna i hug, að sambúðin milli Kan- og Englendínga flestum og því tilgangslítið að myndi verða á neinn annan veg rökræða það. En mjer þótti j en hun er> þo þess væri kraf- fróðlegt að heyra álit Vilhjálms | ist að Kanada vrði talið til Ev- á þessu mali og læiði það i tal rópu. enda ekki hægl. Sama er að segja um Græn- land og Danmörku. Danir geta við hann. „UlanrikisráðuneyliBandarikj- rússnesku en nokkurt annað anna viðurkennir, tungumál. Bækur mínar hafa að ísland sje í Evrópu", sagði fengið fádæma góða dóma í Vilhjálmur og brosti. „En land Rússlandi og mjer þótli gaman fræðilega er ísland í Vestur- að því, að ein af þremur bók- heimsálfu og því verður ekki um, sem rússnesku flugmenn- breytt, nema með því að færa irnir, sem flugu yfir Norður- landið lil á hneltinum. Þetta pólinn til Ameríku árið 1935, er ekki eingöngu mín skoðun. höfðu með sjer, var rússnesk heldur og landíræðinga yfir- þýðing á bók minni „The leitt, sem um málið hafa hugs- Friendly Arctic“. óbeinlinis, ekki með neinni sanngirni kraf ist þess, að Grænland verði gert að Evrópulandi, enda breytti það engu hvorki fyrir Dani nje Grænlendinga i við- skiftalegu eða menningarlegu íilliti. Visindamaður, fyrst ug fremst. Það er vitanlega óþarfi að lýsa Vilhjálmi Stefánssyni fyr- ir íslenskum iesendum. — Um Leifur heppni ekki Islendingur? Þegar talið barst að fundi Vínlands og Grænlands, sagði Vilhjálmur Síefánsson: „Islendingar segja, að Leifur hepþni Eiríksson hafi vrerið ís- tendingur. En þao er ekki alls að“. „En það er langt síðan. að Bandaríkjamenn löldu ísland og Grænland í Vesturheimi. — 1368 gaf utanríkisráðuneyti koEtar rjett“ þenna fræga Vestur-íslending Banóarikjanna út pjesa ellir ,,þu átt við samkeppnina við hefir verið rætt og ritað svo Benjamin Mills Peiice, um Korðmenn í því efni?“, spurði mikið á íslensku, að maðurinn „náttúruauðæfi Grænlands og er vel þektur sem vænta má. ls]ands“- ^egir þar full- Hinsvegar fer ekki hjá því, að um felum’ ”að lsland sÍe 1 Vest" hann hafi verið misskilinn, og ulallu °§ Þ3® el sannarlega honum ætlað og eignað ýmislegt marSl- sem s,yður Þá slaðhæf- sem ekki er til í hans fari. eða ln£u úans . skoðanii' manna á manninum eru bygðar á misskilningi ein- um. Vilhjálmur Slefánsson er fyrsl og fremst vísindamað.ur, Hann hefir einhve'rn tíma; sagt ieg. „Nei, Leifur heppni Var ekki Norðmaður. Hann var græn- lenskur borgari. Hann var borg ari í hinu ungu grænlenska lýð veldi og því ekki íslendingur, „Allir landfræðingar eru nema að ætterni og alls ekki sammála um, að Grænland sje norskur. Það getur meira að í Vesturálfu. ísland nær hins- Segja verið að Leifur hafi fæðst vegar ekki jafn langt til aust- j Grænlandi, þó ekki sjeu til urs sem Grænland og það væri um það ábyggilegar sögur“. því hrein landfræðileg villa, að, Jeg varð að jála, að jeg væri eitlhvað á þessa leið „að mönn,- 'segja, að Island sje í Evrópu. I ekki svó vel að mjer í sögu Ei- iku. En Vilhjálmur hefir mik- ið að gera, og gat ekki sinní því. „Þvi miður", sagði hann. — „Jeg ræð ekki tima mínum sjálfur. Her og floti Bandaríkj- anna eiga tíma minn og starfs- krafta á meðan á ófriðnum stendur- Eftir það getur verið, að jeg gefi mjer tima til þessa og annars- Meðal annars, að komá til íslands enn einu sinni“. „Hamingjan fylgi íslensku þjoðinni i framtíðinni“, sagði hann, er jeg kvaddi. „Hún á mikla möguleika fyrir hönduin, ef þjóðin kann að notfæra sjer þá og vilT*. ★ Eftir þetta samtal, sem virt- ist vera- svo stutt þegar jeg leit til baka, varð jeg viss um, að íslendingar eiga hauk í horni þar sem Vilhjálmur Stefáns- son er, þó hann telji sig ékki samlanda okkar, nema ,,að ætterni". En það ætti að vera okkur nóg og við getum verið hreykin af því, að eiga slikan frænda og vin. Það getur meira að segja verið, að það hafi verið heppi- legt hvað snertir Vilhjálm Stefánsson, að það var „fjörður á milli frænda“. Það er ekki líklegt, að íslahd hefði getað booið honum þau tækifæri, sem háhn fjekk hjer, ef hann hefði fæðst og alist upp á íslandi.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.