Morgunblaðið - 10.12.1943, Blaðsíða 8

8
1
MORGUNBLAÐIfi
Föstudagur 10. des.

Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Góðir liðsmenn
MEÐAL ÞEIRRA mörgu ágætu erinda, sem voru flutt
hjer á aldarfjórðungsafmæli fullveldisins, 1. des. s. 1., voru
án efa tvö, sem báru af. Það voru erindin í kvöld-útvarp-
inu, sem þeir fluttu dr. Einar Arnórsson dómsmálaráð-
herra og Ólafur Lárusson prófessor. Bæði erindin voru
með ágætum og hvergi hopað frá okkar málstað.
Erindi dómsmálaráðherrans hefir verið birt í Vísi, en
erindi prófessors Ólafs Lárussonar verður birt í Morgun-
blaðinu á næstunni.
★
Um deilu þá, sem verið hefir og áfram er haldið, varð-
andi rjett okkar íslendinga til þess að stofna lýðveldi á
næsta ári, farast dómsmálaráðherra orð á þessa leið:
„Vjer höfum ákveðið að stofna formlega lýðveldi á
næsta ári. Nú er deilt um heimild vora til þess. Deilan er
auðvitað milli íslendinga. Annar flokkurinn telur rjett
og sjálfsagt að ganga frá stofnun lýðveldis þegar á næsta
ári og setja lýðveldið ekki síðar á stofn en 17. júní næst-
komandi. Hinn flokkurinn vill draga þessar framkvæmd-
ir þar til er unt verði að tala við Dani eða draga að minsta
kosti formlega samþykt um stofnun. lýðveldis fram yfir
17. maí 1944, er 3 ár sjeu liðin síðan samþyktin 17. maí
1941 var gerð á alþingi. Byggir þessi flokkur manna skoð-
un sína á 18. gr. sambl., er heimilaði hvorum aðilja að
krefjast endurskoðunar á sambl. þegar eftir 1. jan. 1940
og að segja einhliða upp samningnum að liðnum 3 árum
frá því, er krafa um endurskoðun kom fram. En raun-
verulega hefir engin krafa um endurskoðun komið fram
hvorki af vorri hálfu nje Dana. Yfirlýsing alþingis 17.
maí 1941 um stofnun lýðveldis á íslandi eigi síðar en í
styrjaldarlok er alls ekki tilmæli um endurskoðun sam-
bandslaganna, heldur þvert á móti yfirlýsing um það, að
endurskoðun og samningaumleitanir í þá átt skuli ekki
fram fara. Slíkt sje þýðingarlaust, því að sjálfir höfum
vjer ákveðið sambandsslit. Ef fylgja skyldi bókstaf 18. gr.
sambandslaganna, þá þyrftum vjer að bíða, þar til er
Danmörk hefði aftur fengið frelsi sitt, og þá ættum vjer
að krefjast endurskoðunar, og að liðnum 3 árum þar frá
loksins að segja upp sambandslögunum með þeim hætti,
sem í 18. gr. þeirra segir.
Fyrir því er ljóst, að þeir menn sem láta sjer nægja að
draga formlega ályktun um sambandsslitin einungis fram
yfir 17. maí 1944, fara ekki að samkvæmt bókstaf 18. gr.
sbl. Ef hinir svonefndu hraðskilnaðarmenn brjóta hann,
þá gerir þessi deild hinna hægfara manna það líka. Ein-
ungis þeir hægfara menn, sem vilja bíða þangað til Dan-
mörk er aftur orðin frjáls, geta fullyrt sig fylgja bókstaf-
lega ákvæðum 18. gr. sbl.“.
★
Síðar í erindinu kemst dómsmálaráðherra þannig að
orði:
„Það má heita mikið heillaleysi, að vjer skulum nú
þurfa að heyja innanlandsstyrjöld um það eitt, hvort
formleg ákvörðun um lýðveldisstofnun skuli tekin nokkr-
um mánuðum fyrr eða seinna. Og það get jeg ekki skilið,
að Danir reiðist síður við oss ef vjer tökum slíkt skref,
án viðtals við þá, rjett eftir 17. maí 1944, en ef við gerum
það einhverja fyrri mánuði ársins 1944. Mjer virðist, að
það geti ekki skift þá neinu máli. Oss hefði verið það meiri
sæmd og meiri styrkur, ef allir eða flestir þeir góðu menn,
sem andvíga hafa lýst sig aðgerðum þeim, sem þrír flokk-
ar þingsins hafa ákveðið, hefðu getað samþýðst þeim fyrir-
ætlunum. Þeir eru jafnmiklir föðurlandsvinir sem hinir
og stefna algerlega að sama marki, en oss finst þeir sumir
vera ofmiklir lögtogsmenn og aðrir of hörundssárir vegna
hins aðiljans“.
Og að síðustu segir ráðherrann:
„Jeg vil enda þessi orð mín með þeirri osk og von, að
samheldni verði sem mest um framgang málsins, því að
sundrungin horfir oss til vansæmdar og veiklunar, en
samheldnin til sæmdar og styrktar“.
Í Morgunblaðinu
fyrir ZS árum
Verðlag hækkaði þá mjög.
Um það segir:
8. des.
„Hröo verðhækkun. Það er til
marks um það, hvað vörur stíga
ótrúlega fljótt í verði nú á tím-
um, að í verslun einni hjer í bæ
fengust barnakerti í fyrramorg-
un kr. 1.10 pakkinn. Um hádegi
kostuðu þau kr. 1.25 og um aftan
kr. 1.50“.
★
Islensk skip máttu nota
danska fánann.
9. des.
„Bráðabirgðalög hafa verið
gefin út um breytingar á lögum
um skrásetning skipa, er meðal
annars skylda öll íslensk skip til
að nota íslenska fánann í innan
og utanlandssiglingum. Þó má
veita undanþágu frá þessu, ef
svo stendur á, að það geti vald-
ið töfum og óþægindum í útlend-
um höfnum, meðan eigi er hvar-
vetna orðið kunnugt um hinn
íslenska ríkisfána, og hefir
stjórnin því með auglýsingu
heimilað íslenskum skipum a.ð
nota danska fánann í siglingum
utan landhelgi til 31. mars“.
★
Stúdentar beita sjer fýrir
friðhelgi Þingvalla.
10. des.
„Stúdentafjelagið ætlar að
beita sjer fyrir því að gera Þing-
velli að friðhelgum reit og mun
leita styrks annara fjelaga í land
inu máli því til stuðnings. Mun
það vaka fyrir fjelaginu að fá
sögustaðinn hreinsaðan, skóginn
verndaðan og að komið sje þar
upp veglegu gistihúsi, helst fyrir
1000 ára afmæli Alþingis 1930“.
★
Deilt var um fæðingardag
Thorvaldsens.
12. des.
„Gerh. Hornemann skjalavörð
ur í Kaupmannahöfn þykist hafa
fundið sannanir fyrir því, að Al-
bert Thorvaldsen sje fæddur á
fæðingarstofnuninni í Kaup-
mannahöfn hinn 13. nóvember
1768. Ef það væri rjett, hefði 150
ára afmæli Thorvaldsens verið
13. nóv. s.l. Sannanir þær, er
Hornemann færir fyrir þessu,
hafa víst þótt fullnægjandi hjer,
því að þann dag dró stjórnar-
ráðið báða fána sína að hún til
virðingar við Thorvaldsen.
Stjórnarnefnd listasafns Thor-
valdsens í Kaupmannahöfn hjelt
fund um þetta efni í október eða
nóvember og komst að þeirri
niðurstöðu, að rök Hornemanns
væru ekki fullnægjandi og að
rjettast væri að telja 17. nóvem-
ber 1770 fæðingardag Thórvald-
sens eins og áður“.
★
Um ljósleysið á götunum
segir m. a.:
13. des.
„í sjálfri höfuðborginni er
fólki boðið að fálma sig áfram
í svo svörtu myrkri, að varla
sjer handa skil, og einu ljósdepl-
arnir í því myrkrahafi erú aug-
lýsingaljós einstakra kaup-
rnanna".
Lausn í sorphreinsunar-
málunum.
MARGIR, sem hugsa um þrifn
að og heilbrigði í þessum bæ
hafa haft áhyggjur af því, hvern
ig fara ætti með sorp frá húsum,
núna eftir að hitaveitan kemur,
því eins og kunnugt er hefir úr-
gangi verið brent í miðstöðvum
og hefir það komið í veg fyrir
margskonar óþrifnað, sem myndi
hafa stafað af því að fleygja
sorpi í öskuílát og láta það rotna
þar.
Þegar hitaveitan verður kom-
in í flest hús bæjarins verður
ekki lengur hægt að brenna sorp
inu í heimahúsum og hefir fólk
þá ekki önnur ráð heldur en að
fleygja því í öskuílát. Það segir
sig sjáift, að mikil hætta er á
óþrifnaði og óhollustu af því
fyrirkomulagi, einkum á sumrin
þegar heitt er í veðri, en bæði
vetur og sumar er hætta á að
sorpílát verði gróðrarstía fyrir
rottur, ef ekki er því betur geng-
ið frá sorpílátunum.
Nú vill svo til, að úr þessu er
hægt að bæta með tiltölulega
litlum kostnaði og fyrirhöfn.
Maður nokkur, sem er vel kunn
ugur heilbrigðismálum ýmsra
borga erlendis segir þetta
— Það sem þarf að gera, er
að fá samskonar sorpílát fyrir
allan bæinn. ílát, sem eru vel
lokuð og sem ekki eru stærri en
svo, að tveir menn geti hæglega
borið þau full á milli sín.
Hreinsunin á að fara þannig
fram, að hreinsunarmenn taka
fulla sorpílátið og setja annáð
samskonar í staðinn. Með öðrum
orðum, það er ekki hreinsað úr
sorpílátum við hvert hús, heldur
eru þau tekin full og tóm ílát
sett í staðinn.
Sparnaður og aukin
þrifnaður.
MÁLI SÍNU TIL STUÐINGS
segir þessi sami maður:
' — Með því að taka upp þetta
fyrirkomulag á sorphreinsun í
bænum vinst fyrst og fremst
þetta: Það sparar allan mokst-
ur úr sorpílátunum við húsin, en
við moksturinn fer ekki hjá því,
að það ryki úr sorpílátunum. —
Það sparar allan burð frá húsi
í bíla í opnum ílátum. Þetta eru
tvö mikilsverð atriði. En þar að
auki myndi þessi aðferð auka
vinnuafköst við sorphreinsun að
minsta kosti um þriðjung og
væri hægt að nota þann tíma,
sem sparast á þann hátt, að oftar
væri hreinsað við hvert hús.
Sorpílátin ætti svo vitanlega
að brenna. Til þess þarf ekki að
eyða neinu eldsneyti, því það er
nóg eldsneyti í sorpinu sjálfu,
en byggja þyrfti stóra, en ein-
falda ofna til brenslunnar.
Mjer finnast þetta góðar til-
lögur, sem bæjaryfirvöldin ættu
að minsta kosti að taka til gaum
gæfilegrar athugunar. Kostnað-
urinn við sorpílátin yrði hverf-
andi fyrir einstakt hús.
Sundlaug í Vestur-
bænum.
EINN AF MEIRIHÁTTAR
I^esturbæingum í þessum bæ,
Erlendur Ó. Pjetursson íþrótta-
frömuður hefir sent mjer brjef-
stúf um sundlaug í Vesturbæn-
um, sem jeg vakti máls á hjer í
dálkunum á dögunum. E. Ó. P.
segir:
„Það er hverju orði sannara,
sem Víkverji gat um fyrir
nokkru, að það er nauðsynlegt að
koma upp sundlaug í Vestur-
bænum. Á því mun heldur eng-
in efi, að áhugi Vesturbæinga er
mikill fyrir þessu máli.
Eins og Víkverji gat um, hef-
ir K.-R. hugsað sjer að koma
upp sundlaug á hinu væntanlega
íþróttasvæði fjelagsins við
Kaplaskjólsveg. Vil jeg nú skýra
að nokkru, hvernig fjelagið hugs
ar sjer framkvæmd þessa máls.
•
K.-R.-sundlaugin.
FJELAGIÐ hefir þegar stofnað
sjóð, sem heitir Sundlaugasjóður
K. R. í honum er nú á annað
þúsund krónur. Er það ætlun
|fjelagsins, að safna í þennan
sjóð meðal fjelaga sinna og Vest
urbæinga, sem vilja styðja þetta
nauðsynjamál, þegar hafist
verður handa um byggingu sund
laugarinnar, er það ætlun fje-
lagsins að fjelagar þess leggi
fram þegnskylduvinnu og bær og
ríki hjálpi til með fjárhagslegan
stuðning, eins og við aðrar sund
laugar, sem byggðar eru.
Þegar svo sundlaugin tekur til
starfa, noti fjelagið hana til sund
æfinga sinna, en þann tíma, sem
fjelagið notar hana ekki sjálft,
sje hún opin fyrir allan almenn
ing í Vesturbænum.
Á þénnan hátt yrði þessu máii
vel borgið fyrir íbúa Vestur-
bæjarins.
í sambandi við þetta mál, er
best að geta þess, að K. R. hefir
mikinn hug á að héfjast handa
méð að ræsa landið fram, því
það er fyrsta skilyrði þess, að
geta haft tilætluð not af því.
Þaðp sem þarf að byrja á er að
grafa skurð gegnum Eiðsgranda.
Leikvöllur Vestur-
bæinga.
FÓR K. R. fram á það við bæj
arstjórn, að hún geri þennan
skurð og mun áreiðanlega ekki
>standa á bæjarstjórninni með
það, og er nauðsynlegt, að það
yrði framkvæmt strax í byrjun
næsta árs. Snemma í vor hafa
svo K. R.-ingar ákveðið, að vinna
að því sjálfir, með þegnskyldu-
vinnu, að byrja á að ræsta fram
landið og helst að koma sjer
upp í sumar bráðabirgða æfinga
velli fyrir knattspyrnu og frjáls
ar íþróttir. Þá munu og sund-
menn K. R. áreiðanlega hefjast
handa með undirbúning sund-
laugarinnar. — En þegar allt er
komið í kring, eins og þar stend-
ur, verður íþróttasvæði K. R. í
framtíðinni ágætur leikvöllur og
skemtistaður Vesturbæinga11.
Ónæði í síma — ósiður.
ÞAÐ er leiður siður, sem marg
ir hafa, en það er að ónáða með-
borgara sína í síma, í tím.a og ó-
tíma. Þessir ókurteisu menn taka
ekki neitt tillit til hvort yfir
stendur matmálstími, eða hvild
artími. Ef þeim dettur í hug áð
hringja í mann út af einhverju
smávegis, dettur þeim ekki í húg
að neita sjer um það og bíða t.
d. skrifstofutíma.
Verkfræðingar Hitaveitunnar
hafa orðið fyrir barðinú á þessu
fólki undanfarna daga. Síðan far
ið var að hleypa heita vatninu í
húsin hefir ekki verið stundleg-
ur friður hjá þessum starfsmönn
um Hitaveitunnar. Það er ekki
lengur um að ræða neitt heimil-
islíf, eða heimilisfrið á kvöldin.
Nú má búast við, að margir
hafi erindi við forstöðumenn Hita
veitunnar, það getur komið í ljós
smá leki, eða einhver galli í leiðsl
um. En það er ekkí hægt að gera
við slíkt a nóttunni og þvi til-
gangsláust að vera að hringja til
verkfræðinganna á kvöldin.