Morgunblaðið - 20.09.1935, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
*»■ •* *■
BÓKMENTIR
BraMi I firashaga.
og aftuf, og kipruðu hkrokkmn
undan ásælni flugunnar, sem suð-
aði í þjettri torfu kringum kví-
Föstudaginn 20. sept. 1935.
afir ■-‘■“•Uffl"1111
©g það jafnvel þótt kynbáta-ráðu-
nautarnir væru taldir með.
Meðan á bindingunni stóð, sagði
<3lafur mjer svo sögur af dýrum
íilt frá hestum og niður í sjávar-
skrimsli. sem mjer þótti nú held-
mr matarbragð að í þá daga.
Satt að segja varð jeg furðn
•snemma svo þroskaður, að mjer
þótti engu ófróðiggra að kynnast
.iið ru m dýrum en mönnum.
I»á sagði Olafur mjer nokkrar
•sögur af svaðilförum sínum við
ferjuna á Þjórsá, því hann ferj-
;aði yfir Þjórsá á næstfjölfarnasta
ferjustaðnum í meira en hálfan
mannsaldur. Þéssar sögur kunni
jeg að meta, því mig þyrsti í æfin-
týri og stómeði, eins og mörgum
•drengjum er títt.
Nokkrum sinnum hittumst við
•eftir þetta ,meðan jeg var á
Ibarnsa.ldri, töluðumst við og skild-
nm livor annan mæta vel.
iírin liðu. Jeg fór í skóla, og
• ekki man jeg til, að fundum okkar
•Ólafs bæri saman fyr en jeg fór
að kaupa hross t.il útflutnings. Þá
kom hann oi't á markaðina í
Þjórsártúni. Krókar er þar næsti
bær. „Jeg kom til að skoða stóð-
íð og bjóða þjer að hjálpa til að
koma. því á sta.ð“, var hann van-
nr að segja.
Olafur hafði afar gaman af
skepnum, einkum þó hrossum, og
vel vit á þeim.
Altaf tók jeg Ólaf, þegar hann
bauðst, fekk honum einhverjþ
■ peningaupphæð, meiri eða rninni,
eftir því hvort jeg áleit, að jeg
jþyrfti manns með eða ekki.
Olafur skeytti ekki um upp-
hæð peninganna, þakkaði, fór til
stóðsins ög fylgdi langt eða skamt
eftir því sein honum sjálfum þótti
ástæða til.
Þannig kom Olafur, að sögn
kunnugra, fram sem ferjumaður.
Hann tók við því, sem að honum
var rjett. Aldrei hefði honum
dottið í hug að neita manni um
ferju, þótt. hann gæti ekki greitt.
Svona var Ólafur.
IUa hefði hann dugað í fylking-
arbrjósti, þar sem „barist er fast
um æti“ á nútíma. vísu en fáa hafi
jeg þó þekt öruggari eða meiri
höfuðkempur til allra mannrauna,
og jafnvel sjerstaklega væri það
öðrum til liðs eða framdráttar.
Hann va.r framherji og merkis-
beri þeirrar bændamenningar, sem
jeg ann.
Jeg tók eftir því, að fram-
koma Olafs við mig var orðin alt
önnur á fuHorðinsárum en áður
fyr.
Harm talaði fátt og aðeins um
daginn og veginn. Nú kom liann
fram sem sá duli og fáskiftni
maður, sem hann var.
Svo bar það við einu sinni, að
jeg beið eftir bíl við Þjórsártvin;
jeg liafði lokið við að kaupa fyr
-en venja var til.
Jeg hafði haft eina flösku af
víni með í ferðalagið, en ekki tek-
ið hana upp.
Mjer datt nú í hug, að annað
væri ekki betur gert við flösk-
nna en gefa Ólafi í staupinu, því
honum þótti gott vín, þótt hann
væri að jafnaði mesti hófsmaður
•og manna spakastur við drykkinn.
Jeg gekk því niður að ánni,
kallaði á Ólaf, sem var að enda
við að hjálpa til með stóðið út
yfir brúna. Yið settuiiist í gras-
laut við ána-
Bkki var langt liðið á flöskuna,
þegar liýrnað var svo yfir Ólafi,
að jeg áræddi að spvrja hann að
því, hvers vegna áð hann taláði
ekki við mig eins og fyrrum, af
hverjti hann segði mjer ekki
sögur eins og til forna.
„Jég get ekki talað við ment-
aða menn“, sagði Ólafur, „jeg er
ómentaður, mjer hefir ekki einu
sinni yerið kent. að lesa eða
skrifa.
,En þú kant þó bæði að lesa og
skrifa, Ólafur“, svaraði jeg. „Og
méntaður, ságðir þú, en veistú
ekki að þeir, sem mest vita, og
sjerstaklega þeir, sem best hugsa,
eru sjer þess best meðvitandi, hve
lít.ið þeir vit.af‘ Og hefirðu ekki
tekið eftir því, hve margir Verða
eftir því lieimskari og iéiðínlegri,
sem þeir lesa meira, því sú gáfa
er svo fáum gefin, að hugsa sjálf-
stætt. og gagnrýna. Fáa menn
þekki jeg eins leiðinlega og fróð-
leikspokana, sem eru úttroðnir
af allskonar fróðleik, án þess þeir
melt.i hann. Svo eru þeir vana-
lega með fróðleik sinn sífelt á
vörunum öllum hugsandi mönn-
um til leiðinda. Þeir eru verri en
aðrir pokar að því leyti, að það
er ekki einu sinni hægt að hella
þessum fróðléik úr þeim“-
„En vel á minst, Ólafur minn“,
hjelt jeg áfram, „þú hefir ann-
ars dálítið af þessum eiginleikum,
þú, sem þekkir flest fjármörk
Suðurlandsundirlendis, en þú ferð
hinsvegar betur með það en flést-
ir aðrir, þú notar þinn fróðleik
ciðrum til liðs, þótt. þú hafir ekk-
ert, nema ómakið upþ íir því sjálf-
ur. Þú talar aðeins um fróðleik
þinn í rjcttum, og þegar leiðbeina
þarf öðrum með skepnur“.
Ólafur brosti og saup á flösk-
unni. Alt í einu syrti aftur yíir
honum og hann sagði; „Já, og
svo er jeg líka annað“. „Annað
hvaðf“ spurði jeg. „Jeg er fá-
tækur og hef altaf verið fátæk-
ur“.
„Fátækur“ sagði jeg, „fyrst og
fremst hefir þú nú aldrei verið
fátækur, þú hefir altaf haft þau
efni að þú hefir getað miðlað
öðrum af þeim, bæði skyldum og
vandalausum, og þó þú værir fá-
tækur, hvaða ljóður væri það á
þínu ráði? Heldurðu ekki að þú
værir efnaður, ef þú hefðir feng-
ið alla þá greiða greidda, sem
þú hefir gert öðrum?“
Ólafur brosti aftur og' sagði:
Það er nú satt, jeg hef einstaka
sinnum orðið öðrum að liði, en mig
langaði til að fá einhverja ment-
un, þegar jeg var ungur og sjer-
staklega langaði mig til að ferð-
ast, en jeg gat hvorugt. Einhver
varð að passa ferjuna. Hann fað-
ir minn mátti ekki missa mig“.
Svo stóð Ólafur upp, rjetti úr
sjer, settist síðan á þúfu og nú
byrjuðu sögurnar, eins og þegar
við hittumst f'yrst. Hann sagði
mjer af bestu reiðhestunum, sem
hann hafði átt og ættfærði þá.
Ilann sagði mjer frá því, þegar
hann einu sinni í ísskriði og frosti
sundreið Þjórsá, vegna þess að
hestarnir tóku ekki, og ljet reka
þá á eftir sjer.
Nú kom bíllinn. Við Ólafur
skildum, en jeg fór áð hugsa mu
sögu gainla mannsins. Jeg sá
Iiann uugling, vel gefinn líkairi-
lega og andlega, með efnivið í
svo að segja í livað seiri var, ung-
Jinginn með þrá 1 il méntiinar og
sterlia útþrá, en hvorugt ljet
hann eftir sjer. Hann fórnaði
sjálfum sjer af skyldurækni og af
trygð við föður sinn.
í stað þess að „standa upp í
stafni, stýra dýrum knerri“, sem
hann efláust liefir dreymt. um,
varð hann að láta sjer nægja að
vera ferjumaður. Méntáþrá sirini
svalaði hann með því að þekkja
gripi sína og annara og ættir
þeirra, jafnfraint því að þekkja
miirkin á þeim, en í þessari grem
var hann líka hreinn vísindamað-
ur. Bókasafn hans var líka fá-
skrúðugt, það voru næstum em-
göngu markaskrár.
Saga Ólafs er ekkert. eirisdæmi.
Margur bóndasonurinn hefir lent
á rangri hillu og orðið „kalinn á
lijarta“ í okkar litla þjóðfjelagi,
þar sem verkaskiftingin til
skamms tíma hefir verið lítt kunn.
Jeg hefði að vísu kosið, að saga
Ólafs hefði orðið öðru vísi. Og
þó. — Hefir ekki Ólafur og hans
líkar meira manngildi en þeir, sem
ekkert gera nema fyrir penmga
og helst. drykkjupeninga líka?
Hefir liann ekki meira manngildi
en þeir menn, sem eithvað hafa
nasað í mentun og þykjast svo alt
vita?
Og þó yfirtekur, þegar þessir
ménn telja sig vera í heiminn
borna til að fræða og kenna öðr-
um, sém mundi þýða það sama ög
miðla öðrum af sinni eigin
heimsku ög afglapaskap.
Ekki mundi Ólafur höfðingi
kallaður, eftir almennri merkingu
þess orðs, til þéss vantaði hann
alt. tildurseðli og enda efni, en jeg
liika nú samt ekki við að telja
hann einn af þéim mestu höfð-
ingjum og göfugmennum, sem jeg
Iief þekt.
Járnefldur var Ólafur að heilsu
og hreysti, enda margliertur frá
blautu barnsbeini í jökulálum
Þjórsár. Á efri árum var hann
aukapóstur í sinni sveit og reið
þá berhentnr, hvernig sem viðraði.
Snöggklæddur var hann við gegn-
ingar.
Ólafur var röskur meðal-
maður á vöxt og fríður sýnum.
Hanu hafði óvenjulega þreklega
og fallega líkamsbyggingu og lima-
lag alt. Þessa hefði þó betur gætt,
hefði hann klætt sig- betur, en
hann var lítill sundurgerðarmað-
ur í klæðaburði sem öðru.
Svipur hans og öll framkoma
lýsti hugrekki, stillingu og karl-
menskuró.
Sögu Ólafs er lokið. Ferju-
maðurinn er fallinn.
Höldum öll minningu hans í
íieiðri.
Nýslátrað dilkakjöt,
Sviðin svið, lifur og- hjörtu.
Fyrsta flokks gulrófur
og m. fl.
Ve’*slun
Sveins Jðhannssonar
Bergstaðastr. 15. Sími 2091.
Skáldsaga eftir Guðm.
Daníelsson. Útgefandi tsa- j
foldarprentsmiðja h.f. —
Verð kr. 4,60.
Höfundur þessarar skáldsögu
er ungur maður, ættaður frá Gutt-
ormshaga í Holtum í Rangár-
þingi, bróðursonur hins alþekta
og góðkunna gestgjafa, Sigurðar
á Kolviðarhóli og þeirra systkina.
Fyrir liokkru birtist eftir hanh
ljóðabók. í ritdómi um hana, sá
jeg tiltærðar nokkrar línur úr
henni, mig minnir einhver samlík-
ing, sem var þann veg, að hún
hrinti mjer frá að lesa bókiná, eða
kaupa. En svo í fyrrasnmar, þeg-
ar brúin á Markarfljóti var vígð,
orkti hann kvæði í því tilefni, og
þar sýndi hann mjer og sjálfsagt
fleirnm, að hjer var maðnr á ferð-
inni, sem kunni að koma fyrir sig
orði í bundnu máli. Er þar skjótt
frá sagt, að jeg varð hrifinn af
kvæðinu, og var búinn að læra
það — sem er þó all-langt — áð-
ur en jeg' vissi af. Og mjer er
kunnugt, að það sama var að
segja um fleiri, a. m. k. Kangæ-
inga. Eftir að höf. hefir sagt, að
sá vandi að byggja brú yfir
Markarfljót sje leystur, og að brú
in vitni um dug hjéraðsins, segir
hann;
„Og víst skal nú orka,
hin stálrenda storka,
að standast hin viltustu flug.
Og tengjá þær strendur og lauf-
grænu lendnr,
sem Ijóma við aldanna sól,
og opna þá vegi, er ’á ókomnum
degi,
æða hin bifknúðu hjól“.
Hjer er svo prýðilega að orði
kornist, að maður hefði vel getað
trúað, að þessar hendingar væri
eftir stóru spámennina, og svo
reyndar um kvæðið alt.
Þá er fegurð, tignarleik og
aðdráttarafli fjallanna íslensku vel
lýst með þessum orðum í sama
kvæði:
„Því leiðin til f jalla,
hún laðar oss alla,
sem ljómandi mnsterisdyr“.
Nú hefir þessi ungi Rangæing-
ur sent frá sjer skáldsögn, og
hana ekki svo stutta, 184 bls. Jeg
ljet nú ekki segja mjer það tvisvar
að fara í bókabúð og kaupa sög-
una og lesa. Og jeg hefi lesið
hana með mikilli ánægju.
Hjer er áreiðanlega efnilegur
skáldsagnahöfundur á ferð-
inni. Lýsingarnar á lífinn í
sveitunum austan fjalls fyrir
2—3 áratugum, og öllu sem
því viðkemur, eru prýðilegar. Við
lestur sögunnar fanst mjer að jeg
beinlínis lifa upp mín bernsknár
þar í sveit. Er hún kannske ekki
t. d. hárrjett og lifandi þessi frá-
sögn af kvíaánum í hita og mollu
sumarsins: ,
„Strákarnir höfðu nú kví-
að ærnar. Þær ruddust nm,
þrengdu sjer í raðir, stnngu
hausunum út um grindurnar og
bljesn npp og niður af hita og
mæði. Þær börðu eyrunum fram
arnar“.
Þá er hún góð, lýsingin af
smalastrákunum í Grashagá. Ann-
ar var Reykvíkingur, hinn Kefl-
víkingur. Keflvíkinginn vantaði 4
ær af ám húsbónda síns. Kvíara-
ar voru hólfaðar sundur m>eð
skilrúmi og voru ærnar af hvortt
heimili um sig, í sínu ákveðna
hólfi. Af öðru heimiíinu voru þær
merktar með tjöru á lmakkann,
en hinu á hrygginn aftarlegá.
Tjaran var horfin af sumum að
héita mátti, og það ætlaði Kefl-
ýíkingnrinn að nota sjer meðan
Reykvíkingurinn brá sjer heiiri
u.ð bænum, og með eldsnörum
hreyfingum flutti hann 4 ær yfir
í hólf húsbónda síns, frá hinu
heimilinu, til að fylla hina rjettn
tölu, en Reykvíkingurinn vai'
fljótari í ferðum én hinn grnnaði,
svo hann sá hvað s'á Keflvíski að-
hafðist, og byrjaði: „Ertn að stela
rollunum frá okkur, djöfulsins
skítanabbinn þinn úr Keflavík“.
„Óli (Keflvíkingurinn) vissi að
liann var staðinn að ódæðinu, og
honum datt ekki í liug að afsaka
það, því síðui- auðmýkja sig, en
hann vissi, að Siggi var stérkari;
það var hin alvarlega stáðreynd.
, Jettu skít“, hreytti. liann út nr
sjer, og hljóp á bak við kvíamar,
því nú var ekki um frið að tala’.
Reykvíkingurinn grettí sig. Áður
en auga var deplað hafði hann
hæff afbrotamanninn í andl itið
með glænýjum kindasaur. „Og
jettu hann sjálfur“, skipaði' hinn,
eins og foringi, úm leið og hann
tók á rás í kringum kyíarnar. Óli
strauk hratið frá andlitinu og
hrækti svörtu, svo lagði hann á
flótta. Og enginn flóttamaður
veraldarinnar, hefir flúið með
jafnmiklum tilþrifum, eftir jafn-
sleipri jörð, í jafnrömmum kvía-
þef, eins og Óli frá Keflavík. En
ógæfan var yfir honum, og hann
slengdist flatnr, og varð ekbi
nægilega fljótur ril að fóta sig
aftnr. Siggi kastaði sjer yfir
hann éins og ránfug'l. „Skyldi ekki
vera hægt að þvo af þjer þjófs-
náttúruna með kindaskít?“ og
það hlakkaði í honum, um leið og
hann huldi ásjónu mótstöðnmanns
síns með þessu þvottaefni. Óli
barðist um, en Siggi lá ofan á
honum eins og hanvæn martröð,
og galt honum umbrotin S voða-
legri mynt“.
En nú komu þan Ari og Ragn-
heiður til skjalanna, og tóku að
ræðast við án allrar blíðu. Þá
röltn drengirnir heim, hlið við
hlið. „Þeir fnndn að það vorn
ekki lengur þeir, sem hörðnst úl
af ánum. Orustan hafðí teki'ð
stigbreytingu, hún var komin á
æðra' stíg, og hún kom þeim ekki
lengnr við. Þeir skellihlógn, og
dustuðn föt hvors annars á leið-
inni heim túnið, ank þess sem
þeir' aðstoðuðu hvor annan við
að hreinsa verstu klessurnar af
andlitunum“.
Af ásettu ráði vil jeg ekfei
rekja efni sögunnar. Jeg yil ekla