Morgunblaðið - 19.08.1921, Blaðsíða 2

MORGUNBLAÐIÐ
MOSGUHBLAÐIÐ
Ritstjórar:
Vilhj. Finsen og Þorst. Gísiaaon.
Sími 500 — PrentsmiSjnstmi 48
Afgreiísla í Lækj'argetn 2.
Ritstjómarsímar 498 og 499
Kemur vit alla daga vkanar, aö mánu-
dogum undanteknum.
Bitstj órnarskrifstofan opin:
Virka daga kl. 10—12.
Helgidaga kL 1—3.
Auglýsingum er e k k i veitt mót-
taka í prentsmiöjunni, en sé skilað á
itige. fyxir kl. 4 daginn fyrh' díkomu
þess biaða, sem þær eiga aö birtast í.
Auglýsingar sem koma fyrir Ifl. 12, fá
að ölinm jafnaði betri staö í blaðinu
tá lesmálssíðum), en þær, sem síðar
koma.
Auglýsingaverð: Á fremstn síðu kr.
S,00 hver em. dálksbreiÖdar; á öörum
ítööum kr. 1,50 om.
Verö blaösins er kr. 2,00 á m&nuöi.
Afgreiðsian oípin:
Virka daga frá kl. 8—5.
Helgidaga kl. 8—12.
INTERNATIONALE
ASSURANCE-COMPAGNI
Höfuðstóll 10 miljónir.
Sjó- og stríðsvátryggingar
Aðalumboðsmaður:
Gunnar Egilson
Hafnarstrœti 15.
Talsíni 608.
A slíku svæði geta mýrlendigrösin
ekki haldist til lengdar. Vallendis
grastegundir koma smám saman i
þeirra stað. Hér væri líka ástæða
til að sá fræi af vallendisgrösum.
Þess skal nú getið, að það getur
verið bættulegt að rækta vallendi i
stórum stíl, með því að brjóta það
og sá, því það getur haft uppblást-
ur í för með sér, og eitthvað er
sagt hafa gert vait við sig í þá átt
á Kjalarnesi, þegar menn vorn að
búa þar til hafratún.
Ef það skyldi nú reynast óger-
andi af þeirri ásíæðn að brjóta og
sá vallendi, þá vildi eg fyrir mitt
leyti, heidnr en að nota þá aðferð
sem nú tíðkast, sem sé að slétta
°g leggja svo frnmsvörðinn á að
nýjn, taka # hann af, slétta undir,
leggja hann svo á aftnr, snúinn og
sá i hann. Sú aðferð mnndi hafa
þann kost, að frumsvörðnrinn með
því að fúna og verða að áburði,
greiddi fyrir vexti hinnar nýju gras-
rótar. Að öðru leyti eru þessar að-
ferðir svo umfangsmiklar, að ekki
er hægt að nota þær í stórnm stil.
Það vantar tilfinnanlega skjól í
hinni íslensku bygð nú á dögum.
Þar hefir verið gott að rækta land
meðan hún var að mestu leyti skógi
vaxin, en nú getur farið svo, að
það reynist vandræði. Skógargróð-
nrinn er hið eina sem veitir skjól
svo það dugar, jafnvel þótt hann
sé lágvaxinn. Það er þvi öll ástæða
til, að reyna að framleiða skjólgarða
úr skógargróðri víðast hvar. Túnin
i þéttbýlum og hin ræktuðu skóg-
svæði segja líka frá því, hvaða þýð-
ingu skjólfarið hefir fyrir grasvöxt-
inn, þegar þau er borin saman við
þan tún, er liggja á opnu svæði.
Það er ekki hægt að glöggva sig
á því, hve mikið gróðnrinn hér á
landi, jurtagróður jafot og skógar-
gróður, hefir úrættast og er orðinn
kyrkingslegur við misþyrmingu og
rányrkju. Eflaust mutm menn vera
á þvi að álíta skaðann minni en
hann er, ef þeir hafa yfirleitt hugs-
að um þetta og vilji kannast við
hann. Það er auðskilið, að jurta-
gróðuúnn þar sem hann er sleginn
á hinn óræktaða iandi, bæði engju.n
og vallengi, hlýtur að hafa veiklast
og kyikst með tímanum. Oppskera
hefir verið tekin þar ár frá ári, en
enginn áburður gefinn til endurgjalds.
Baunagras er fyrirtaks fóðurjurt, en
það er nú á dögum aðeins til á
hólmum í stóránum og á hólmi á
Rangársandi. Baitin hefir útrýmt þvi.
Sama má sega um umfeðmungs-
gras, það er aðeins til á fáum stöð-
utr, en breiðist fljótt út á friðuðu
svæði, t. d. I Hallormsstaðaskógi.
Öspukjarrið í Fnjóskadalnum álít
eg vera söcnun þess, að þessi trjá-
tegund hefir verið á stangli viðast
hvar i frumskóginum. Nú er ekki
nema þetta eina kyrkingslega kjarr.
Beitin hefir útrýmt henni lika, og
gert birkiskóginn að skripamynd í
samanburði við frumskóginu. Land-
ið hefir blásið upp i stórum stíl,
og er altaf að blása upp. Frá ferða-
lögum minum hefi eg þá tilfinningu,
að flestir bændur horfa á þetta af-
skiftalusir, og munu vera ánægðir,
svo lengi sem hægt er að búa á
jörðunum.
A rannsóknarferðum mínum 1909
—’io og 1911 fann eg ekki nema
eitt skóglendi, þar sem skógargróð-
urinn var til útlits nokknð í átt-
ina til þess, sem griðskógur erlend-
is. Það var Bæjarstaðaskógur í Ör
æfum. Útlit hans bar þess ljósan
vott, að hann hafði vaxið í friði,
og það bar saman við frásögn manna
þar í sveit. Um sama leyti og bú
ið var að berhöggva hann að mestu
leyti, hættu bændur að setja fé
vestur yfir Morsá, af þvi, að það
var orðið lítið um graslendi, en
skóglendi þetta liggur milli S«eiðar
ár og Morsár. 1909 sá eg hann í
griðar miklum vexti og þéttur, en
fyrsta skifti. Aldnrinn var um 40
á', hæðin um 20 fet. Hann var þá í
hafði þá grisjað sig svo mikið, að hægt
var að ferðast milli stofna.
1915 kom eg þangað aftnr. Þá
var búið að grisja skóginn, en of
sterkt. A skógarblettinum var kom-
ið mikið gras. Hæsta hrislan, sem
eg mældi var 27 fet. Bæjarstaða-
skógur er lítil skógartorfa um 45
vallardagsl. 1 mátulega brattri hlíð.
Uppblástur var þá byrjaður I moldar-
' rofunum og eg skyldi, að þetta var
troðningi skepna að kenna. Sá sem
þá var piestur á Sandfelli sagði
mér frá þvi, að nú væri að nýju
farið að setja fé yfir Morsá. Um
miðjan september voru settar yfir
hana 500 kindur og sóttar heim
þegar komið var fram undir jól, en
um miðjan mars voru þær aftur
fluttar vestur yfir ána.
í júnimánuði i sumar fór eg til
Borgarstaðaskógar í þriðja skifti.
Hann var nú i aftarför. Troðningur
skepnanna hafði gert skógarbotn-
inn fastan, en þetta veldur því, að
vöxturinn minkar og verður loks-
ins að engu. Snm tré voru farin
að verða þur í toppinn, en þetta
sýnir glögt, að skóginum líður illa.
Hann fer og torfan með honum, ef
hann verður ekki friðaðnr, þvi upp-
blásturinn heldur áfrám.
jón Pálsson á Svínafelli, sem hef-
ir lært skógrækt á Hallormsstað og
annast grisjnn af skógsvæðinu í Ör-
æfum var skipaöur umsjónarmaður
f. h. skógræktarinnar þar og i Suð-
nrsveit.
Kofoed-Hansen,
skógræktarstjóri.
------0-------
ErL símfregmr
frá fréttaritara Morgnmblaðsins.
Khöfn, 17. ágúst.
Péiur Serbakonungur
látinn.
Simað er frá Belgrad að Pétur
konungur sé látinn, 77 ára að aldri.
Hefir verið iýst yfir konungdómi
AUxanders krónprins yfir Jugoslavíu.
Pétur I. Serbakonungur var fædd-
ur í Belgrad árið 1844 og var son-
ur Alexanders Kirageorgievitsch.
Gekk á háskóla i Genf og á her-
mannaskóla í París
í ófnðntím mill Frakka og Þjóð-
verja 1870 gerðist hann sjálfboða-
Uði í her Frakka og gekk þar fram
með hreysti mikilli. Arið 1883 giftist
hann Zorka prinsessu í Montenegro
og áttu þau tvo syni, Georg og
Alexander, er nú hefir verið kiýnd-
ur konungur Se ba. Arið 1903 var
Alexander Serbakonungur og Draga
drotning haus myrt og komst þá
Pétur til valda i Serbíu.
Landhelgi Noregsstœkkud
Norska stjórnin hefir ákveðið, að
breikka landhelgina við Noreg upp
í 6 enskar milur, án undangenginna
alþjóðasamninga nm það mál, Astæð-
an til þessarar ákvörðunar er áfeng-
issmyglunin við strendur Noregs.
Ofriðurinn í Litlu-Asiu.
Frá Aþenu er símað að framsókn
gríska hersins haldi áfram austur á
bóginn. Angora, höfuðstaður Kemal-
ista, er í hættu staddur.
Nýtt lýðveldl.
Frá Laibachen er símað, að 30
þúsund Jngoslavar hafi í Funfkirch-
en lýst því yfir, að hé aðið Baranya
væri hér eftir serbnesk-ungversk lýð
veldi og hefir Michael Karolyi ver-
ið kjörinn forseti þess.
Hérað þetta, Baranya, er i Ung-
verjalandi hinu forna, í krikanum
milli Donár og Drava og liggja
landamæri Jugoslaviu nm héraðið
sunnanvert. Héraðið er 2000 fermil-
ur enskar að stærð og búa þar nm
350 þúsund manna.
Helsti bærinn er Ftinfkirchen, sem
á ungversku heitir Pécs, og eru 5/e
hlutar bæjarbúa Magyarar en afgang-
nrinn Þjóðverjar, en í sveitahérað-
ídu er annar hver íbúi Magyari,
þriðji hver maður Þjóðverji en af-
gangurinn Jugoslavar.
I
Dagmapleikhúsið
hefir tekið til leiks gamauleik um
hjónaskilnað eftir Guðmund Kamban,
er heitir »Arabatjöldin«.
0-
Þjóðvinafélagið
hálfrar aldar.
í dag — 19. átúst — er Þjóð-
vinafélagið 50 ára, eir.s og áður hef-
ir verið vikið að. Hefir féhgið í
minninga þess gefið út yfirlit um
sögu þessara starfsára sinna, eftir
forsetann, prófessor dr. Pál Eggert
Ólason.
Páll Eqqert Olason.
Þjóðvinafélagið ei vinsælt félag og
hefir Btarfað mikið Og er bókaútgáf-
an þektust af þeirri starfsema, enda
hefir félagið þvi nær eingö’ngu gefið
sig að henni siðnstu áratugina. Af
bókum þess er t. d. A!maDakið ein-
hver víðlesnasta bók og vinsælasta,
sem hér kemnr út, einmitt í þvi
formi, sem nú er á þvi, með alls-
konar fréttayfirlitum, fróðleiksmolum,
skrítlum og öðrum samtiningi. Af
öðrum ritum félagsins sem út komu
að staðaldri, hefir Dýravinurinn sjálf-
sagt verið vinsælastur á sinu sviði
auk þess sem tímarit félagsins And-
vari er all útbreitt. Hann er nú
prentaður i 1800 eintökum.
Það er, sem sagt, þessi hlið á
starfsemi félagsins, sem mönnum er
nú kunnust og minnistæðust. Hitt
er flestum nú ekki eins minnisstætt
hver voru tildrög félagsins og til-
gangur i öndverðu. En það er nú
alt rakið i minningarriti P. E. Ó.
Er þar réttilega sagt, að það var
sjálfstæðismál íslands, sem hratt þess-
nm félagsskap í framkvæmd og að
saga Þjóðvinafélagsins framan af er
í rauninni þáttnr úr sögu Jóns Sig-
urðssonar. Fyrsta umræðan um
stofnun félagsins er í sambandi við
alþingisumræðurnar nm stöðnlögin
og stjórnarskrána 1889. Virðist það
I öndverðu hafa verið ætlunin að
félagsskapurinn yrði nokkurskonar
föst flokksmyndun i stjórnmálnm
landsins, bæði innan þings og ntan,
tii þess að vinna fyrir hveiskonar
framfaramálum islenskum, og þá
ekki sist að »eindregnu nuddi* um
stjórnarbótina, eins og Jón Sigurðs-
son komst að orði. í lögum félags-
ins var það líka tekið fram, að það
ætti að vinna að því »að vér fáum
þá stjórnarskrá, er veiti oss fult
stjórnfrelsi í öllum islenskum mál-
um, alþing með löggjafarvaldi og
fnlt fjárforræði og landsstjórn með
fullri lagalegri ábyrgö fyrir alþingi*.
Stofnun Þjóðvinafélagsins er því
í rauninni hin fyrsta eiginlega póli-
tíska flokkstofnnn i landinn. Ymsar
bollaleggingBr komu fram um skipu-
lag félagsins og framkvæmdir og eru
til mörg bréf um þessi efni frá J.
S. og ýmsum öðrum mætum mönn-
um, sem honnm voru samhentir og
er alt það mál rakið ýtarlega í minn-
ingarrittnu. Einhver ötulasti starfs-
maður félagsins og forseti þess lengi
eftir Jón Sigurðsson var Tryggvi
Gunnarsson og er mynd hans í rit-
inu og sömuleiðis hinna forsetanna,
dr. Jóns Þorkelssonar og Benedikts
Sveinssonar. Annars hafa ýmsir
hinna þjóðkunnustu manna starfað
meira eða minna í þágu félagsins,
með fjársöfnunum, með því að skrifa
í rit þess o. s. frv. Má t. d. geta
þess að Andvari hefir flutt um 40
ýtarlegar æfisðgur hinna merkastu
manna, sem hér hafa andast á starfs-
árum félagsins.
Almanakið, sem er jafn gamalt
Andvara, hefir áður verið nefnt og
var fyrst gefið út í 2 þúsund ein-
tökum, en nú eru þau orðin 8 þús.
árlega. Auk þessa hefir félagið svo
gefið út um 25 bækur og ritlinga,
frumsamda og þýdda, um ýms mál
og hefir þvi verið útbýtt, að mestu
ókeypis til félaga, ásamt ákveðnu
ársbókunum, Andvara og Almanak-
inu. Félagar munu vera um 1600.
Eítt af því sem Þjóðvinaféíagið hef-
ir einnig gengist fyrir vai þjóðhá-
tíðarhaldið á Þingvöllum 1874 (þús-
und ára hatíðin).
Yfirleitt hefir Þjóðvinafélagið starf-
að mikið og starfað vel og hefir
stofnun þess og starf sjálfsagt h»ft
mikil áhiif á sínum tíma, á gang
þeirra mála sem því var einkum
ætlað að vinna fyrir, sérstaklega
stjórnarbótinni, og þar með óbein-
línis á þau úrslit sjálfstæðismálanna,
sem nú eru fengin og menn nna
alment vel við. A seinni árnm hef-
1r þessarar starfsemi félagsins ekki
gætt ýkja mikið, þar sem það hefir
snúið sér rneira að almennri fræðslu
með útgáfu góöra bóka og Uþýð-
légra. Forsetinn segir að vísu í for-
mála minningaritsins, að heldur sé
tómahljóð í handraða félagsins. Þó
tekst .félaginu vonandi að halda svo
í horfinu og eflast að heilaldar minn-
ing þess verði ekki lakari en þessi
hálfraraldar.
Vp?- ■
■---—0 .i-i , ..
-= DAGBÖK. =-
1. O. O. F. 1038198J4-
Byqqinqar. Jón Jacobson lands-
bókavörður hefir keypt lóðina nr. 3 3
við Laufásveg úr erfðafestulandinu
Borgsblettnr, og ætlar að reisa þar
einlyft steinsteypuhús. — Einnig
ætlar Háskólinn að byggja steinsteypu-
skúr á lóðinni nr. 12 við Kirkju-
stræti.
Móverðið. Fjárhagsnefnd bæjar-
stjórnar hefir lagt til vegna lækknn-
ar á kolaverðinu, að verðið á mó-
birgðnm þeim, sem bæjarsjóður á
nú fyrirliggjandi, um 400 smálestir,
skuli vera 60 kr. á smálest, heim-
fluttri til kaupanda.
Ný hafskipabry^ja. Skúli Jóns-
son, Kristinn Brynjólfsson og Guð-
mundur Sigurðsson hafa farið fram
á það við bæjarstjórn að fá leyfi til
að leggja barkskipinn »Fristad« upp
í fjöru vestan hafskipabryggju
»Hauks« niður undan Brunnstig, og
nota það sem bryggju. Fara þeir
fram á að fá þetta leyfi til 5—xo
ára. Hafnarsljóra, C. Proppé og