Lesbók Morgunblaðsins - 31.08.1975, Blaðsíða 2

Lesbók Morgunblaðsins - 31.08.1975, Blaðsíða 2
Jón Þ Þór ÞÆTTIR ÚR SÖGU VESTUR- HEIMS- FERÐA ,v- GAMLA LANDIB Litlar breytingar höfðu orðið í aldaraðir, þegar Vesturheimsferðir hófust fyrir 100 árum. Árferði hafði verið mjög erfitt og sumir höfðu flosnað upp vegna erfiðleikanna, en sveitir voru annars svo þétt setnar, að dugandi mönnum gekk oft illa að fá jarðnæði. Á þessu ári er rétt öld liðin frá því er íslendinga- nýiendan Nýja-ísland var stofnuð vestur í Kanada. Svo sem vænta má halda Vestur-íslendingar upp á þetta afmæli í sumar. Áður en til nýlendustofnunar ís- lendinga í Vesturheimi kom höfðu flutningar Is- lendinga vestur um haf staðið um nokkurt skeið. Tilgangur þessarar rit- gerðar er að ræða þrjú mikilsverð atriði í sam- bandi við vesturferðirnar: Hvers vegna fluttust menn vestur um haf í stórum stíl? Hverjir fóru, voru það ákveðnar stéttir eða þjóð- félagshópar? Og síðast en ekki sízt: Hvaðan af Is- landi fluttu menn? Áóur en þessi atriði verða rædd er þó rétt að reyna að skapa sér nokkra yfirlits- mynd af vesturferðunum. I Samtök um að flytjast til Grænlands Hugmyndir Islendinga um fjöldaflutninga til annarra hcimsálfa cru mun cldri en hinar eiginlcgu Vesturheimsferðir. Fyrsta heimildin um að tslend- ingar hefðu á prjónunum áætlan- ir um að flytjast búferlum til annars lands og hefja þar nýtt .landnám munu vera frá árinu 1849, en þá skrifaði Sr. Hjálmar Þorsteinsson aðstoðarprestur á Grenjaðarstöðum Jóni Sigurðs- syni forseta og kvað u.þ.b. 10 þingeyska bændur hafa gert með sér samtök um að flytjast til Grænlands. Ilugmyndina að þess- um flutningum höfðu Þingeying- arnir fengið af lestri rita um Grænland og má þar á meðal nefna rit SigUrðar Breiðfjörð „Frá Grænlandi", sem út kom árið 1836. önnur rit höfðu einnig haft áhrif, sérstaklega ritgerð eftir J. Matthiesen um Græn- landsverzlun og landnám á Græn- landi, sem út kom í Kaupmanna- höfn árið 1846. Erfitt árferði og illt verzlunar- lag á Norðurlandi hefur vafalaust átt rfkan þátt f þvf að menn fóru að huga að slíkum búferlaflutn- ingum. Eftir 1850 fór árferði aft- ur á móti batnandi og heyrðist ekkert um Grænlandsflutninga f nær áratug. Á þeim tíma fluttust þó nokkrir lslcndingar vestur og er þar átt við fyrstu mormóna- ferðirnar til Utah, sem hófust um miðja iildina. Þær ferðir verða þó ekki ræddar frekar hér, enda falla þær utan meginefnis þessar- ar greinar. Vorið 1859 var mjög hart á Norðurlandi, einkum f Þingeyjar- sýslum. Féll þá mikill hluti bú- fjárstofnsins og varð það til þess að áhugi manna á flutningum til Grænlands vaknaði að nýju. Sfðla árs 1859 komu nokkrir Þingeying- ar saman á Einarsstöðum f Aðal- reykjadal og ræddu málið. Þar mætti Einar Asmundsson bóndi 1 Nesi Höfðahverfi og er hann sagður hafa sýnt viðstöddum fram á, hve hæpin ráðstöfun það væri að bregða búi á Islandi vegna harðinda og flytjast til Grænlands. Kvað Einar mönnum nær að leita landa, sem byðu betri landkosti og nefndi sérstaklega Brasilfu í þvf sambandi. Eftir þetta beindu flestir þeir Norð- lendingar, er hug höfðu á flutn- fngi til annarra landa, helzt sjón- um sfnum að Brasilíu og stóð svo um næstu 5—6 ár. Félag útflytjenda til Brasilíu A Einarsstöðum tóku menn máli Einars Asmundssonar mjög vel og var þess jafnvel farið á leit við hann, að hann gengist fyrir stofnun félags, er hefði forgöngu um flutning Islcndinga til Brasilfu. Einar tók þessu vel og um veturinn 1859—60 samdi hann umburðarbréf, þar sem skýrt var frá félaginu, markmiði þess og fyrirhugaðri starfsemi. Bréfið komst f hendur Sveini Skúlasyni ritstjóra Norðra á Akureyri og birti hann það f blaði sfnu að Einari forspurðum 29. febrúar 1860. Bréfinu fylgdu at- hugascmdir ritstjóra og réð hann mönnum fastlega frá þvf að fara utan. Einar Ásmundsson svaraði athugasemdum ritstjórans f næsta blaði, og kemur þar skýrt fram, að helztu ástæður þessara fyrirætlana voru erfitt árferði, fjárkláðinn, sem hér gekk um þessar mundir, og óánægja manna með stjórnarfarið. Er skemmst frá því að segja, að þessi blaðaskrif urðu til þess að vekja enn meiri athygli á málinu en ella hefði orðið. Áhugi Þingey- inga á Brasilfuferðum jókst að mun á næstu árum og árið 1863 héldu fjórir menn á vegum áður- nefnds útflytjendafélags til Brasilfu til þess að kanna þar landkosti. Fyrirliði þess hóps var Jönas Hallgrfmsson frá Vfðikeri f Bárðardal. Þeir félagar komu til Brasilfu árið eftir og hófu fljót- íega að senda heim skýrslur um ferð sfna og landkönnun. Þeir létu vel af Brasilfu, og í ársbyrj- un 1865 voru hafdnir fundir í Þingeyjarsýslu, þar sem 150 manns ákváðu að flytjast til Brasilfu þá um sumarið. Fyrsti stóri hópurinn fór árið 1873 Einari f Nesi var falið að útvega skip til mannflutninganna og reyndi hann fyrir sér f Þýzka- landi, Noregi og hjá dönskum kaupmönnum. Ekkert skip fékkst þó með þeim skilmálum, sem Einar og félagar hans sættu sig við og varð hugmyndin um stór- felldan flutnings fólks frá tslandi til Brasilfu aldrei annað en draumur. Skylt er að geta þess að lokum, að þessi hugmynd virðist hvergi hafa náð að festa rætur nema f S -Þingeyjarsýslu. Arið 1873 bauðst Islendingum, sem flytjast vildu til Brasilfu, ókeypis far þangað, en því sinntu fáir; aðeins 31 mun hafa flutzt til landsins og setzt þar að. Þá hafði straumur fslenzkra útflytjenda þegar beinzt til annarra og norð- Iægari landsvæða. Hinar eiginlegu Vesturheims- ferðir, þ.e. ferðir Islendinga til Bandarfkjanna og Kanada, hófust um 1870, þótt áður hefðu örfáir menn flutzt vestur, og 1873 fór fyrsti verulega stóri hópurinn vestur um haf. Það ár fluttust um 200 manns af Islandi til Amcrfku, flestir af Norðurlandi. Eftir þetta fluttust menn vestur f stórum hópum allt fram til ársins 1890. Stærstu hóparnir fóru árin 1876, um 1400 manns, 1883, nær 1300, 1887 um 2000 og 1888 um 1200 manns. Þegar hér var komið sögu fór andstaðan gegn Amerfkuferð- unum að aukast hér heima. Ymis blöð hófu harða baráttu gegn fólksflutningunum, gefnir voru út bæklingar, þar sem mjög var barizt gegn Amerfkuferðunum og loks gripu stjórnvöldin f taumana og hertu að þeim, scm stjórnuðu ferðunum. Sfðast en ekki sízt ber þess að geta, að þegar kom fram yfir 1890 var árferði orðið skárra hér á landi og vegna vesturferð- anna var meira rúm f sveitum fyrir þá, sem heima vildu vera. A sfðasta áratug 19. aldar bar nokkuð á ferðum manna vestur, en aldrei varð straumurinn svo strfður sem á tfmabilinu 1876—’90. Og það ber einnig að ©

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.