Lesbók Morgunblaðsins - 01.02.1970, Blaðsíða 4

Lesbók Morgunblaðsins - 01.02.1970, Blaðsíða 4
MYNDLIST I H ve oft verður þess ekki vart, að fólk lætur sér nægja að sjá hlutina einu sinni, — það hefur séð málverkið fyrr, komið á staðinn áður, svo að óþarft er talið að eyða dýr- mætum tíma í annað sinn. En svo eru aðrir, seim vilja kafa dýpra, því að þeir sjá jafnan eitthvað nýtt í hafi og hauðri, og við alla hluti, jafnvel þá hversdagslegustu, þeim veitast ný áhrif og alls staðar sprett- ur fram líf í nálægð þeirra. Við lærum að lesa, og þegar við lesum, birtast okkur í les- málinu margvíslegar myndir, er formast hið innra með okkur. Skáld geta verið blind og tón- skáld, sem misst hafa heyrn hafa skapað stórfengleg tón- verk. Og því skilst, að hug- takið AÐ SJÁ er miklu víðtæk- ara en að horfa eða stara á hlutina. I*egar við lærðum að lesa, lásum við, að grasið væri grænt, hafið blátt, himinninn blár, moldin brún o.s.frv. Gegn- um slík orðtákn lærðum við heilmikið, sem við síðar notum ósjálfrátt á sjónrænan hátt án þess að aðgæta réttmæti kann- inganna með aðstoð sjónarinn- ar. Slík s,amblöndun orða og sjónrænna tákna sljóvga vissu- lega upplifunarhæfileika þann, sem felst í því að uppgötva endumýjunargildi hluta. Fólk horfir að vana á hlutina — hef- ur skapað sér ákveðnar fast- mótaðar hugmyndir um um- hverfi sitt og þar með Iokað að sér fyrir öðmm möguleik- um. En grasið er ekki ævin- lega grænt, himinninn er ekki ætíð blár, það er alveg eins víst, og að hafið skiptir um lit, eftir því hvemig Ijósið fellur á það og eftir hita og kulda- stigi, og svo hefur moldin marga liti. Allt þetta er auð- velt að sanna með athugunum í náttúrunni. E n þótt hægt sé að sanna svo áþreifanlega víðfeðmi sjón- arinnar í fáum línum, þá er það staðreynd, að mögulegt er að ljúka næstum hvaða lang- skólanámi sem er, án þess að hinn dýpri tilgangur sjónarinn- ar verði viðkomandi ljós. Því að þessar staðreyndir má víða lesa, en eitt er að lesa og ann- að að skilja, eins og það er tvennt ólíkt að sjá og horfa. Að horfa samkvæmt reynslu vanans er t.d. að laðast að hlut, sem maður þekkir í mál- verki, málverkið verður gott sem staðfesting á reynslutákni. Að sjá er að uppgötva og upp- lifa eitthvað í málverki, sem er utan við venjulega sjón- reynslu áhorfandans. A þann veg notar maður augað til að endurnýja skynjanir manns á hinu þekkjanlega umhverfi. Bragi Ásgeirsson Að hlusta með sjóninni Um myndlist og listrýni Teikning af greinarhöfundl eftir Bidstrup. Eftirlíkingin höfðar ekki til skapandi kennda, en getur haft tilgang í umhverfi fólks, sem á ekki slíkar kenndir til. „Blinda er ekki það versta," mælti hin heimskunna Helen Keller, „heldur náttmyrkur fá- fræði og tilfinningaleysis." — Bam fæðist, það er endur- nýjun lífsins, því neitar enginn, en ótalmargir neita öllum stað- reyndum, sem eru fyrir utan reynslutákn þeirra. . . . „Ég skil ekki nútímalist,“ er orðtak margra í dag, en þeir eru ekki hinir fyrstu er þannig kveða, því að hver kynslóð hefur sagt það sama um aldir. Hvað vill fólk skilja? Efnafræðilega samsetningu Iit- arins — viðbrögð léreftsins gagnvart hita og raka, gerð penslanna? Skiljum við trén, gróðurinn, granítið í fjöllunum, tilgang lífsins?... Með allri virðingu fyrir manninum og mannlegum skilningi þá er það harla litið sem hann raun- verulega skilur af því, sem hrærist umhverfis hann. Til þess em skilningarvit hans of ófullkomin og næmleikinn of takmarkaður. Aftur á móti hef- ur maðurinn frá barnsaldri ágætt ímyndunarafl og hug- myndaflug, sem mjög þarfnast næringar. Við höfum hæfileika til að upplifa hlutina skyn- rænt, sem yfirgnæfir allan skilningarhæfileika. Við skynj- um lífið, en skiljum það síður. A öllum tímum hefur mann- eskjan látið sig dreyma langt inn í heima, sem ekki eru til, ímynduðum möguleikum hafa aldrei verið takmörk sett. Leyndardómurinn liggur ekki i því að skilja, heldur í því að upplifa — ekki að horfa, held- ur að sjá, HLUSTA MEÐ SJÓN INNI. Enginn tónlistarunnandi mundi fullyrða, að hann skildi tónlist. Honum fellur hún etv. í geð, og hann upplifir imikils- verða hluti á meðan hún er leikin, en slíkt gerist ekki, ef hann stingur fingrum í eyrun og horfir á hljómsveitina. „'Ef málari, sem skortir sam- kennd með náttúrunni, líkir eftir landslagi, er það líkt því að kasta grómi í hið tæra loft”. Þessi rökræni sannleikur var boðaður af kínverska málaran- um Kuo Hsi um árið 1100. Það er sem sé ekkert nýtt að glap- sýn og list séu tveir ólíkir hlut- ir. Spánski heimspekingurinn Ortega y Gasset skrífaði árið 1925 um list sem andstæðu vax- myndasafns madame Taussaud. „Nútímalist mun jafnan hafa múginn á móti sér, því að hún er í eðli sínu óvinsæl. Slík andúð er mjög svipuð þeim kenndum, sem hinn upplýsti maður finnur jafnan með sér, er haiui heimsækir vaxmynda- safn madame Taussaud, en múg urinn hrífst hins vegar af þess- um hræðilega hégóma úr vaxi.“ IVIyndlistin á ekkert skylt við eftirlíkingar, til þess er mynd náttúrunnar of tilviljana kenml. Oft Iesum við í blöðum um menn, sem hafa blekkt fólk með svikum, en þegar Iögregl- an spyr fólkið af hverju það hafi látið blekkjast, er svarið iðulega: Hann leit út líkt og heiðarleikinn sjálfur með blá augu og fallegt bros. Rétt var, að þessi virtist hin ytri mynd þorparans, en hver var hin innri? Er sú mynd ekki einnig hluti af persónuleika mannsins? Og ófríð manneskja fríkkar iðulega við nánari kynni — innrí yndisþokki yfirgnæfir þá ytra gervi. Sannarlega er ytra gervi hlutanna ekki per- sónuleiki þeirra, frekar en hýð- ið er aðaleigindi kartöflunnar, og ekki er unnt að lýsa neinu fyrirbæri jarðar án þess að skynja að nokkru eðli þess. Því meir sem einstaklingurinn leitar út frá eigin sjálfi, því meir nálgast hann sitt innra sjálf, en ekki því lengur sem hann snýst í kringum nafla sinn. Markús Árelíus sagði eitt sinn um fegurö heimsins: „í augum þess manns, sem sanna innsýn hefur í hið rétta eðli alheimsins, er sérhver til- breyting sem verður á hverju því, sem í honum er og honurn heyrir til, heppileg og unaðs- leg. Brauðhleifurinn, sem af- bakast hefir, svo að hann springur og gliðnar sundur, hefur ekki lagið, sem bakarinn æskti eftir, en eigi að síður er hann í sjálfu sér fagur og girnilegur til átu. Fíkjur, sem rifna fullþroska, ólífur, sem komnar eru að rotnun, eru eigi að síður sérkennilega fagrar, þótt sundrazt hafi. Hreykt F'raimih. á blia 10 WRm ' - Van Gogh. Markús Aurelius, keisari i Róm. 4 LESBÚK MORGUNBLAÐSINS 1. febnúar 1970

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.