Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.1932, Blaðsíða 6

10
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Yeiðihaukar.
'■ T\y-"
P%|$í|r ;.óf
* að; m/i kallast
(Prámb.).
furðtileftt, að
morrtmfti .Skyldi takast að temja
griníBlW rlnfugla og fá {»a til |»oss
að iilyða sjer. En liaukarnir eru
skyasiitmii. og meðan þeir eni ung-
ir eru.þeu- námfusir. Og tamning-
araðfeiðin bvgðist á æva gamalli
reynsíu. En fáilkatemjarar þurftU
þó að vera þolinmóðir bg kynnast
vandlega Vðli og innræti fuglanna.
Þeir, sem voru æfðir í þessari list,
gátu fulltamið fálkana á tveimur
mánuðum. Skap ]»eirra og viiji var
kúgað með því að láta þá vera í
myrkri og svelta. TTndir eins og
fálkarnir hiifðái verið handsamaðir,
var sett hetta úr kálfskinni yfir
hausinn á þeim og dregin að háliv-
inum. A klæmar voru settir skór
úr hundsiskinni og um ieggina
bönd, sem þeir voru bundnir með
á stöng. Voru þeir nú látnir sitja
þarna í 12—24 klukkust.undir al-
einir og fengu ekkert að eta. Að
þeim tíma liðnum kom fálkatemj-
arinn, tók fálkann á hönd sjer og
hjelt að vitum hans nýslátraðri
dúfu eða öðrum fugli. Jafnframt
talaði hann við fálkann og strauk
um lappir hans með fuglsvæng,
eða einhverju öðru, til þess að
venja hann við tai og snertingu.
Og þegar fálkinn hafði fengist til
þess að sitja rólegur á bönd temj-
arans og eta úr liendi bans, var
fyrsta þætti tamningarinnar lokið.
Nú fór tamningamaður imeð
hann út. til þess að venja hann við
aðra menn, hunda og hesta og
bráðlega var hann orðinn gæfur
og spakur. Til þess að æfa fálk-
ann við það að ná í bráð, én skila
henni til eigandans, var honum
fyrst leyft innanhúss, að ráðast á
dauða dúfu og bragða á henni,
en svo hrifsaði temjarinn bráðina
aí' honum, gaf honum smáskorið
kjot að eta og setti svo hettuna
á höfuð hans aftur. Næsta dag
var þessi æfing endurtekin úti á
víðavangi. Var fálkinn þá hafður
i löngu bandi, og látinn ráðast á
vængklipta dúfu.
Aðallega vom fálkamir æfðir
við það að veiða sjerstaka fugla
eða dýr. Ef menn ætluðu þeim
aðallega að veiða hjera, var út-
troðið Iijeraskinn dregið eftir jörð-
inni og fáikanum leyft að ráðast
á ]»að og slá það. Þegar menn
þorðu að sleppa fálkanum alveg,
var ríðandi maður látinn þeysa
á harða spretti um víðan völl og
draga hjeraskinnið á eftir sjer.
Við skinnið voru festir kjötbit-
ar, sem fálkinn fekk að eta, ef
honum tókst að slá hjerann. Og
eftir nokkurar fleiri æfingar, þar
sem fálkinn fekk að fást við lif-
andi hjera eða fugla, og vandist. á
að koma aftur til temjarans, þeg-
ar hann hafði slegið bráðina, þá
var kominn tími til þess að fara
með fálkann á reglulegar veiðar.
^eiðimaðurinn ljet fálkann sitja
á úlflið sjer, og hettan var á höfði
lians. Til vonar og vara hafði veiði-
maðurinn haukinn bundinn við
hönd sjer. Á öðrum fæti hans var
höfð lítil bjalla, svo að ihann fynd-
ist aftur ef hann skyldi finna upp
já því að strjúka, Fálkinn várð að
vera hungraður og baðaður. Sá
fálki, sem ekki var baðaður að
minsta kosti tvisvar í viku, flaug
eitthvað út í buskan, undir eins
og honum var slept, til þess að
leita vatns, hversu svangur sem
fcr-nn var.
Þegar hundarnir höfðu fælt upp
fugl eða hjera, tók veiðimaður
hettuna af höfði fálkans og slepti
honum. Þótti það afar skemtilegt
og „spennandi“ að horfa á fálk-
ann elta bráðina, Og til þess að
geta tekið þátt í þessum veiðum
urðu menn að hafa góða hesta og
vera vanir reiðmenn. Þeir urðu að
elta fálkann, ríða yfir stokka og
steina eins og hestarnir komust.
Því að það var um að gera að ná
bráðinni undir eins af fálkanum,
og setja á hann hettuna, því að
annars var hætt við að frelsisþráin
yrði honum of sterk. Veiðihauk-
ar voru líka vandir við það, að
leita uppi bráð sjálfir og hnita
hringa yfir henni. Og vel taminn
fálki varð oft besti og skemtileg-
asti fjelagi. Það kom fyrir, ef næg
voru veiðidýr, að þeir gátu lagt að
velli 15—20 hjera á dag. Og þeir
urðu húsbændum sínum tryggir
og þótti vænt urn þá, Em margar
sögur til um vitsmuni þeirra og
gott minni. Ti;l dæmis er sagt. frá
veiðihauk, sem slapp, og náðist,
ekki aftur fyr en eftir þrjú ár.
Þegar hann hafði verið fimm daga
heima, hafði hann tekið upp alla
góða siði vel taminna fálka.
m est skemtun þótti að því að
láta haukana veiða hegra, því að
hegrarnir eru nær jafn fljótir að
fljúgra og haukamir. Stórir flokk-
ar veiðimanna fóru því á haustin
]»angað, sem hegrarnir hjeldu sig
og það var sjón að sjá haukana
fást við ]»á. Stundum flugu hegr-
arnir beint áfram með geysihraða,
stundum ]»eyttust þeir beint upp
í loftið eins og ráketta, og fóru
svo hátt, að ekki var hægt. að
greina þá með berum augum;
stunduím var eins og þeir sætigraf-
kyrrir í loftinu, en að lokum bari
fáikinn þó hærra hlut, Hann rendi
sjer undir hegrann, læsti klónum
í brjóst hans og svo duttu þeir
báðir til jarðar.
Um fálka og fálkaveiðar fyrrum
hefir dr. Björn Þórðarson ritað
mjög fróðkga grein, sem birtist í
Iðunni 1923. Og í kaPlanum um
íslenska fálkann, sem talinn var
allra liauka dýrmætastur, segir
svo:
&að hefir ekki liðið á löngu frá
hyggingu landsins þar til íslands-
valurinn varð þektur um mörg
lönd sunnar í álfunni. UtPlutning-
ur fálka hefir því hafist
snemma, enda eru valir í Grágás
taldir meðal verðmætra fugla, með
álftum og gæsum, sem óheimilt var
að veiða í annars manns landi
(Grg. II. Lbþ. bls. 436). En hin
f}Trstu rök þess, að íslenskir fá'lkar
voru dýrmætir gripir, mun í ís-
lenskum ritum vera að finna í
ræðu Einais Þveræings (Hkr. k.
125), þar sem hann telur meðal
þeirra hluta, sem sendilegir eru
Ólafi konungi, hauka, það er vali.
í ritum útlendinga er og íslenskra