Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.1932, Blaðsíða 2

ti LESBÓK MORGUNBLAÐSINÖ
.... J ■■■" '--T'-T- ' --'- ' ■ ■■ -
ástundun, «nda notuðum við hann
sJoytulaust í frístundumV 'eins þó
stutt. væri, t. d. frá langii. og
i'i fiðri smalamensliu, Var það- oft-
ast livíldiu frá ineira búiiiu, að líta
eftir ög ‘laga. til á hinuín íninni.
Iívarf þá þreytan ineð öllu.
eða varla það, af luiáus hieð til-
lieyrandi liúsakyimum, en brátt
koin þar einnig búsmali.
Þegar búið þótti orðið umfangs-
mikið og löngun tók að vaxa til
siálfstæðis, var því í mesta bróð-
erni skift í þrent, og réistir tVeir ,
bæir til viðbótar. Flutti Sigurður
fyrst, og lengíit suðvestur í Tang-
ann, en ári síðar setti Jón sinn bæ
þar í milli í sömu átt, og svo varð
reyndin síðar (Hellis-Ægissíða, ári
síðar). Eins og hinn forni bær,
voru þeir settir á liinn fegureta og
fÖngulegasta stað. Bsejarhúsin þar
voru niðurskorin, ea. 8 sentim. (3
þiunl.) öll jafnhliða og i rjett
liorn, með beinni bæjarrönd. Ofan
á livert þeirra var settur jafnhliða
ferkantaður strengur, af jöfnum
gildleika (3. þuml.). Túnin voru
4—6 faðma hvert yfir, og Um-
girt úr samskonar streng (gras-
svörð) með hliði á, í hentugustu
átt. Þar voru lambhús sett, en
fjárhús út í liögum eftir þörfurn,
sem smám saman fóru í vöxt. Þau
Voru niðurskorin sem hin, en ótíð-
ast strengsett í hring (pælan, með
ljá upp sltorin, var túngarðsefni).
Hússtæðin valin hin fegui*stu á
bestu stöðuin, og þess gætt að vel
sígi út úr þeim og sjerstaklega að
vet liallaði frá dyrum, komu þá
kampar liússins af sjálfu sjer í
hallanum. Þau voru oft sett tvö
samhliða, viðbar þrjú í röð. Stærð-
in upp og ofan, 50—100 kinda hús.
Þó bæjarhúsinr fengju að lialda
sjer á hinu forna býli, sem varð
mitt ldutskifti, og ekki ]>að lak-
asta, þurfti þar engu að síður ný-
fjenaðarhús, og að flytja þau til,
því þeim var þar ábótavant, og
fjölga. Þar var og einstölr sauða-
borg (eftir Sk.), sirkilmynduð, úr
hinu sljettasta grjóti sem til fanst.
Þurfti mörgum sinnum að skifta
um steina, þegar fallegri fundust,
þó í 1‘jarska væru. Hleðslan 2—3
steinalög, rösklega þverfet eða
tæpt kVurtel á hæð. Öll voru húsin
hjn sn'otrýstu og mjög aðiaðandi.
J!iist((fninn var s.auðfje, og var
þáð latígsíímlega yfirgnæfandi. —
Sauðíjeð var: Jiinir fatiegufótlegg-
ir þess. Ærnar voru stórir fram-
inn nothæfur af yngri kind en 3
vétrá', varla fyr en af 4 vetra og
eldri, því liöfuðið (hlassið) datt af
yngri leggjuin, og urðu þá með
löllu ónpthæfir (vanhöld). Fjenu
ivar >áðáð til beggja Miða; sem við
jÖtur, og gangrúm fyrir aftan,
„garðahús“ þektust þá ekki.
A vorin var gjörvöllu fjenu ýtt
út í hagann og í góðviðri á vetr-
Um. Afrjetturinn var suðaustast og
fjærst bæjum. Þar var og landið
hrjóstrugast. A sínum tíma var
geldfjeð rekið til afrjettar. En
löinbin, sem livert fylgdu sinni
móður, og margar- með tveimur,
sitt við hvora hlið, voru með þeim
rekin eftir fráfæru. Stundum voru
þó nokkrar hafðar heima Kvíær
eða mjaltir þektust þar ekki. Á af-
rjettinum voru snoppur viða með
teygingum, og var fjenu — með
lembduin átium — dreyít um hauu
gjörvallann, svo vel færi um það.
vrar þar einkar fallegt yfir að líta.
Rjettarstæðið Jiótti og var fall-
ýgast í bríkinni eða hallanum Upp
að túiii, á sniæru eða siiiárabletti,
og ]>ví þar settar, íviðleiigri eil
fjirkil (sporaskja), með 12 dilkum
it frá almenningi, Upphlaðnir
trengir sem fyr segir. AlmeUning-
irinn — ekki faðmur á lengd —
var með lileðslu nokkurit hærri
þg veigameiri. f þeim var gras-
’ótinni hvergi fliaggað) raskað.
Þegar haustaði var fjeð sótt í
hfrjettinu. Þurfti þá nákvæma að-
gæsllu, að ekki stæði eftir, því
anua.rs vegar barst sandfok mikið
(yfir lækinn) að þeim, og vildi
hylja fjeð, en gróður og gras liins
vegar. Þó fanst jafnan fremur fátt
í eftirleitum. A tveimur söðum var
afrjetturinn einna fallegastur. Þar
voru áfangastaðir eða náttstaðir
fyrir fundið fje. A öðrum þeirra
var skýli, bólið; þar settur vatns-
núinn klettur (ca. fjórðungssteinn,
með litlu bóli (ea. fýrii- uuúsar-
bróður). og á þriðja degi g,jörvö:llu
haldið fil rjetta. Mest var unnið
að því á fjórum i'ótum, eins og
allri t’.ii'Maðarhirðing.
Rjéttirnar stóðu fyrir iunan ájla
bæi, varð því að reka alt fjeð
lengra en annars liefði þurft, norð-
ur milli liiinii efstu bæja og svo
öftur til bnka, var slíkt síst talið
eftír, fyrir fallegt rjettarstæði. Sú
smámunasemi, að spara alla hreyf-
ingu, þektist • þá ekki. Fjeð. var
alt rekið inn í einu — engir voru
„mosamenn“ — og nær kúffyltur
almenningur. Ær og suðiý. síðan
aðskilið og' dregið í ístundþr /eftir
eyrnamörkum, sem voru utanvert,
fremst á höfðinu. Hafði hvert bú
sitt mark, og nær kúffylti þrjá
dilka hvert þeirra. Sauðfjártala
þeirra allra, var að síðustu nokkuð
yfir 2.600.*)
Þarna áttum við marga saklausa
ánægjustund, endavar frelsið mik-
ið, og ekki truflaði „skólinn“. —-
Enginn var til :að heimta mikið
af því tii framfara: Álögur, skatta,
tolla. — Það fjelagslyndi þektist
þar ekki, heldur hjelt hver sínu,
því sem hann hafði eignast, eins
og landnáinsmaður. — Hvergi vissi
jeg svona leiki — þó nokkurir
áöfnuðit leggjum o. fl., og settu í
garð síðar.
Nautgripaleggir voru á sama
liátt. nautkindilr •—■ og ekki fáar
á hinum efri búum, en. ltjálkar
liross, þaii voru fæst og lítið Uin
þall sýslað — þó til yrði reiðingur
nieð tilheyrandi reiddum klifbera.
Svín voru hinn mikli, þjetti kögg-
iili, næsti fyrir neðan fótlegg
hestsins, þau voru óskift ein hjörð.
í snjóatíð á vetrum,' var hið
snotra bein, valan, notuð í líkum
stíl í bænum og til margs konar
leika: VÖlundarhús, breiður af
ýmsri gerð, stöpulhleðsla (þríhyrud
*) 1886, 3.—4. maí raðaði jeg
ölluni Jeggjunum 2.600—2.700
i kálgarðsvegg (sem jeg hlóð og
enn stendur). Leggjahöfuðin gerðu
i veggnum □, 1% alin á
breidd og liæð. Nú eru margir í
burtu, hinir settuir í jörð og saman
sígnir, höfuðin af fúa dott.in af og
eklii lengur bæjarprýði, sem mörg-
um þótti.
I fyrstu var þar einn bær, sem i'ótaleggir, sauðir: afturfóta, og
Jón og hin eldri systkini liöfðu /Anútar lifval jieirra (alt sauðalegg-
reist þar. Hnjeliá . byggiúg, ir)ý tm dömbin öll smærri sórtin
t : •* i 3 ’ * ■ \ <5 1 <& í*. \ '■ *” "> r< _*Í <-
'(ærleggtf-j.'Til bús var'enginn tal-