Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.1932, Blaðsíða 7

i'álka suemrna getið. Giralidur Cam-
bmisis (Gerald de Berry), er uppi
var á Englandi á 12. öld, lærður
iiiaður og mikill höfðingi, getur í
nti sínu „Topographia Iliberniæ“
íslands, og segir að í þessu landi
fáist stórir og ágætir fálkar og
liaukar (Landfrs. 1, 63—64). —
Giraldur var mjög með Ifinreki II.
JáqgHakonungi og Jóhanni land-
lausa, en þeir voru báðir veiðimenn
mikíir og liöfðu frábæra unun af
veiði með fálkum. Á þessum öld-
um - var fáikaflutniugur frá Nor-
egi til Englauds mjög tíður, bæði
seni verslunarvara, er. þó einkum
sem gjafir frá Noregskonungi til
Engiakonungs, en fálkana veiddu
Norðtnenn bæði heima hjá sjer og
fengu þá frá íslandi. í skýrslu ár-
Mahns' 'Hinreks II. Englakonungs
frá árinu 1169 er þess getið, að
maður einn skuldi konunginuin
einn gásarliauk norskan og val
íslenskan (Dipl, Isi. X. Nr. 1). Ár-
ið 1177 -er vikið að hinu sama, en
að maðurinn hafi þá greitt af hendi
veU.un (D. 1. X. Nr. 2). Englakon-
ungur sendi og á þessum árum
skip til Noregs til að flytja fálka
cr þar voru keyptir og gerir út
lnenii til fálkakaupa. Hákon gamli
Noregskönungur gerir sjer og mjög
far um að afla sjer fálka til þess
að senda þá að gjöf ýmsum þjóð-
höfðingjum. Árið 1223 eða 1224
sendir hann trúnaðarmenn sína til
Hinriks III. Englakonungs með 6
geirfálka og gásarhauka og lofar
fieirum þegar menn sínir komi aft-
ur frá ísllandi með fugla (D. I. X.
Nr. 3), og árið eftir gerir hanu
út sendimann til Hinreks III. og
skýrir nú frá því, að hann hafi
fyrir tveimur árum sent menn sína
ti! íslands til þess. að veiða þar
fugla hana Hinreki konungi. Hafi
menn þessir orðið að þola ótrúlegt
hungitr og kulda í íshafinu, og
sjeu þeir nýlega komnir aftur
með íugla þá, sem |>eir hafi veitt;
sondi haun því nvi 13 fálka, 10
gráa og 3 hvíta, og biður Ilinrek
konung að þiggja þá jafn-vinsam-
!ega og hann gefi. Og enn segir í
brjefinu: „ef þjer metið þetta á
líkan veg sem faðir yðar og fyrir-
rennarar. sem sagðir voru að telja
íslenska fugla dýrmætari gulli og
silrri, þá undanfellið þjer ekki að
LESBÖK MORGUNBLAÐSÍNS
láta oss njóta þessaratr síðustu
gjafar, þar sém vjer með svo mikl-
um erfiðismunum og fyrirhöfn liöf-
um ^agt alt kapp á, eins og fyr,
að ná í fugla þessa“i (Di I. X. Nr.
5). Af þessu, sem nvv hefir verið
sagt, má marka hvílíkar gersemair
íslenskir fálkar liafa verið taldir
Englandi. En að Hákon gamli
liafi getið sjer orð fyrir fálkaveið-
ar sínar, má ráða af því, að Sturla
Þórðarson telur ástæðu til að geta
þess í Hrynhendu sinni uin Há-
kon:
Þjóðum 'líka þínir haukar
þaðra allt með bla landz jaðre
Sendi konungur fálka alt til sol-
dánsins í Thiiís (Pms. X. 116.)
Lílvlegt er það og, að þeir íslensku
fálkar, sem Priðrik II. keisari
þelcti, hafi verið sendir honum af
Noregskonuugi.Keisarinn geturþess
að ísl. íálkar sjeU öllum öðrum
betri. Hann skrifar svo: „Qvidam
nidificant in insulis maris septen-
trionaiibus, videlieet in qitadam iu-
sula, qtlæ est inter Norvegiam et
Gotlandiam (c: Grönlandiam), et
vocatur tevtonice Islandia et latine
interjiretatur contíacta, seu regio
glaciei; et isti sunt meliores omni-
bus aliis“. Tilvitnunin tekin úr N.
H. T. II. 377). Um alla Evrópu var
því áhersla á það lögð, að ná í
íslenska fálka Þeir sköruðu svo
fram vvr öðrum, að sagt var, að
þeir gætu enst til veiða í 12 ár,
]>ar sem norskir fálkar ekki dygðu
lengur en í eitt til tvö.
vo sem önnur verðmæt veiði-
rjettindi á landi, voru fálkaveiðar
einkarjettindi konunga og þjóð-
liöfðingja. Þetta gilti einnig um
Noreg. Þar voru fálkaveiðar einka
rjettindi konungs, og átti hann
alla gásarhauka og fálka sem urpu
í fjöllum. En kirkjan reyndi og
að afla sjer slíkra fríðinda, og
fekk erkibiskupinn í Niðarósi rjett
til að kaupa „geirfálka, gráfálka
og gásarhauka“. Vronv þessi rjett-
indi erkistólsins staðfest ineð páfa
brjefi 15. jvvní 1194 (D. I., I. Nr.
73), og eftir að landálög Magnúss
lagabætis voru sett, vorvv þessi
fríðindi staðfest ineð samningi
milli konungs og erkistólsins 1273
(D. I., II. Nr. 40). Hjer á landi
11
þekkjast ekki önnu,r ákvæði á lýð-
veldistímanum um fálkaveiðar, en
fyrirmæli Gnigásar, er þegai lia.a
verið nefnd. Eii þótt maður mætti
ekki veiða fálka í annars landi,
liafa fálkaveiðar á almenriingum,
afrjettum og fjÖllum, að líkindum
verið frjálsar. En svo skeður það,
að þegar taka skyldi Jónsbók í 15g
voru ákvæði bókarimuir um fálká-
veiðar eitt þeirra atriða,. sém á-
greiningur varð um milli Árna
biskups vegna kirkjunnar og kon-
ungsvaldsins, og liafa menn at'
þtssu dregið ]»á ályktun, að erki-
stóllinn í Niðarósi hafi ]>á haít
einkarjett til fálkatekju lijer á
Landi (P. J. Hist. eccl. II. 15).
I frumv. bókarinnar hefir stað-
ið ákvæði um, að konungur mætti
vali veiða á lvvers rnanns jörðri og
án nokkurs gjalds til landadrott-
ins, og hefir hann þannig ætlað
sjer i svipan að taka undir sig
allan rjett til fálkaveiða. — Móti
þessu reis Árni biskup. Hafði hann
sumarið 1279 fengið brjef erki-
biskujis, þar sem liann bauð honum
„at- láta eigi konungsmenn draga
þat frelsi niulan kirkjunni, sem
hon hafði áðr land kom undir kon-
ungdótninn, þat var atlcaujm
frjálsliga breiuiistein olc fálka“.
(Bps. 1. 713).
Frh.
í dýragarðinum:
— Geturðu hugsað ]>jer nokkuð
verra eu gíraffa með hálsbólgu.’
— Já, þúsuiulfætlu með líkþorn.
—• Hvers vegna fer læknirinn
alt af lieim kl. 11.
— Þá er viðtalstími hjá lioUUUl.
—• Viðtalstíini kl. 11?
— Já — við frúna.