Morgunblaðið - 01.06.1958, Blaðsíða 11
Surtnuclagur 1. iún’ 1958
MORCVTSTif 4f)1Ð
11
Steinn Steinarr — Minning
HIÐ dásamlegasta í lífinu og list-
inni er, að þar er allt nýtt, og
allir hlutir fara þar á annan veg
en ætlað var. Og kannske er
þessu eins farið í dauðanum.
Flestir menn mundu vafalaust
fremur kjósa sér að deyja á sótt-
arsæng en farast í stríði eða slys-
um af öðru tagi. En sumir heimta
að farast, en sætta sig ekki við að
deyja, af því þeim finnst, að þá
fyrst hafi þeir staðið í stöðu sinni
gagnvart Guði og mönnum, er
þeir héldu sig hverju sinni svo
nálægt lífsháskanum, að örlög
réðu hvort aldan skolaði þeim á
land eða bar þá til hafs. Steinn
Steinarr var einn þeirra stríðs-
manna réttlætisins, sem kaus að
farast í úrslitaorrustunni um
stöðu manngildisins í lífinu, en
íorlögin höguðu því þann veg, að
hann dó fjarri þeim hættum, sem
hann hafði alla tið ögrað af svo
staðföstu óttaleysi.
Ég kynntist Steinj Steinarr hjá
Erlendi í Unuhúsi, eins og mörg-
um öðrum jafnöldrum mínum ui
hópi listamanna. Ég hafði þá
aldrei áður þekkt mann, er mé:
virtist hafa jafnlitla -nöguleika
til að brjótast til valda í heim-
inum. Hann var bókstaflega alls
laus, og ekki hefi ég séð mann
með veikari arm. En í Unuhúsi
var einmitt griðastaður nafn-
lausra manna, og ekki siður að
hnýsast í einkahagi þeirra, enda
vissi enginn þar hvaðan Stein bar
að landi né hvert för hans var
heitið. En Steinn Steinarr, skáld-
snillingur og herkonungur, vissi
sjáifur yfir hvaða afli hann bjó,
og hafði hiklaust veðsett sál sma
og líf vegna þeirra, sem í svipmn
urðu að beygja sig fyrir sömu
óblíðu örlögunum og hann. Og
hann vissi sig kallaðan til þess
að breyta ásýnd heimsins vegna
þeirra, fella úrskurð, sem erfitt
var að áfrýja, um nýtt og gamalt,
rétt og rangt.
Með sínum veika armi hefur
Steinn Steinarr beygt járngrinu
ur miskunnarleysisins, svo þær
eru nú ekki mannheldar tengur,
og enginn hefur hrópað hl]om-
meiri aðvörunarorð yfir hina
bergmálslausu múra Kremlar en
einmitt hann. En hann mkk ekki
að beita sinum hvössu vopnum á
leiðinni að síðasta áfangastað,
eins og hann hafði óskað sér,
ekki að farast í úrslitastríðinu
um réttarstöðu manngildisins í
lífinu vegna þess að vitjunartími
hins nýja réttlætis var enn of
fjarri fyrir svo tónvissan lúður-
þeytara.
Ragnar Jónsson.
LÍFSVERK Steins Steinarrs er
ekki sérlega mÍKÍð að vöxtum, en
í ljóðum hans flestum eru skýr-
ari drættir frumlegs skapanda en
í verkum flestra annarra ljuð-
skáida aldarinnar. Stemn itti
það tvennt sem er hverju skaidi
dyrmætast auk sjálfrar skáiagát.
unnar: óbugandi hugrekki oa al-
gert sjálfstæði. Hann att; auk
þess frjóa hugsun, uuðugt ímynd-
unarafl og rxka formtilfinningu.
Slikir eiginleikar hlutu að leiða
ul afreka.
I hugum okkar vngri manna
verður Steinn Steiiurr fyrsr cg
frernst tákn nýs tíma t ísleuzkri
ljóðagerð, ekki endiiega vegtu
þess, að hann kætm fram n eð
nýstárlegri ljóð en t. d Johann
Sigurjónsson eða Jóiiann Jóns-
son, heldur vegna þess að skáld-
ið og verk hans runnu saman í
eina heild sem reis fyrir sjónum
okkar i mynd kröftugra andmæla
gegn öllu, sem var venjubundið,
gatslitið, fínt, snobbað og dautt.
Steinn var jafngóður rímari og
hver annar, enda fór hann ekki
dult með það í ljóðum sínum; ný-
stárleiki hans er fóiginn í því, að
þora jafnan að segja það, sem
honum bjó í brjósti á þann hátt
sein hann áleit sannastan, án
íyrirfram gerðra útreikninga um
viðbrögð fjöldans. Það var hin
afdráttariausa trúmennska Steins
við sjálían sig og list sina sem
gerði hann storan, þetta að hugsa
fyrst um ljóðið og siðan kannski
um lesandann. Slík afstaða er
auðvitað eitur í beinum bæði
fína fólksins og emsýnna boð-
bera endanlegra sanmnda í
hvaða mynd sem er.
Steinn Steinarr var ádeilu-
skáld, öreigaskáld, skopskáld,
heimspekilegt skáld, abstrakt
skáld og hvaða heiti önnur sem
menn vilja hengja á hann en
hann var framar öllu sjáandinn
og rödd hrópandans. Hann var
nærgöngull af því honum lá mik-
ið á hjarta; og af því honum lá
mikið á hjarta, var það honum
lífsnauðsyn að láta ekki staðar
numið, finna sér ekki þægilegt
bæli að skríða í, heldur leita
linnulaust, skipta um sxoðanir
og sannfæringar, halda jafnan
fram því sem sannara reyndist.
Það eru ekki aðrir en stórir
menn sem eiga slíka djörfung,
að þeir fórna jafnvel félögum og
vinum, ef því er að skipta, til að
halda fast við sinn eigin sann-
leik.
Unga kynslóðin vottar Steini
ekki virðingu sína og þakklæti
vegna þess að hann hafi brotið
gömul goð eða gert yngri skáld-
unum lífið léttara. Ef nokkuð
er, hefur hann gert þeim lífið
erfiðara, því hann hefur hækk-
að markið: krafizt algers heiðar-
leiks, hlífðarlausrar sjálfsögun-
ar og ókvikullar hollustu við .ist-
ina. Hann hefur „heiintað“ það
af ungum skáldum að þeir séu
ferskir, ekki vegna þess að það
nýja sé ævinlega betra en hið
gamla, heldur vegna þess að það
er oftast ósviknara, sannara.
Sigurdur A. Magnússon.
ÞAÐ er erfitt að gera minningu
vinaf síns þau skil er skyldi í
örfáum orðum, ekki sízt þegar
Steinn 'Steinarr á í hlut. Hann
varð eitt af öndvegisskaldum
þessarar aldar, og það varð hlut-
skipti hans að valda meira um-
róti í íslenzkri ljóðagerð, en nokk
ur annar samferðamanna hons
Og nú, þegar hann er horfinn af
sjónarsviðinu, og hverfur inn í
bókmenntasögu þjóðarinnar tek-
ur hann .þar sæti sitt við hlið
þeirra hirðmanna Braga konungs,
er mestrar virðingar njóta. En
maðurinn Steinn Steinarr, lifir í
minningu vina sinna sem einn
mesti og sérstæðasti persónuleiki
er þeir hafa kynnzt.
Það hefur verið sagt um írska
stórskáldið Oscar Wilde, að hann
hafi lagt listina í verk sín, en
sniiligáfunu í líferni si. Verk
hans voru aðeins skuggi manns-
ins sjálfs. Svipað var uáttað um
Stein Steinarr. Hinar leiftrandi
gáfur hans og hárbeitta fyndni,
gerðu hann að slíkum tignar-
manni í vinahópi, að þar kom
enginn samjöfnuður til greinu.
Það er því litill vafi á því. að
Steinn mun eiiinig öðlast sess í
þjóðsögunni, svo ævintýralegt
var líf hans, þótt það virtist fa-
breyiilegt á yíirborðinu.
Það er nú liðinn um það bil
aidarfjórðungur frá því fundum
okkar Steins bar fyrst saman.
Hann var þa nýkominn úr átt-
högum sínum vestur í Dölum, og
bar öll merki þess umkomuieysis,
sem einkenndi ungd, fátæ..a gáfu
menn á þeim tímum. Engir mögu
leikar til skólagöngu, eða æóri
menntunar, enga vinnu að ía.
Auk þess gekk Steinn Steinarr
ekici heill til skógar og öli erf-
iðisvinna var honum ofraun.
Aldrei heyrði ég hann samt flika
þeim vanmætti sinum, eða nota
hann til afsökunar fátækt smni.
Ekkert var honum ógeðíeliaara,
en slá á þá strengi, er skírskotudu
til meðaumkunar Hann skopað-
ist að erfiðleikum sínum, eins og
þeir hefðu -rðið til fyrir klaufa-
skap eða tilviljun. En hann vissi
hinsvegar, um yfirburði sína á
öðru sviði eins og kemur fram i
þessum stoltu ijóonnum:
„Þín visna hönd, sem vann þér
ei til matar,
skal velta þungum steini úr
annars braut“.
Tímarnir liðu og Steinn birti
Ijóð sin, og allir sem báru skyn
á bókmenntir, sáu hver smiíing-
ur var hér á ferð. Hópur aðdá-
enda hans óx jafnt og þétt, og
ur hans og persónuleika, munu
jafnan setja hann ofar öðrum
mönnum, sem þeir áttu samfylgd
með.
Guðm. Sigurðsson.
STEINN STEINARR var skáld
sem allir ungir höfundar litu
upp til. I verkum hans býr
dirfska í hugsun og seiðmagn í
orðum, sem öllum leikur hugur
á að temja sér. Hann gerði sér
far um að skyggnast djúpt í
I yrkisefni sín. I síðustu bók sinni,
Síeinn Steinarr, skáld, (Aðalsteinn Kristmundsson), var fæddur
13. október 1908 að Laugaiandi á Laugadalsströnd. Steinn kom
fyrst til Reykjavíkur árið 1926 og dvaldist þar lengst af eftir
það. Hann lézt í Landakotsspítala 25. maí sl. — Árið 1948 kvænt-
f ist Steinn eftirlifandi konu sinni, Ásthildi Kristínu Björnsdóttur
(séru Bjoiiis Stefáiissonar á Auðkúlu, Húnavaínssýslu).
vegur hans fór vaxandi. En mað-
urinn 'Steinn Steinarr, var æ
hinn sami, bæði í meðlæti og mót
læti Hvorugt gat raskað jafnvægi
hans, eða slævt hina afburða
skyggni hans, og hlutlæga mat
á mönnum og málefnum, stefnum
og straumhvörfum samtíðarinnaPa
„Sjá, það er eitt sem gildir: að
vera maður“, segir hann í stór-
brotnu kvæði frá styrjaldarárun-
um. Blekkingin, sem hann kveður
svo oft um, náði aldrei tökum á
hinni skörpu dómgreind hans.
Og þegar i-teinn sagði frá, var allt
af hægt að treysta þvi sem hann
sagði, enda þótt hin mikla frá-
sagnaisnilli hans, og myndauðgi
í lýsingum, gæfu alltaf frásögn-
um hans skáldlegan blæ.
Steinn Steinarr átti mikinn
fjöldi vina og aðdáenda. Þetta
kom glcggst í ijós í hinuih pungu
veikindum hans; það var jafnan
fjöimennt við sjúkrabeð hans, og
þrátt fyrir miklar pjáningar, hélt
hann áfram til hins síðasta, að
miðla vinum sinum af nægta-
brunni andrikis síns og fyndni.
Það var hamingja hans að finna
hve fjölmennur sá hópur var, sem
kunni að meta hinn rnikla per-
sónuleika hans og jafntramt
umbun heijulegrar, og oft tvi-
sýnnar lífsbaráttu. Sú var örinur
hamingja hans, að eígnast ágæta
konu, Ásthildi Björnsdóttur, sein
var vaxin þeim ianda að de.la
kjörum með fátækum snillu gi.
Steinn Sleinarr iet ser fátt um
þau veraidargæði íinnast sem
venjulegt íólk telur eftirsóknar-
verðust, og um forgengdeik
þeirra orti hann mörg snjöí.ustu
ijóð sín, og gaf þjóðinni með þeim
þau verðmæti, sem ekki eru háð
duttlungum tímanna. Og nánustu
vinir hans, sem þekktu bezt gáf-
Tímanum og vatninu, fjarlægði
hann með öliu hinn ytri veruleika
úr ljóðum sínum. Þetta fram-
kvæmdi hann fyrstur manna í
íslenzkri ljóðlist, og enn stendur
nokkur styr um þessa tilraun. í
kvæðum sem hann birti eftir
þetta í tímaritum, snýr hann sér
á ný að líðandi stund.
Með skáldskap Steins, sem varð
innhveríari og dulari með hverri
nýrri bók, fylgdust allir ijóða-
vinir, sumir á bandi skáldsins,
| aðrir á móti því. Enginn, sem
I lætur sig Ijóð einhverju skipta, get
ur leitt hjá sér verk þessa skálds.
; Og hve listræn eru ekki kvæði
j hans, þau leiftra af gáfuin og
hugkvæmni, kímni og þvi mark-
| vissa háði sem Steini var lagið.
! Og nú er þessi timatnótamaður
í íslenzkri ljóðgerð ekk. lengur
á meðai okkar. Ef til vill hafði
hann lokið starfi sinu sem mun
: bera ávöxt enn um langan tíma.
! Eða hugði hann á frekari land-
vinninga í ríki orðlistarinnar?
j Um það verður ekki dæmt.
' Ég er þakklátur fyrir að hafa
j átt með honum nokkrar ánægju-
I legar stundir og minnist þessara
j hendinga sem hann eitt sinn orti
með sjálfan sig i huga:
Þín visna hönd,
sem vann þér ei til matar,
skal velta þungum steini
úr annars braut.
Hannes JPeiursson
ÞETTA er ekki kveðja. Við
Steinn eigum eftir aó hiltast aft-
ur. Þangað til blaða ég í bokun-
um hans, því hann er þar hka.
Kannski aðems þar: „Og ég var
aðeins til í mínu ljóði“. Þangað
til verður hann í öllum mín-
um hugsunum, Svo sterkur var
Steinn, svo hugrakkur, eigingjarn
og miskunnarlaus í umhyggju
sinni og traustri vináttu.
Við Steinn töluðum oft lengi
saman. Eitt sinn sagði hann mér,
að Erlendur í Unuhúsi hefði e.t.v.
verið merkilegasti maður sem
hann hefði kynnzt. Ég spurði,
hvort honum hefði aldr >i dottið
í hug að yrkja um hann. Steinn
svaraði: Nei, ég hef aldrei vilj-
að móðga Erlend dauðan. —
Minnugur þessara orða dettur
mér ekki í hug að skrifa eftir-
mæli um vin minn Stein. Hann
gæti tekið það óstinnt upp, ef
ég segði allt sem mér býr í
brjósti.
Fyrir skömmu vorum við sam-
tíma í Landakotsspítala. Þá hitti
ég hann oft að máli. Ég hafði
minnzt á Stein í samtali í útvarp-
inu nokkru áður. Lengi vel hafði
hann ekki orð á því, svo einn
góðan veðurdag hvessir hann á
mig augun og segir: Heyrðu
Matthías minn, þú varst að minn-
ast á mig í útvarpinu. Ég held
þú hafir jafnvel sagt, að ég sé
góður maður. Það hef ég aldrei
heyrt nokkurn mann segja fyrr.
Blessaður varaðu þig á því, það
getur verið hættulegt.
Vera má, að Steinn hafi ekki
verið góður maður, en hann var
nógu góður fyrir mig. Og ég er
ekki viss um, að ég hafi kynnzt
öðrum betri. Ef ég verð spurð-
ur að því einhvern tíma í fram-
tíðinni, hvernig Steinn hafi ver-
ið, ætla ég að segja, að hann
hafi verið góður maður. Það verð
ur orðið hættulaust þá.
Matthias Johannessen.
HUGURINN leitar þrjátiu ár
aftur í tímann, tíu ára snáði er
staddur að Staðarhóli í Dölum,
var sendur þangað með póst,
þetta er fagran vormorgun, fugl-
arnir syngja sín fegurstu lög,
Eftir að hafa þegið rausnarlegar
veitingar, þakkað fyrir. mig og
kvatt blessað fólkið, held ég af
stað heimleiðis. En varla er ég
kominn út fyrir bæjarhólinn, er
ég fæ samfylgd, piltur af næsta
bæ, Aðalsteinn Kristmundsson,
— eða „Alli“ eins og ég kallaði
hann — er þar kominn og slæst
nú í förina, hann ætlar að finna
móður sína, sem er vinnuhjú
móður minnar. Við gleðjumst af
því að fá enn eitt tækifæri til að
leiða saman hesta okkar.
j „Alli“ er mörgum árum eldri
j en ég, en þó er hann elíki stærri,
: og með það sama erum við komn-
KVEÐJUATHÖFN um Stein
Steinar fer fram í Kossvogs-
I kapellu á morgun ki 10:30 f.h.
1. Sálmur.
2. Minningarotö. Sienrbjörn
Einarsson profossur.
3. Sálmur.
4. Sanileikur á fifli* n? org-
el: Bjöi ii Olaissoo ug ilr.
Páll ísólfssoo.
5. Söngur og orgeileikiur:
Þuriður Pál.sdóltir og d».
Páll ísóifsson.
6. Samleikur á selló og orf-
el: Erling Rlömlal Bengt-
son og dr. Páil ísólfsson.
Orgelleikari veröur Jon G.
Þórarinsson.
Ungir rithöfumlar, vinir
hins Iátna, stamla liciðursvörð
við kistu hans í kapellunni.
ir í eina bröndótta. hvað við
glimdum oft er ég aú háiim að
gleyma en aðra iþt »*, .ðicuðum
við engu siður »« þuð «ð
kveðast áj þ»ð «' m* við
rifjuðum upp »lle» þjei vis'ir,
sem við kuniuw -rijr innur
skáld, og e—»ii* nnni
við frá eigm n»>..,ú eti »U5«t
mátti ekki hof» r.Á t um »«í irt-
Ieiðis var illa séð i S«ui'ó*“iium.
Bara að við gætum ort eins
og mesta skáid heinrains. sem bjó
í sveitinni en fólkið þar gerði
þó lítið úr og sa gði aó væri meiri
kvennamaður heldur en skáld
(sem vel ga( verið' en i vitund
Frh. a bb>. 14.