Morgunblaðið - 01.06.1958, Blaðsíða 11

Morgunblaðið - 01.06.1958, Blaðsíða 11
Surtnuclagur 1. iún’ 1958 MORCVTSTif 4f)1Ð 11 Steinn Steinarr — Minning HIÐ dásamlegasta í lífinu og list- inni er, að þar er allt nýtt, og allir hlutir fara þar á annan veg en ætlað var. Og kannske er þessu eins farið í dauðanum. Flestir menn mundu vafalaust fremur kjósa sér að deyja á sótt- arsæng en farast í stríði eða slys- um af öðru tagi. En sumir heimta að farast, en sætta sig ekki við að deyja, af því þeim finnst, að þá fyrst hafi þeir staðið í stöðu sinni gagnvart Guði og mönnum, er þeir héldu sig hverju sinni svo nálægt lífsháskanum, að örlög réðu hvort aldan skolaði þeim á land eða bar þá til hafs. Steinn Steinarr var einn þeirra stríðs- manna réttlætisins, sem kaus að farast í úrslitaorrustunni um stöðu manngildisins í lífinu, en íorlögin höguðu því þann veg, að hann dó fjarri þeim hættum, sem hann hafði alla tið ögrað af svo staðföstu óttaleysi. Ég kynntist Steinj Steinarr hjá Erlendi í Unuhúsi, eins og mörg- um öðrum jafnöldrum mínum ui hópi listamanna. Ég hafði þá aldrei áður þekkt mann, er mé: virtist hafa jafnlitla -nöguleika til að brjótast til valda í heim- inum. Hann var bókstaflega alls laus, og ekki hefi ég séð mann með veikari arm. En í Unuhúsi var einmitt griðastaður nafn- lausra manna, og ekki siður að hnýsast í einkahagi þeirra, enda vissi enginn þar hvaðan Stein bar að landi né hvert för hans var heitið. En Steinn Steinarr, skáld- snillingur og herkonungur, vissi sjáifur yfir hvaða afli hann bjó, og hafði hiklaust veðsett sál sma og líf vegna þeirra, sem í svipmn urðu að beygja sig fyrir sömu óblíðu örlögunum og hann. Og hann vissi sig kallaðan til þess að breyta ásýnd heimsins vegna þeirra, fella úrskurð, sem erfitt var að áfrýja, um nýtt og gamalt, rétt og rangt. Með sínum veika armi hefur Steinn Steinarr beygt járngrinu ur miskunnarleysisins, svo þær eru nú ekki mannheldar tengur, og enginn hefur hrópað hl]om- meiri aðvörunarorð yfir hina bergmálslausu múra Kremlar en einmitt hann. En hann mkk ekki að beita sinum hvössu vopnum á leiðinni að síðasta áfangastað, eins og hann hafði óskað sér, ekki að farast í úrslitastríðinu um réttarstöðu manngildisins í lífinu vegna þess að vitjunartími hins nýja réttlætis var enn of fjarri fyrir svo tónvissan lúður- þeytara. Ragnar Jónsson. LÍFSVERK Steins Steinarrs er ekki sérlega mÍKÍð að vöxtum, en í ljóðum hans flestum eru skýr- ari drættir frumlegs skapanda en í verkum flestra annarra ljuð- skáida aldarinnar. Stemn itti það tvennt sem er hverju skaidi dyrmætast auk sjálfrar skáiagát. unnar: óbugandi hugrekki oa al- gert sjálfstæði. Hann att; auk þess frjóa hugsun, uuðugt ímynd- unarafl og rxka formtilfinningu. Slikir eiginleikar hlutu að leiða ul afreka. I hugum okkar vngri manna verður Steinn Steiiurr fyrsr cg frernst tákn nýs tíma t ísleuzkri ljóðagerð, ekki endiiega vegtu þess, að hann kætm fram n eð nýstárlegri ljóð en t. d Johann Sigurjónsson eða Jóiiann Jóns- son, heldur vegna þess að skáld- ið og verk hans runnu saman í eina heild sem reis fyrir sjónum okkar i mynd kröftugra andmæla gegn öllu, sem var venjubundið, gatslitið, fínt, snobbað og dautt. Steinn var jafngóður rímari og hver annar, enda fór hann ekki dult með það í ljóðum sínum; ný- stárleiki hans er fóiginn í því, að þora jafnan að segja það, sem honum bjó í brjósti á þann hátt sein hann áleit sannastan, án íyrirfram gerðra útreikninga um viðbrögð fjöldans. Það var hin afdráttariausa trúmennska Steins við sjálían sig og list sina sem gerði hann storan, þetta að hugsa fyrst um ljóðið og siðan kannski um lesandann. Slík afstaða er auðvitað eitur í beinum bæði fína fólksins og emsýnna boð- bera endanlegra sanmnda í hvaða mynd sem er. Steinn Steinarr var ádeilu- skáld, öreigaskáld, skopskáld, heimspekilegt skáld, abstrakt skáld og hvaða heiti önnur sem menn vilja hengja á hann en hann var framar öllu sjáandinn og rödd hrópandans. Hann var nærgöngull af því honum lá mik- ið á hjarta; og af því honum lá mikið á hjarta, var það honum lífsnauðsyn að láta ekki staðar numið, finna sér ekki þægilegt bæli að skríða í, heldur leita linnulaust, skipta um sxoðanir og sannfæringar, halda jafnan fram því sem sannara reyndist. Það eru ekki aðrir en stórir menn sem eiga slíka djörfung, að þeir fórna jafnvel félögum og vinum, ef því er að skipta, til að halda fast við sinn eigin sann- leik. Unga kynslóðin vottar Steini ekki virðingu sína og þakklæti vegna þess að hann hafi brotið gömul goð eða gert yngri skáld- unum lífið léttara. Ef nokkuð er, hefur hann gert þeim lífið erfiðara, því hann hefur hækk- að markið: krafizt algers heiðar- leiks, hlífðarlausrar sjálfsögun- ar og ókvikullar hollustu við .ist- ina. Hann hefur „heiintað“ það af ungum skáldum að þeir séu ferskir, ekki vegna þess að það nýja sé ævinlega betra en hið gamla, heldur vegna þess að það er oftast ósviknara, sannara. Sigurdur A. Magnússon. ÞAÐ er erfitt að gera minningu vinaf síns þau skil er skyldi í örfáum orðum, ekki sízt þegar Steinn 'Steinarr á í hlut. Hann varð eitt af öndvegisskaldum þessarar aldar, og það varð hlut- skipti hans að valda meira um- róti í íslenzkri ljóðagerð, en nokk ur annar samferðamanna hons Og nú, þegar hann er horfinn af sjónarsviðinu, og hverfur inn í bókmenntasögu þjóðarinnar tek- ur hann .þar sæti sitt við hlið þeirra hirðmanna Braga konungs, er mestrar virðingar njóta. En maðurinn Steinn Steinarr, lifir í minningu vina sinna sem einn mesti og sérstæðasti persónuleiki er þeir hafa kynnzt. Það hefur verið sagt um írska stórskáldið Oscar Wilde, að hann hafi lagt listina í verk sín, en sniiligáfunu í líferni si. Verk hans voru aðeins skuggi manns- ins sjálfs. Svipað var uáttað um Stein Steinarr. Hinar leiftrandi gáfur hans og hárbeitta fyndni, gerðu hann að slíkum tignar- manni í vinahópi, að þar kom enginn samjöfnuður til greinu. Það er því litill vafi á því. að Steinn mun eiiinig öðlast sess í þjóðsögunni, svo ævintýralegt var líf hans, þótt það virtist fa- breyiilegt á yíirborðinu. Það er nú liðinn um það bil aidarfjórðungur frá því fundum okkar Steins bar fyrst saman. Hann var þa nýkominn úr átt- högum sínum vestur í Dölum, og bar öll merki þess umkomuieysis, sem einkenndi ungd, fátæ..a gáfu menn á þeim tímum. Engir mögu leikar til skólagöngu, eða æóri menntunar, enga vinnu að ía. Auk þess gekk Steinn Steinarr ekici heill til skógar og öli erf- iðisvinna var honum ofraun. Aldrei heyrði ég hann samt flika þeim vanmætti sinum, eða nota hann til afsökunar fátækt smni. Ekkert var honum ógeðíeliaara, en slá á þá strengi, er skírskotudu til meðaumkunar Hann skopað- ist að erfiðleikum sínum, eins og þeir hefðu -rðið til fyrir klaufa- skap eða tilviljun. En hann vissi hinsvegar, um yfirburði sína á öðru sviði eins og kemur fram i þessum stoltu ijóonnum: „Þín visna hönd, sem vann þér ei til matar, skal velta þungum steini úr annars braut“. Tímarnir liðu og Steinn birti Ijóð sin, og allir sem báru skyn á bókmenntir, sáu hver smiíing- ur var hér á ferð. Hópur aðdá- enda hans óx jafnt og þétt, og ur hans og persónuleika, munu jafnan setja hann ofar öðrum mönnum, sem þeir áttu samfylgd með. Guðm. Sigurðsson. STEINN STEINARR var skáld sem allir ungir höfundar litu upp til. I verkum hans býr dirfska í hugsun og seiðmagn í orðum, sem öllum leikur hugur á að temja sér. Hann gerði sér far um að skyggnast djúpt í I yrkisefni sín. I síðustu bók sinni, Síeinn Steinarr, skáld, (Aðalsteinn Kristmundsson), var fæddur 13. október 1908 að Laugaiandi á Laugadalsströnd. Steinn kom fyrst til Reykjavíkur árið 1926 og dvaldist þar lengst af eftir það. Hann lézt í Landakotsspítala 25. maí sl. — Árið 1948 kvænt- f ist Steinn eftirlifandi konu sinni, Ásthildi Kristínu Björnsdóttur (séru Bjoiiis Stefáiissonar á Auðkúlu, Húnavaínssýslu). vegur hans fór vaxandi. En mað- urinn 'Steinn Steinarr, var æ hinn sami, bæði í meðlæti og mót læti Hvorugt gat raskað jafnvægi hans, eða slævt hina afburða skyggni hans, og hlutlæga mat á mönnum og málefnum, stefnum og straumhvörfum samtíðarinnaPa „Sjá, það er eitt sem gildir: að vera maður“, segir hann í stór- brotnu kvæði frá styrjaldarárun- um. Blekkingin, sem hann kveður svo oft um, náði aldrei tökum á hinni skörpu dómgreind hans. Og þegar i-teinn sagði frá, var allt af hægt að treysta þvi sem hann sagði, enda þótt hin mikla frá- sagnaisnilli hans, og myndauðgi í lýsingum, gæfu alltaf frásögn- um hans skáldlegan blæ. Steinn Steinarr átti mikinn fjöldi vina og aðdáenda. Þetta kom glcggst í ijós í hinuih pungu veikindum hans; það var jafnan fjöimennt við sjúkrabeð hans, og þrátt fyrir miklar pjáningar, hélt hann áfram til hins síðasta, að miðla vinum sinum af nægta- brunni andrikis síns og fyndni. Það var hamingja hans að finna hve fjölmennur sá hópur var, sem kunni að meta hinn rnikla per- sónuleika hans og jafntramt umbun heijulegrar, og oft tvi- sýnnar lífsbaráttu. Sú var örinur hamingja hans, að eígnast ágæta konu, Ásthildi Björnsdóttur, sein var vaxin þeim ianda að de.la kjörum með fátækum snillu gi. Steinn Sleinarr iet ser fátt um þau veraidargæði íinnast sem venjulegt íólk telur eftirsóknar- verðust, og um forgengdeik þeirra orti hann mörg snjöí.ustu ijóð sín, og gaf þjóðinni með þeim þau verðmæti, sem ekki eru háð duttlungum tímanna. Og nánustu vinir hans, sem þekktu bezt gáf- Tímanum og vatninu, fjarlægði hann með öliu hinn ytri veruleika úr ljóðum sínum. Þetta fram- kvæmdi hann fyrstur manna í íslenzkri ljóðlist, og enn stendur nokkur styr um þessa tilraun. í kvæðum sem hann birti eftir þetta í tímaritum, snýr hann sér á ný að líðandi stund. Með skáldskap Steins, sem varð innhveríari og dulari með hverri nýrri bók, fylgdust allir ijóða- vinir, sumir á bandi skáldsins, | aðrir á móti því. Enginn, sem I lætur sig Ijóð einhverju skipta, get ur leitt hjá sér verk þessa skálds. ; Og hve listræn eru ekki kvæði j hans, þau leiftra af gáfuin og hugkvæmni, kímni og þvi mark- | vissa háði sem Steini var lagið. ! Og nú er þessi timatnótamaður í íslenzkri ljóðgerð ekk. lengur á meðai okkar. Ef til vill hafði hann lokið starfi sinu sem mun : bera ávöxt enn um langan tíma. ! Eða hugði hann á frekari land- vinninga í ríki orðlistarinnar? j Um það verður ekki dæmt. ' Ég er þakklátur fyrir að hafa j átt með honum nokkrar ánægju- I legar stundir og minnist þessara j hendinga sem hann eitt sinn orti með sjálfan sig i huga: Þín visna hönd, sem vann þér ei til matar, skal velta þungum steini úr annars braut. Hannes JPeiursson ÞETTA er ekki kveðja. Við Steinn eigum eftir aó hiltast aft- ur. Þangað til blaða ég í bokun- um hans, því hann er þar hka. Kannski aðems þar: „Og ég var aðeins til í mínu ljóði“. Þangað til verður hann í öllum mín- um hugsunum, Svo sterkur var Steinn, svo hugrakkur, eigingjarn og miskunnarlaus í umhyggju sinni og traustri vináttu. Við Steinn töluðum oft lengi saman. Eitt sinn sagði hann mér, að Erlendur í Unuhúsi hefði e.t.v. verið merkilegasti maður sem hann hefði kynnzt. Ég spurði, hvort honum hefði aldr >i dottið í hug að yrkja um hann. Steinn svaraði: Nei, ég hef aldrei vilj- að móðga Erlend dauðan. — Minnugur þessara orða dettur mér ekki í hug að skrifa eftir- mæli um vin minn Stein. Hann gæti tekið það óstinnt upp, ef ég segði allt sem mér býr í brjósti. Fyrir skömmu vorum við sam- tíma í Landakotsspítala. Þá hitti ég hann oft að máli. Ég hafði minnzt á Stein í samtali í útvarp- inu nokkru áður. Lengi vel hafði hann ekki orð á því, svo einn góðan veðurdag hvessir hann á mig augun og segir: Heyrðu Matthías minn, þú varst að minn- ast á mig í útvarpinu. Ég held þú hafir jafnvel sagt, að ég sé góður maður. Það hef ég aldrei heyrt nokkurn mann segja fyrr. Blessaður varaðu þig á því, það getur verið hættulegt. Vera má, að Steinn hafi ekki verið góður maður, en hann var nógu góður fyrir mig. Og ég er ekki viss um, að ég hafi kynnzt öðrum betri. Ef ég verð spurð- ur að því einhvern tíma í fram- tíðinni, hvernig Steinn hafi ver- ið, ætla ég að segja, að hann hafi verið góður maður. Það verð ur orðið hættulaust þá. Matthias Johannessen. HUGURINN leitar þrjátiu ár aftur í tímann, tíu ára snáði er staddur að Staðarhóli í Dölum, var sendur þangað með póst, þetta er fagran vormorgun, fugl- arnir syngja sín fegurstu lög, Eftir að hafa þegið rausnarlegar veitingar, þakkað fyrir. mig og kvatt blessað fólkið, held ég af stað heimleiðis. En varla er ég kominn út fyrir bæjarhólinn, er ég fæ samfylgd, piltur af næsta bæ, Aðalsteinn Kristmundsson, — eða „Alli“ eins og ég kallaði hann — er þar kominn og slæst nú í förina, hann ætlar að finna móður sína, sem er vinnuhjú móður minnar. Við gleðjumst af því að fá enn eitt tækifæri til að leiða saman hesta okkar. j „Alli“ er mörgum árum eldri j en ég, en þó er hann elíki stærri, : og með það sama erum við komn- KVEÐJUATHÖFN um Stein Steinar fer fram í Kossvogs- I kapellu á morgun ki 10:30 f.h. 1. Sálmur. 2. Minningarotö. Sienrbjörn Einarsson profossur. 3. Sálmur. 4. Sanileikur á fifli* n? org- el: Bjöi ii Olaissoo ug ilr. Páll ísólfssoo. 5. Söngur og orgeileikiur: Þuriður Pál.sdóltir og d». Páll ísóifsson. 6. Samleikur á selló og orf- el: Erling Rlömlal Bengt- son og dr. Páil ísólfsson. Orgelleikari veröur Jon G. Þórarinsson. Ungir rithöfumlar, vinir hins Iátna, stamla liciðursvörð við kistu hans í kapellunni. ir í eina bröndótta. hvað við glimdum oft er ég aú háiim að gleyma en aðra iþt »*, .ðicuðum við engu siður »« þuð «ð kveðast áj þ»ð «' m* við rifjuðum upp »lle» þjei vis'ir, sem við kuniuw -rijr innur skáld, og e—»ii* nnni við frá eigm n»>..,ú eti »U5«t mátti ekki hof» r.Á t um »«í irt- Ieiðis var illa séð i S«ui'ó*“iium. Bara að við gætum ort eins og mesta skáid heinrains. sem bjó í sveitinni en fólkið þar gerði þó lítið úr og sa gði aó væri meiri kvennamaður heldur en skáld (sem vel ga( verið' en i vitund Frh. a bb>. 14.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.