Ísafold - 02.10.1928, Blaðsíða 1

JdEgreiðsla
| JbaBtarstræti 8.
ArgangTirinii
lttwtar 5 kr.
Gjedddagi 1. júlí
Púrtbox 697.
Elsta og basta
frjettablað landsins
Jón Kjartansson
Valtýr Stefánsson
ritstjórar
Sími 500.
Vikublað Morgunblaðsins.
53. árg., 56. tbl. — Þriðjudaginn 2. október 1928.
Isafoldarprentsmiðja h.f.
Frá liiHJsMiálafauiJwmm
á SuðnrlanJi.
í síðasta blaði Isafoldar var
gefið alment yfirlit yfir fundi
þá, sem miðst.jórn íb.aldsr’Lckksins
hafði til stofnað á Suðurlandi nú
í haust; þar var einnig nokkuð
ítarlega sagt frá erindi sósíalista
á fundi þessa. Hjer verður nokkuð
gerla sagt frá umræðunum á fund-
unum með' því að gefa stutt yfir-
lit yfir frumræður þeirra manna,
sem þar áttust við. Síðar verða
einstök mál athuguð nánar.
Jón Þorláksson gerði fyrst grein
fyrir stofnun íhaldsflokksins og
þeim tveim höfuðatriðum, er hann
þá tók á stefnuskrá sína, viðreisn
fjárhagsins og eflingu atvinnuveg-
anna. Hið fyrra hefði tekist að
inna af hendi árin 1924—1925 með
þungum sköttum, sem flokkurinn
hefði talið sjer skylt að ljetta að
nokkru þegar á árinu 1926. —
Óhreifðir voru þá látnir skattar
og tollar, sem gefa í ríkissjóð um
12 milj. kr. í meðalári, og nægir
til allra útgjalda með fjárlögum
eins og þeim, er sett voru á þingi
1927 fyrir árið 1928, með áætl-
uðum gjöldum 10.4 milj. kr. Að
nokkur tekjuhalli varð árið 1927
stafaði af því, að flokkurinn hafði
ekki bolmagn til að ráða af
greiðslu fjárlaganna það ár, og
voru útgjöldin þá 11.1 mi'lj. kr.,
eða 700 þús. kr. hærri en stjórnin
hafði lagt til.
Síðara höfuð'atriði stefnuskrár
sinnar hefði flokkurinn getað byrj-
að að framkvæma að nokkru síðari
árin sem hann fór með stjórn. Á
því sviði teldi flokkurinn höfuð
verkefni nútímans og næstu fram
tíðar í innanlandsmálum vera við
reisn eða endursköpun landbún
aðarins, að koma honum í sam
kepnisfært nýtískuhorf. Til úr-
lausnar á svo margþættu verkefni
þyrfti margra aðgerða, þar á með
al lánsfje og samgöngur. Hinu fyr
nefnda hefði Ihaldsflokkurinn sint
með löggjöfinni um Ræktunarsjóð-
inn, sem gerir honum kleift að
lána til ræktunar í landinu alt að
18 milj. kr., þar af þegar búið
að lána á 3. milj. kr. Byrjun til
bústofnslána væri þegar gerð,
frv. um atvinnurekstrarlán hefði
verið' næsti liðurinn, en Framsfl.
tekið því frv. mjög kuldalega. —
Loks væru lögin um byggingar og
landnámssjóð frá síðasta þingi,
sem ákváðu að leggja úr ríkissjóði
fyrst um sinn 200 þús. kr. árlega
til þess að veita ívilnun á láns-
kjörum húsabyggingalána til
sveita. Framlagið ákveðið samkv.
tillögu er einn þm. úr miðstjórn
ílialdsfl. (J. Ól.) fyrst bar fram,
frv. undirbúið af milliþinganefnd,
en dómsmálaráðherra (J- J.) sköt-
ið inn í það einni grein, sem á að
kúga að nokkru eignarrjettinn að
jörðunum af þeim bændum, sem
nota lán úr sjóðnum. Hjer væri
stefnumunur milli íhaldsfl. og J-
J., því að J. J. virtist vilja nota
núverandi öngþveiti bændastjett-
arinnar til þess að ná af henni
fornum rjettindum svo sem í end-
urgjaldsskyni fyrir stuðning rík-
isins landbúnaðinum til handa, en
íhaldsfl. vildi leggja fram fje til
þessa staðnings kvaðalaust, uns
markinu, endurreisn landbúnaðar-
ins væri náð.
Samgöngubætur teldi Ihaldsfl.
vera annan hyrningarsteininn und-
ir þessari endurreisn. Þar hefði á
síðustu árum verið háð snörp bar-
átta milli íhaldsfl. og Framsóknar-
fl. Ihaldsmenn teldu að aðaláhersl-
una bæri að svo stöddu að leggja
á samgöngubætur á landi (bíl-
veg'i, brýr, síma), en Framsóknar-
fl. liefði fylgt fr'am og nú fengið'
heimild til að byggja nýtt strand-
ferðaskip. Ræðumaður benti á að
árleg framlög til byggingar nýrra
akvega næmi nú aðeins rúmlega
200 þús. kr. árl., og væri þó unnið
meira að vegabótum nú en áður,
en strandferðaskip mundi kosta
600 til 800 þús. kr., og árlegan
rekstrarhalla þar á ofan, yfir 200
þús. kr. samkv. reynslunni um
Esju,. Teldi Ihaldsfl. rjettara að
láta þetta bíða, en verja fjenu
heldur til vegabóta, og bæta á
kostnaðarminni hátt úr samgöngu-
þörfum þeirra fáu landshluta, sem
eigi fá notið vegagerðanna. Þessi
stefnumunur liefði m. a. komið á-
takanlega fram í fjárlagafrv.
stjórnarinnar á síðasta þingi, þar
sem skornar voru niður fjárveit-
ingar til verklegra framkvæmda,
einkanlega samgöngubóta á landi,
um % hluta fulla, en jafnframt
farið fram á lieimildir til að
byggja strandferðaskip, auk
ýmsra annara gjalda, sem fremur
þyldu bið en vegabæturnar. Fyrir
liarðfylgi íhaldsm., einkum þeirra
P. Ottesens og J. Sigurðssonar,
liefði fengist lagfæring á fjárlög
unum að því er þetta snertir, en
stjórnarflokkarnir beitt meirihluta
valdi sínu til að hækka álögur á
landsmönnum um 1 milj. kr., ekki
til þess að standast venjuleg út
gjöld fjárlaganna til verklegra
framkvæmda, heldur til þess
stjórnin hefði fje milli handa til
'framkvæmda og fjárbrúkunar utan
fjárlaga. íhaldsfl. mundi einnig á
komandi árum beita sjer sem fast-
ast fyrir þeirri stefnu í samgöngu-
málum, að bæta samgöngurnar á
landi.
Jónas Jónsson dómsmálaráð
herra talaði um fjárhagshrunið á
stríðsárunum og eftir þau; vildi
hann kenna Jóni heitnum Magnús
ssyni og Magnúsi Cruðmundssyni
uin fjárhagshrunið.Hann taldi upp
lántökur ríkissjóðs og banka, einn-
ig töp banka er hann taldi að orð-
ið hefði á sjávarútveginum. Taldi
hann veðdeildarlán og önnur slík
lán, sem ríkið hvorki hefir áliættu
af eða á að greiða, til ríkisskulda.
Þá vildi hann halda því fram, að
Framsóknarflokkurinn væri stjetta
flokkur bænda og hann einn bæri
hag bændanna fyrir brjósti. Ekki
mintist hann á sósíalistaríkið, sem
hann hefir verið að reyna að skapa
hjer.
Jón Baldvinsson talaði aðallega
um mannúðarmálin, taldi að Al-
þýðuflokkurinn einn vildi sinna
beim málnm. Jón íorðaðist að
nefna stefnumál sósíalista.
erðum síðasta þings i sjálfstæðis-
málinu. Síjórnin heiði lofað fögm,
en minii.v orðið úr efndura. Hann
sýndi cg fram á með ýmsum dæm-
um, að Danir hefð'u sýnt deyfð
auglýsa fulIvoMi vort, sem
þeim þó bar skylda til. Þá kom
S. E. ennfremur inn á danska gull-
ið til sósíalista hjer; vítti hann
harðlega athæfi alþýðuforsprakk-
anna í þessu máli og hvatti þjóð-
ina til þess að vera vel á verði
gagnvart þeim útlendingum, sem
vildu seilast hjer til valda.
Ólafur Thors svaraði ræðu dóms
málaráðherrans. Sýndi hann fram
á livernig skuldirnar liefðu safnast
fyrir rás viðburðanna hjá íslend-
ingum eins og öðrum þjóðum,
vegna ölduróts ófriðarins. Jafn-
framt benti hann á, að ef kenna
eigi þeim ráðherrum, er með völd-
in fóru, um skuldasöfnunina, lenti
það fyrst og fremst á Framsókn,
sem lagði til fjármálaráðherra þeg-
ar skuldasöfnunin varð mest. —
Hann benti ennfremur á, að það
væri að vísu rjett að nokkuð’ fje
hefði tapast á sjávarútveginum að
ófriðnum loknum, en þó væru það
smámunir einir hjá því, sem al-
þjóð hefði dropið frá sjáv-
arútveginum. — Og það gætu
menn verið vissir um, að ísland
mundi ekki vera fullvalda ríki nú,
ef sjávarútvegurinn hefði ekki tek
ið nýtísku tæki í sína þjónustu,
því þjóðin hefði þá ekki getað
risið undir þeim 11 milj., sem rílds-
sjóður þarfnaðist árlega. íhalds-
flokkurinn væri ekki stjettarflokk-
ur; hann bæri hag alþjóðar fyrir
brjósti; hann hefði og við síðustu
kosningar haft langmest fylgi hjá
þjóðinni — 14 þús. atkv., en Fram-
sókn 9 þús. Rjett væri það, að
íkaldsflokkurinn væri miklu sterk-
ari í bæjunum en Framsókn, en
áhöld mundu um það, hvor væri
sterkari í sveitunum. íhaldsflokk-
urinn ætti fylgi í öllum stjettum
þjóðfjelagsins.
Út af ræðu J. Bald., gat Ölafur
þess, að allir stjórnmálaflokkar
hjer hefðu mannúðarmálin á
stefnuskrá sinni. En það mætti
undarlegt heita, að J. Bald. hefði
algerlega þagað yfir stefnumálum
síns flokks, afnámi eignarrjettar
einstaklinganna.
Þá rjeðist Ó. Th. á Framsókn
fyrir að hafa látið 'sósíalista ráða
stefnumálum þingsins.Nefndi haiíff
.dæmi því til sönnunar, þ. á. m.
þingmannsránið í Gullbr. og Kjós-
arsýslu, þar sem „bændaflokkur-
inn“ svifti sveitakjördæmi þing-
sæti, síldareinokunina og síldar-
bræðslustöðvarnar, þar sem „sam-
vinnuflokkurinn* ‘ hefði valið ríkis-
rekstur, en hafnað samvinnurekstr
inum. — Síðan deildi Ölafur fast
á stjórnina fyrir mörg og marg-
vísleg afbrot, lögbrot, fjáraustur,
afturhald í menta- og mannúðar-
málum og margvísleg svikin lof-
orð', en einkum fyrir árásirnar á
Hæstar'jett.
Bjami Ásgeirsson reyndi á
Múlakótsfundinum að afsaka sam-
bandið milli sósíalista og Fram-
sóknar. Benti hann á, að erlendis
væri það látjt, að borgaraflokkar
hefði stutt sósíalista til valda. (í
því sambandi var B. Á. bent á, að
hvarvetna þar sem slíkur stuðning-
ur hefði átt sjér stað væri það
stjórnarflokkurinn sem rjeði öllu,
en ekki stuðningsflolckurinn; hjer
væri það öfugt vegna þess að
foringi Framsóknar J.J. væri fyrst
og fremst sósíalisti). Þá talaði B.
Signrður Eggerz sneri sjer fyrst.
að sjálfstæðismálinu, aðallega með
hljðsjóu af gerðum sTasta þings í
j)ví máli. Vítti hann stjórnina fyr-
ir það, að hún hefði með þöguinni
og á annan hátt reynt að draga úrÁ. um hugsjónir þeirta er vildu
Latham og flothylkið.
Hjer birtist mynd af flugbátnum franska, „Latham“, er Amund-
sen flaug í og fjelagar hans, frá Noregi norður í höf. Til vinstri á
myndinni er flothylkið, sem fanst við Noregsströnd í ágústlok, og
tekið var sem tákn þess að flugbáturinn hefði farist með allri áhöfn
Flothylki þetta var neðan á neðra væng vjelarinnar og sjest ógjörla
á myndinni af flugbátnum. Var það' dalað að framan er það fanst
og sjest dældin í það á myndinni. Eins og getið hefir verið um hjer
í blaðinu liafa sumir norðurfarar haldið því fram, að flothylkið hafi
ekki getað dalast svona nema það, eða helst flugbáturinn í heilu
lagi hafi lent í hafís. En hafi þeir fjelagar á annað borð setst á ís,.
telja menn líklegt að þeir hafi lengi getað haldið lífi.
lyfta landbúnað'inum, benti á að
sjávarútvegurinn hefði nýtísku
tæki og sama yrði landbúnaðurinn
að fá, Áleit að Framsókn væri eini
sanni bændaflokkurinn.
Jón Kjartansson rakti margvís-
leg loforð Framsóknar fyrir kosn-
ingarnar síðustu og sýndi fram á
hverjar efndirnar hefðu orðið. —
Sjerstaklega minti hann Skaftfell-
inga á ýmislegt er fram hafði far-
ið á frambjóðendafundum þar í
kjördæminu s. 1. sumar og svipað
mundi hafa borið á góma annars-
staðar. Framsókn lofaði þá að
fækka embættum, þ. á. m. að
leggja niður sendiherraembættið
í Kaupmannahöfn og fiskifulltrú-
ann á Spáni. Hjer hefði Framsókn
snúist hugur og væri það vel farið.
Hitt væri verra, að Framsóknar-
stjórnin hefði stofnað mörg ný
óþarfa embætti og þar með stór-
um aukið útgjöld ríkissjóðs. Fram-
sókn hefði einnig lofað skatta-
lækkun, en efndirnar hefðu
orðið þær, að skattarnir hefðu
hækkað um eina miljón á síðasta
þingi! Þannig hefðu öll loforð veí-
ið þverbrotin. Út af ræðu B. Ásg.
benti J. K. á, að það væri sam-
eiginlegt ákugamál allra stjórn-
málaflokka að lyfta landbúnaðin-
um og nefndi ýms stórmál, sem
Ihaldsfloklturinn hefði beitt sjer
fyrir, stofnun Ræktunarsjóðs, kæli
skipið, kjöttollssamninginn, sam-
göngumálin o. fl.
Haraldur Guðmundsson talaði
um stefnu sósíalista í skattamál-
um, en að' því loknu kom hann inn
,á önnur stefnumál sósíalista, þ. á.
m. þjóðnýtinguna. Játaði hann það
rjett vera hjá Öl. Th., að sósía-
listar væru á móti því, að bændur
ættu sjálfir jarðirnar og taldi
bændum fyrir bestu að ríkið ætti
þær; vildi að ríkið tæki jaiðirnar
af bændum. Þá gat Haraldur þess,
að þróun jafnaðarstefnunnar yrði
með’ tvennum hætti — annaðhvort
smátt og smátt með breyttri lög-
gjöf eða með blóðugri byltingu.
Því harðari sem mótspyrnan væri,
því nær stæði byltingin. Lauk Har-
aldur máli sínu á fyrsta fundinum
með því að segja: Þeir sem íhaldið
styðja, vilja blóðuga byltingu. (Á
síðari fundunum vildi hann renna
frá þessu, og orðaði þá hugsun-
ina þannig, að þeir Jón Þorláksson
og Olafur Th-ors hefðu með stjórn-
málastarfsemi sinni mest unnið' að
blóðugri byltingu.)
Ásgeir Ásgeirsson talaði aðal-
lega um gengismálið og taldi, að
rjettlætinu og nauðsyninni yrði
best fullnægt með því að festa
(stýfa) krónuna í núverandi gildi.
Boðaði hann (og undir það tók J.
J. ráðherra) stýfingarfrumvarp á
næsta þingi. — Síðan vjek Ásg.
Ásgeirsson nokkuð að síldarmálun-
um og reyndi að leið'a líkur að því,
að þó Framsókn að forminu til
hefði ekki girt fyrir ríkisrekstur
á þessum málum, væri hann fyrir
sitt leyti algerlega á móti ríkis-
rekstri. Hann vildi samvinnurekst-
ur og var í því efni sammála
Ihaldsmönnum.
Gísli Sveinsson sýslumaður gerði
snarpa árás á stjórhina á Víkur-
fundinum. Sagði hann að allir
landsmenn hefðu undrast það
mjög þegar Jónas Jónsson, ólög-
lærður maður, hafði verið gerður
að dómsmálaráðherra, og ekki síst
þar sem það var þessi maður. —
Vmsir hefðu þó í fyrstu sætt sig
við þetta, því að hann gæti verið
mentamálaraðherra þó óhæfur
væri til hins starfans. Itekti sýslu-
maður síðan feril J. J. md menta-
málaráðherra og sýndi fram á,
að þar hefði hann gert Ivert ax-
arskaftið öðru' verra. Bann hefði
byrjað stjórnarstörfin Með því, að
stofna í algerðu heimildarleysi
stúdentaskóla á Akureyri; værí
slíkt ekki aðeins óviðfeldin fram-
hleypni, heldur óviðunandi ein-
ræði. Broslegt væri þetta at-
hæfi ráðherrans, þar sem hann
hefði haft í orði að stöðva þyrfti
stúdentaframleiðsluna í landinu!
— Næsta skref þessa mentafröm-
uðs(!) hefði verið að loka bestu
mentastofnun landsins fyrir æsku-
lýðnum! Loks hefði hann með
framkomu sinni í skólamáli Sunn-
lendinga beitt hjeraðsbúa gerræði,
sem ekki ætti sinn líka í sögu
skólamála vorra!
Aðrir innanhjeraðsmenn sem töl-
uðu á fnóti stjórninni veittnst aðal-
lega að henni fyrir sambandið við
sósíalista, fjárausturinn, bitling-
ana, embættafjölgunina o. s. frv.
Rangæingar sóttu fast að stjóm-
inni fyrir stefnu hennar í sám-
göngumálum og fyrir deyfð «g
aðgecðalejsi í jámbraufcarmáliwi.