Ísafold - 07.12.1918, Blaðsíða 3

IS AFOLD
skólaárum míuum, þótt eg reyndar
vissi ekki þá, hvaðan sá herfjðtur
staíað', es eg fann leggjast nð œér
fastsra og fastars.*
Það má óhætt segja, að í veik-
indnr.um var hugur haus allar eia
heimþrá; þar komst ekki annað að.
Hann, þessi kyrláti, ástríki maður,
sem hvergi undi nema á heimtli
sínu, hann verður að heyja þessa
langvianu baráttu einmana meðal
íramandi þjóða. En veta œá þ;;ð,
að þ;ain heim hafi öðru fremur hald-
ið honum við lífið. Og httma er
þráð og vonað og kviðjð Þar er
hljóðfærið trúnaðarvinur í einvet-
nnni. Það veit svo margt trá fyrri
dögucn, og verður nú eius og boð-
beri yfir hauður og höf. O ; í tón-
unum eru í senn sorgir og bliða
móðurinnar og brennandi ^rá ást-
meyj arinnar frá vordögum æskuáranna.
Og heim kemur hann. Enn fá þau
að vera saman meira en heilt ár.
En þá verður hann líka að deyja.
>Hamingjan er altaf eins, en engin
óhamingja er annari lík«, segir
Tolstoy. En mundi hamingjan ekki
líka geta verið með mörgu mót: ?
Það er misjafnlega dapurt að fylgja
látuum manni til grafar; það fer
eftir lífi hans, eftir því hver maður-
var. Það eitt er ekki lítið gleði-
efni, bæði ástvinum og öðtum, ef
maðurinn var slíkur, að það er sæmd
að vera í fylgd með honum, hvoit
heldur lífs eða liðnum.
50. nóv. 1918.
Helqi Hjorvar.
Bókmentir.
Guðm. Friðjónsson; Tíu
8 ö g u r. Bókaverzlun Sig.
Kristjánssonar. Reykjavík.
Höfundurinn á heima á Saadi. En
hann byggir ekki sögurnat sínar á
sandi — nú orðið.
Guðmundur Friðiónsson er að
verða drjúgur liðsmaður í þeirri
fylkingu sjálfboðaliða, sem er að
auka við og bera fram í i|östð and-
legan auð þjóðarinnar. Og þegar
bókmentasagan fer að fjalla um störf
þessara striðsmanna, þá inun sú
raurtin verða á, að hún mun ekki
telja byrðarnar hans léttastar eða
kjarnminstar. Og þessi síðasta byrði,
^»Tiu sögur«, sem skáldið varpar nú
af herðum sér, fytir fætur lands
síns til dórns og mats, mun ek«d
teljast verri skerfur en þeir hinir,
sem það hefir áður iagt í bóktnenta-
Sjóðinn, og góðir hafa þótt.
Óblaudað gull er þó ekki hér qm
að ræða. Fyrri er gott eu algott
sé. En guliið ljómar þess meira,
ef það glitrar innan um grjót. Og
ekki er hætta á, að menn villist á
þvi, hvað er gull og hvað er grjót
í þessari bók, því svo djarflega er
hvorttveggja varpað fram. —
Fyista sagan í þessu safni er »Afi
og amma«. Saga sem einhvern
tíma birtist í »Eimreiðinni«. Er það
lakasta sagan að því leyti, að hun
er engin »saga«. í henni er meua
af grjóti en gulli, þegrr litið er til
listgildis. En ágætis menningarlýs-
ing er hún, og málar skýrt og ljóst
þessar tvær einkennilegu manneskj-
ur, afa og ömmu, sem skáldið hefir
ekki viljað láta gleymast, en kosið
að reisa bautastein á þennan hátt.
Er þvi ekki að neita, að margt er
þarna fallega sagt. Margt, sem eng-
um hefði komið í hug nema Guðm.
Friðjónssyni. En þarna er einnig
ýmislegt, sem sýnir, að sagan er rit-
uð á meðan smekkleysur og of mik-
il löngun til sérkennileika höfðu
vaid yfir pennanum. T. d. eldhús-
reiknrinn sem var honutn svo tamt
umtalsefni. (Smbr. »í sótskúraþok-
unni siturðu ein«, í »Heimahögutn«).
Eða harðfisks- og kjötþóttu-smekk-
leysan í sambandi við kjálkalýsing
afa hans. — Fyr getur verið raun-
sæi en svo, að lýsingarnar verði
ófagrar. Og einkennilegt er að sjá
annau eins málsniiling eins og Guðm.
beygja fetil svo: »—og lét hún
barnið koma í Jatlanru, í staðinn
fyrir fetilinn Eða tr undi hann telja
íétt sagt að láta vatnið renna í katl
ann.
Næsta sagan er auðsjáanlega fóstur
yngri tíma óg yngri skoðana.
»Frásögn Malpoka-Manga« erorðin
til eftir að konur fóru að krefjast
réttar síns, og láta opinber mál til
sín taka. »En skamt er öfganna í
milli«. Sannast það hér. Mun
Guðm. Friðjónssyni sjálfsagt erfitt
að benda á heimili, sem er jafn
sundrað og sviplegt eins og það, er
hann lýsir í þessati sögu, þó k ;en-
frelsið hafi byr undir vængi innan
ve^gja þess. Fyr hefði r.ú skáldið
getsð látið tr.anni skiljast það, að
konan misti sitt viðkvæmasta og
innilegasta eðli Og sksp, og heimilið
leystist sundur í óreglu og samtaka-
ieysi, ef könan færi að beita afli
sínu og áhuga utan þess, þó hann
hleypti manni ekki í siíkt forað, sem
þarna. Það nær heldur engum tök-
um á lesendanum. Haon finnur,
að þarna er skotið yfir markið.
Fmnur, að þarna eru öfgar. Og
ötgar eru altaf tvíeggjað sverð, jafnt
í listinni sem öðru. Og skáifið
vetður að gæta þess, að séu svotta
konur tii, þá er það ekki kvenfrelsis-
krafan, sem hefir gert þær að sköss-
um. Það er eðiið. Og slíkar konur
geta aldrei skapað friðsæl cg fögur
heimiii. Þær þurfa ekki nein utan-
aðkomandi áhrif til þess að »geisa
mjök«, eins og Njáll sagði um Berg-
þóru. Eidurinn er lifandi í þeiœ
— ófriðareldurinti. —
En nú fer guilið í bókinni að glita
oftar og meira. Skáldinu vex ás-
megin eftir þvi, sem aítar dregur í
bókina.
Næsta sagan er »Abyrgð«.
Ekki mun vera auðið að benda á
’margar persónur í íslenzkum bók-
mentum, sem skýrara og fastara eru
málaðar, en þessar þrjár aðalpersónur
sögunnar: Arni bóndi, Björg kona
hans og Þórður kaupmaður. Þær
eru allar höggnar í marmara hreinnar
listar. Eða hver mun nokkru sinni
gieyma Arna, þessum fákæna sjáifs-
eignarbónda, sem treður ailar kröfur
undir fætur sér, til þess að geta þess
betur fullnægt tóbakslöngun sinni?
Þar sér maðurlifandi mynd af þeim,
sem kúgar og traðkar aðra undir
vald sitt, en er sjálfur þræll fýsna
sinna. Og hver fær gleymt Björgu?
Þessari þrautpíndu, þoigóðu konu,
sem búin er að temja sig svo, að
aldrei sjást eða heyrast skapbrigði.
Sem búia er að kæfa allan loga
ástarþrár og hamingju-vona. Sem
lent hefir úti á gaddi lífsius, en
hafði í sér hæfileikann til þess að
njóta sólskins og sumarblíðu gæf-
unnar. Og verður að siðustu fátækt-
iuni að bráð með kornung börn
sín — fyrir fávísi bónda síns og
trúgirni, sem virt hafði kröfur hennar
og bænir minna en eina tóbakstölu.
— Eða Þórður kaupmaður! Maður
sér refs-svipinn skina af honum, —
finnur samvizkuleysið gusta af blað-
síðunum, þegar skáldið er að lýsa
fortölum hans til þess að lokka Þúfu
af Arna í veð. Og síðast, þessi
kaldi, grátlegi ssnnleikur, að oft
bregður mestum ijórna upp af leiði
þeirra, sem ttoðið hafa flesta sam-
ferðamennina oftn í skarnið, og
hlaðið hafa flestnm óhímingjubjörg-
um á veg þeirra.
í næstu sögu: »Frá Furðuströnd-
um«, leiðir hana okkur inn í þjóð-
sagnaheiminn, þar setn ha.nn lætur
ömmu gömlu segja eina ramma
draugasögu. Bendir hann á, að nú
e:gi þær sögur fulian íétt á þvi að
koma fram í dagsljósið, þegar heilar
bækur eru skrifaðar um !ík efni, og
fjölmenn félög bindast samtökum
til þess að grafa í hið dulræna djúp,
sem utan við er sýailegan heim.
Og auðséð er, að taddir tímans um
þessi efni, hafa ekki látið ósnertan
hljómgrunn Guðm.; því svo oft
tekur hann undir þessa öflugu og
undursamlegu hijóma.
»Geiri húsmaðut*, næsta sagan,
er listaverk, þó iítil sé. Ekki svo
að skilja, að þarna grafi skáldið ofan
á einhverja nýja gullæð, sem hefir
ekki streymt áður i skáld.kap þess.
Siður en svo! Guðm. hefir áður
lýst harðindum, heyleysi og samlífi
við húsdýrin. Ea hann hefir aldrei
gert það ’ eins sniidarlega eins og
þarna, að því leyti, að maðurinn,
sem þarna kemur fram og sagan er
til orðin fyrir, er nýr — og ógleym-
atrlegur. — Skepnurnar hans eiga
starf hans, hjarta hans, líf hans.
Hann hefir aldrei þurft að fórna
sjáifum sér fyrir manns sáiir — fyrir
konu og börn. Hactn þekkir ekki
hvað það er að njóta í meyjarfaðmi,
og veit ekki hvað föðurgleði eða
föðurást er. En hann veit hvað það
er að strjúka í aðdáua og einiægri
gleði malcka og síðu hestsins sins,
og finna þakklætis-skjálftann streyma
um limi hans. Og hann veit hvað
það er að kláppa og kjassa snopp-
una á ánum sínum, og sjá undir-
gefnis- og trygðaglampann i augum
mállausra skepnanna. Þessvegna
verða kindurnar hans og hesturinn
honum alt, etfiðið og stntið þeirra
vegna að eins hamingjugjafi. Og
slitrun þeirra e ns og væri hann
»að drepa börnm sín«.
En svo kemur hejdeysið! Geiri
lifir þann morgun, að hann á ekki
eitt strá til þess »að hára í ærnar«.
Og hann leggur á stað til eina
mannsins, setn hugsanlegt var að
gæti hjálpað honum um tnggu. En
í viðræðunni við Arna bónda bloss-
ar upp skap þessa fámælta og hvers-
dagsgæfa manns, þegar bóndi bregð-
ur honum um fyrirhyggjuleysi í
heyásetningi sínum. Þá finnur mað-
ur til fulis að hann clskar dýrin,
sem hann hefir undir höndum. Þá
finnur maður, að örvænting getur
lagt fávísum manni fögur og sönn
orð á tungu. Og hann slöugvar
sömu ásökuninDÍ að alheimstjórn-
inni eins og Þorsteinn Erlingsson
í kvæðsnu »Skammdegis vísur«:
»Hverjum skemtir harmur sá!« En
auðvitað er, að sú nndiralda, er kem-
ur fram í þessari ásökun hjá Geira,
streymir frá samúðarfullu brjósti
söguritarans.
Arni bóndi er og góð persóna.
En hann verður sem' skuggi einn
hjá Geira. Og aldrei mun nokkur
íslendinguf, sem lesið hefir »Geira
húsmann«, sinna svo skepnuhirð-
ingu, að hann minnist hans ekki,
kafandi lausamjöllina heim með
hrundrað pund af heyi á bakinu, til
þess að gefa »blessuðum, elsku vin-
unum sínum jórturtuggu*, skepuun-
um, sem fundið gátu veg að hjarta
hans, er mennirnir rötuðu aldrei.
Þá stýngur hann djarft og einarð-
lega á sumum helztu meinsemdum
okkar, i sögunni »Neistaflug«. Mættu
Te-T.plarar finna til undan þeirri
stungu. En þó hann hafi Grím, aðal-
persónu sögunnar, Templara, þá er
það ekki sú stétt ein, sem ádrepuna
fær. Hana fá allir, sem sýnast, en
eru ekki. Allir þeir, sem erufalskir,
eru óheilir í insta kjarna sínum,
uppblásnir af umbóta- og framfara-
vindi, en eru ormétnir og fúnir.
Og líkiegast ern — því miðar —
ofmargir þessir menn í þjóðlífinu
islenzka; þar hefir Guðm. áreiðan-
!ef»a sannari fvrirmyndir en í kven-
ftelsiskonunnií »Ma)poka Manga«. £n
endir þessarar sögu er of líkur end-
ir sögunnar »Abyrgð«. Þar endur-
tekur höfundurinn sig. Hugsunin er
sú sama, að þeir sem verst vinna
fái mest og best laun í lifinu. Mun-
urinn að eins sá, að annar hlýtur
lofstírinn og gullið í lifandalífi, en
hinn ekki fyr en gröfin geymir hann.
»Mannamót« er og góð saga. Þar
leiða saman hesta sína gætnin, var-
færnir, lífsreynslan, og oflátungs-
hátturinn, fyrirhyggjuleysið. Er auð-
vitað í npphafi sögunnar, hverir
muni sigra í þeim leik. Skáldið er
þekt að þvi að hafa hvast hom í
siðu ábyrgðarlausu flysjunganna. Svo
öðruvisi gat ekki sagan farið, en að
eldri timinn, fyrirhyggjan sigraði.
En þarna endurtekur höfundurinn
sig enD. )ón frá Alviðru er sama
»Typan«, sami maðurinn og Grím-
ur í sögunni »Neistaflug«, þó í
annari mynd sé. Báðir láta mikið,
hrópa hátt, en eru »reykar, bóla,
vindaský, — innihaidslausir undir
öllum eggjunum sínum og framfara-
tiidri.
Ea höfundurinn nær sér niðri í
næstu sögu.
»Jarðarför« er eins og þungt briœ,
sem fellur utan af hafi örðugleika
og einstæðingstilveru mannlifsins,
en ber með sér tign og fegurð sjálfs-
afneitunarinnar, hjarta-göfginnar,
þolinmæðinuar og fórnfýsinnar. Ef-
ast eg um að jafngóð saga hafi
áður verið skrifuð á íslenzka
tuogu. Sá sem kynni hana alla,
orði til orðs, hann ætti í hug sér
mikinn sjóð faguira hugsaua á fögru
máli. Þar er mörgum göfugustu
tilfinningum mannshjartans sunginn
sá lofsöngur, sem kristinni kirkju
væri mikill vegsauki að hafa flatt
frá prédikunarstól sínum. T. d. þetta
úr ræðu prestsins yfir barni Selja-
iaudshjónanna á bls. 149: »Sá, sem
leggur sjálfan sig í sölurnar sáir
ekki á grjót. Hann sáir, eða þá hún,
í jarðveg hjarta síns, og þar kemur
fræið upp og blómgast og ber
ávöxt. Sá ávöxtur er á þann hátt,
aö mannqildið vex, 0% innrimaður-
inn ?uer vexti o° viðqanqi; sálin sæk-
ir að Ijósinu 0g vex uþp í alheims-
sólskinið*.*) — Sagan er snildar-
verk.
»Tólfkóngavit« erkaldara á bragð-
ið. Þó er sagan góð. Þar flettir
hann ofan af stjórnmáiaþroska okk-
ar, bæði frambjóðenda og kjósenda.
Er líklegast, að þarna lendi hann á
öfgaleiðina. En því er ver, að ekki
hefir það altaf verið einskær föður-
landsást, sem knúð hefir suma ti
þess að bjóða sig fram til þings,
eða einlæg trú kjósenda á hæfileika
þingmannsefnis, sem hefir komið
þeim til að kjósa það. Eigin hags-
munir hafa ekki allsjaldan fleytt
þeim upp í þingmanns-sessinn.
Að þvi leyti hefir skáldið rétt fyrir
sér. Og sagan er sérstök, að þv ;
leyti, að í henni er gletni.
Þá er siðasta sagan, »Hyllingar«,
ekkert afhrak. Húu er sýnishorn a :
x) Leturbeyting mín.
Brunatryggið hjá
„N8deriandes!i(‘
Félag þetta, sem er eitt af heims-
ins stærstu og ábyggiiegustu bruna-
bótafélögum, hefir starfað hér á landi
: fjölda mörg ár og reynst hér sem
annarstaðar hið ábyggiiegasta í alla
staði.
Aðalumboðsmaður:
Halldór Eiríksson,
Laufásvegi 20 — Reykjavík.
Simi 175.
larmsögu og sigursögu mannsand-
ans. — — Jón í Grafningi — vits-
muna manninum innibyrgða—. finst
tilveran við fyrsta yfirlit háifgert
aimnaríki og mennirnir englar. Og
:i gleði sinni leggur hann út í heim-
irn að njóta dýrðarinnar, Ea reynd*
in verður öll önnur. Ljóminn hverf-
ur, þegar hann fer að sjá og heyra,
rannsaka og kynnast. Löndin ern
sundurtætt af ófriðarseggjum, þó
látt sé látið nm eindrægni, frið og
sáttfýsi. Þjóðhöfðingjaínir, sem auð-
egð og vaid hafði hylt upp í geisla-
skrúð, voru, þegar til kom, auðvirði-
egar peningasálir. Og hann snýr
íeim, með höfuð niðri á bringu og
nagandi óró í sil sinni. — Manns-
andanum hefir stundum farið svip-
að — fundist tilveran vera fnil af
jósi, gleði og göfgi. En séð þegar
íann fór að kafa dýpra og fljúga
íærra, að skuggarnit grúfðu, dimmir
og kaldir, um hugina og heimana,
og þreifað á, að mannkynið var ó-
>roskað og viit. Og hann hefir snú-
ið heim úr ‘ör sinni um veraidirn-
ar fullur sorgar og vonbrigða —
eins og Jón. Það er harmsagan.
En svo kemur sigursagan — í öll-
um þeim æfintýra og þjóðsagEa-
auð, útlendum og innlendum, £601
Jón fær skýringu á undir handar-
trika ömmu sinnar. Þar hefir manns-
andinn búið tii ódauðleg sannindi.
Þar hefir hann flogið um veraldir
tima og rúms, og skráð sýair sínar
á huliðsmáli æfintýra og þjóðsagna.
Þar er letruð sigursaga hans. — Svo
er sumt vel sagt í þessari sögu, nð
hrein speki er.
íslenzkum bókmentum er stór-
gróði að þessari bók.
/. B.
Úr Eyrarbakkahéraði.
í 12. tbl. Læknabbtðsins 1916
hefir Gunnlaugur Claessen praktiser-
andi læknir i Reykjavík ritað greinar-
korn með fyrirsögninni »Læknar
ofsóttir af héraðsbúum«. Greinar-
korn þetta er, að því leyti, sem hún
snertir Flóamenu, stráksleg og ill-
kvitmsieg árás á þá, fyrir hönd hér-
aðslæknis Gísla Péturssonar, en þar
sem blað þetta er í höndum fárra
manna, létu menn árás þessa sem
vind um eyrun þjóta.
Nú hefir þessi sami herra álitið
sér samboðið, enn á ný að hefjast
handa og látið 9. tbl. Læknablaðs-
ins þ. á. flytja aðra árás, hálfu ósvifn-
ari hinni fyrri á hendur oss Eyrar-
bakkahéraðsbúum, undir fyrirsögn-
inni »Fréttir úr Eyraibakkalæknis-
héraði*.
Arásargrein þessa birtir 52. tbl.
ísafoldar þ, á. orðrétta og athuga-
semdalaust.
Virtist héraðsbúum þvi nauðsyn-
legt að G. Cl. væri ekki lengur lát-
inn einn hafa orðið i máli þessu og
var oss undirrituðum á almennum
hreppsfundi, sem haldinn var á