Ísafold - 01.05.1915, Blaðsíða 1

n
Kemur út tvisvar
i viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða 1V, dollar; borg-
ist fyrir miðjan juli
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
ísafoldarprentsmiðja Rltstjúri: Ólafur Björnsson. Talsimj nr. 455
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandi skuld-
laus við blaðið.
XLII. árg.
Reykjavík, laugardaginn 1. maí 1915.
31. tölublað
Stjórnmálin.
í næstsíðasta blaði var gert ráð
fyrir, að sennilega mundi birtur í
þessari viku grundvöllur sá, er þrí-
menningarnir telja hægt vera að
byggja á staðfesting stjórnarskrárinn-
ar. En því miður er heimild sú,
er til þess þurfti, eigi fengin enn,
en væntanlega þarf eigi að bíða
hennar marga daga úr þessu.
ísafold lítur svo á, að sem minst
hefði átt um þetta mál að fjalla,
meðan ekkert ábyggilegt hefir verið
gert heyrinkunnugt, það er umræð-
ur verði reistar á, og virðist það
lýsa helzti mikilli óþolinmæði, að
geta ekki beðið þá fáu daga sem
þessa er væntanlega að bíða.
En sú hefir þó orðið raunin á, að
samflokksmenn þiímenninganna hefir
slik óþolinmæði gripið. Ingólfur og
Þjóðviljinn hafa svo og svo mikið
á samvizkunni — og mestait í sömu
áttina, heldur að varpa tortrygnisblæ
vfir þrímenningana og málarekstur
þeirra. Og á fimtudaginn rauk einn
sjálfstæðismanna, kennari lörundur
Brynjólfsson til og boðaði til fundar
i Iðnaðarmannahúsinu til að ræða
um stjórnarskrármálið. Það eitt, að
rjúka til slíks fundarboðs, án þess
að ráðgast nokkuð um það við flokks-
bræður sína, sem næst standa að
málinu, þ. e. þritnenningana og aðra
þingm. flokksins, virðist nokkuð hvat-
vislegt og eigi benda til mikillar löng-
unar að halda góðrisamvinnu i flokkn-
um.
Á fundi þessum skýrði Sveinn
Björnsson alþm. frá ferð þeirra þri-
menninganna á konungs fund. Kvað
hann þá hafa talið sér skylt að reyna
að fá að skýra þingflokksbræðrum
sínum frá því, sem um var rætt um
lausn á stjórnarskrárdeilunni. Hafi
það verið' bundið þvi skilyrði að eigi
yrði birt opinber'ega á því stigi sem
málið var. Þeir því bundnir þagnar-
skyidu enn, eins og þeir samflokks-
menn þeirra, sem málinu hefðu
kynst. Það væri að ætlast til ódreng-
skapar af þeim öllum jafnt, að fara
fram á að þeir rifu þá þagnarskildu.
Hitt væri rétt, enda kunnugt þing-
mönnum Sjálfstæðisflokksins hér í
bænum, að þeir þrímenningarnir vildu
leitast við að fá heimild til að birta
almenningi grundvöll þann, er hér
væri um að ræða og hefðu verið að
reyna að fá heimild, þótt ófengin
væri enn. En i málinu yrði ekk-
ert gett, nema almenningi yrði birt
það, sem hér væri um að ræða. Á
fundinum töluðu ennfremur Bjarni
frá Vogi, ráðherra, Jakob Möller o. fl.
Bjarni Jónsson kvað það rétt, að
enn væri ekki unt að ræða ítarlega
um samningatilraunir þrímenning-
anna, en því gæti hann þó skýrt
frá, að enginn þeirra sem um þær
hefði fjallað að konungsgesturn með-
töldum, héldi fyrirvara þingsins full-
nægt. — Það sem því þessi fundur
gæti og ætti að leggja til málanna
væri yfiriýsing um það, hvort hann
vildi að fyrirvaranum yrði fullnægt
eða ekki. — Orð fyrirvarans: »Þing-
ið áskilur að uppburður sérmála
íslands fyrir konungi i rikisráði Dana
verði hér eftir sem hingað til skoð-
uð sérmál landsins* — væru ótvi-
ræð, beinnar viðurkenningar Dana
á þessu væri krafist.
fakob Möller taldi ómögulegt að
skilja fyrirvara þingsins á þá leið,
að krafist væri beinnar viður-
kenningar Dana á þvi, að
uppburðnr sérmálanna væri séimál. —
Benti á að Bjarni Jónsson héldi þvi
fram í Ingólfi síðast að þetta mál
kæmi Dönum ekkert við og væri þá
fjarstæða að krefjast yfirlýsingar af
þeim að því lútandi. — Kvað hann
Bjarna hafa farið rangt með orð
fyrirvarans.
Sá hluti fyrirvarans, sem við þetta
ætti, væri á þessa leið: »Ennfrem-
ur ályktar alþingi að lýsa yfir þvi,
að það áskilur, að konungsúrskurður
sá, er boðaður var í fyrnefndu opnu
bréfi, verði skoðaður sem hver annar
íslenzkur konungsúrskúrður, enda geti
konungur breytt honum á ábyrgð
Islandsráðherra eins og án nokkurr-
ar ihlutunar af hálfu dansks löggjaf-
arvalds eða danskra stjórnarvalda.
Heldur alþingi þar þess vegna fast
fram, að uppburður sérmála íslands
fyrir konungi í ríkisráði Dana verði
hér eftir sem hingað til sérmál lands
ins«.
I þessum orðum fælist alls engin
krafa um viðurkenningu Dana á þvi
að þetta væri sérmál — þvert á
móti slær þingið því föstu upp á
eigin spitur og telur Dani ekki eiga
neitt atkvæði þar um, eins og Bjarni
Jónsson í Ingólfi.
Kraja fyrirvarans væri í fyrri hluta
tilvitnaðra orða og henni væri full-
nægt, ef umræddur konungsúrskurð-
ur yrði afgreiddur sem islenzkur
konungsúrskurður og breytingar á
honum ekki lagðar undir atkvæði
annara en islenzkra stjórnarvalda. —
Seinasta setning fyrirvarans ætti
ekki við annað en að slá þvi föstu,
að það væri óbifanleg skoðun alpinq-
is að hér sé um alislenzkt sérmál
að ræða.
Eftir nokkra vafninga, féllust þeir
Bjarni Jónsson og Sigurður Eggerz
ráðherra á það, að skiluingur
Jakobs Möllers á fyrirvaranum væri
réttur — að ekki væri krafist viður-
kenningar Dana í orði heldur aðeins
í verki, með því að svo yrði farið
með konungsúrskurðinn sem fyrir-
varinn mælti fyrir.
Og með þessum skilningi á fyrir-
varanum var samþykt tillaga sú til
fundarályktunar, sem afgreidd var
frá fundinum — eftir að Jakob
Múller hafði vakið athygli á því að
fullyiða mætti, að konungsgestirnir
að eins i þvi teldi vandkvæði á að
fá fyrirvara þingsins fullnægt, ef sá
skilningur væri lagður í hann að
hann krefðist beinnar viðurkennin^ar
Dana — í orði — á þvi að upp-
burður sérmála sé sérmál.
Tillaga sú, er fundurinn loks sam-
þykti með öllum greiddum atkv.
hljóðaði á þessa leið:
»Fundurinn heldur fast við fyrir-
vara alþingis*.
Bókarfregn.
George H. F. Schrader:
Hestar og reiðmenn á
íslandi, 263 bls. 4to
Akureyri 1913. Verð
kr. 3.00. íslenzkað hef-
ir Jónas Jónasson.
Höfundur bókarinnar er roskinn
maður, þýzkur að uppruna, en hefir
dvalið lengst æfinnar í Ameríku.
Hann hefir tvivegis komið hingað
til landsins og nú dvalið hér síðan
1912. Heimili sitt hefir hann á
Akureyri. Þar hefir hann látið reisa
hæli til gistingar hestum og mönn-
um, og nefnir það Caroline Resf,
minnist hann á það í bókinni og
sýnir þar mynd af því. Núerhann
að stækka þetta hæli og að þvi loknu,
er búist við að það geti hýst um
80 hesta og marga menn. Húsið
er úr steinsteypu og mjög vandað.
Auk þessa hefir hann styrkt ýms
líknarfyrirtæki þar nyrðra og gefið
fátækum.
Bókinni skiftir höf. i tvo hluta.
í fyrri hlutanum finnur hann mjög
að við menn fyrir klaufalega og
kæruleysislega meðferð á hestunum.
Þar er margt vel sagt hestunum til
málsbóti og sýnt fram á margt órétt-
látt er þeir verða að þola af mann-
anna hálfu. T. d. neyddir til að
vinna haltir og sárir, látnir standa á
bersvæði skjálfandi bæði undir reið-
tygjum og svo úti um haga á vet-
urna, látnir vera í forugum húsum,
bundið upp í þá mjóum snærum,
taumunum bundið i töglin o. fl.
Þá finnur höf. ýmislegt að reiðlag-
inu, að menn sitji illa á hestbaki,
taki ómjúkt og klaufalega i taumana,
fari of hart af stað og riði alt of
mikinn þembing, einnig vítir hann
mjög að berja fótastokk og sýnir
fram á hvað það er ljótur vani. Enn-
fremur minnist höf. að margir skoði
hesta sína eins og tilfinningarlaust
verkfæri og að hlý samúð sé of
sjaldgæf milli hesta og manna, hest-
ar því frekar fælnir og ýms mistök
á samvinnu með hestum og
mönnum. Viðar kemur höf. við í
þessum hluta bókarinnar, t d. dreg-
ur hann dár að þeim mönnum, sem
eru hræddir við hesta i brúkun og
eins þeim, sem gorta af reiðmensku
sinni, en eru klaufar.
í seinni hlutanum eru margar
þarfar og góðar leiðbeiningar, bæði
um meðferð hestanna og áhöld.
Einkum vil eg benda mönnum á að
kynna sér vel og hagnýta eftir mætti
það sem höf. segir um hófana, hvern-
ig eigi að hirða þá og járna hest-
ana, hvernig búa skuli um hesta
i húsum og hirða þá þar, hvernig
reiðtygi og aktygi eigi að vera og
og fara á hestunum, og svo ýmis-
legt, sem minst er á viðvíkjandi tamn-
ingunni. í þessum hluta er töluvert
um fóðurtegundir fyrir hesta og fóð-
run þeirra. í sambandi við það
hvetur höf. til þess að nota sem
mest síldarmjöl til fóðurbætis. Þá
er talað um lasleika i hestum og
ráð þar við. Á kynbætur hesta minn-
ist höf. og dýraverndunarfélög. Að
nauðsynlegt sé að koma upp góðum
hestaskýlum, bæði i kaupstöðum fyr-
ir ferðahesta og úti um haga fyrir
útigönguhross. í þessum hluta bók-
arinnar er kafli um kláðabaðanir á
sauðfé og viðauki um búnaðar- og
kaupsýslumál. Mér hefði þótt fara
betur að hvorugur þessara kaflahefðu
verið i bókinni. Margar myndir eru
i bókinni bæði innan um lesmálið
og svo aftan við. Þær eru glöggar
og góðar; bæði af innlendum og
erlendum hestum og mönnum. Mynd-
ir þessar eru til mikillar prýði.
í bókina þykir mér vanta nákvæma
hrífandi lýsingu af góðum reiðhesti
og sambandinu milli manns og hests
Ekki talar höf. neitt um hesta þá,
sem hér er verst farið með, en það
eru reiðhestar, sem ganga mansali
og mæta misjafnri meðferð, sem
tekur sárar á þá af þvl að þeir eru
oft viðkvæmir og vitrir.
Vel hefði átt við að geta þess I þess-
ari bók að erlen dis þykir það mikill sómi
að eiga fallega hesta og vel meðfarna
og mikil hneisa að láta hesta sina
líta illa út.
Ekki get eg verið höf. samdóma,
þar sem hann ráðleggur mönnum
að reiða fóður hestsins fyrir aftan
sig (korn). Menn ættu helzt aldrei
að reiða fyrir aftan sig, það sem nokk-
ru nemur. Það er svo vont fyrir
hestana. Höf. talar um að íslend-
ingar geti lært að sitja vel á hesti
af útlendum ferðamönnum sem hing-
að koma. Slikl er mesta fjarstæða
og í mótsögn við það, sem höf. seg-
ir á öðrum stað í bókinni, þar sem
hann getur um útlenda ferðamenn
hér.
Höf. gerir of mikið úr vanfóðrun
og illri meðferð hesta hér á landi,
og hann gerir of mikið úr þvi, að
menn beri enga umhyggju fyrir hest-
unum. Svo er fyrir að þakka, að
hér er fjöldi fólks, bæði konur og
karlar. er þykir mjög vænt um hesta
sína; lána þá ekki eða selja, fóðra
þá vel og brúka vægilega. Sumir
ganga jafnvel svo langt í þessu, að
þeir þræla sjálfum sér út og sínum
til þess að þurfa ekki að leggja mik-
ið á hestana. Höf. segir að íslend-
ingar séu ávalt fjörlausir á hestbaki
og hestarnir latir. Hann hefir þá
aldrei séð sveitafólkið ríða út á sumr-
in, þegar alt er fult af fjöri og kát-
inu, hestar og menn.
Höf. virðist heldur ekki vita, að
hér á landi er fjöldi manna, bæði
bændur, vinnumenn og kaupstaðarbúar
er kosta miklu til að eiga góða hesta til
þess að skemta sér á hestbaki. Höf.
hefði átt að ferðast á útmánuðunum
t. d. um sumar sveitir Suður-Þing-
eyjarsýslu, til að kynnast betur reið-
mönnum og reiðhestum hér á landi.
Höf. segir, að sumir séu svo heimsk-
ir hér, að þeir álíti gildleik hestsins
jafnan að þumlungatali og hæðina.
Eg hefi aldrei heyrt þá vitleysu.
Höf.' gerir altof lítið úr notkun
vagna Jhér á landi, en of mikið úr
þvi, að íslendingar séu sérstakir með
það að fella fé sitt. Eg veit þess
dæmi, að bæði í Noregi og Skotlandi
fella bændur af fé sínu í hörðum
árum, ’og víðar mun pottur brotinn.
Höf. fullyrðir að hér sé ekkert feng-
ist við kynbætur á hestum, en það
er ekki rétt og fleira kemur fyrir i
bókinni, sem bendir á, að höf. sé
ekki nógu kunnugur meðferð á hest-
um hér.
Höf. hefir á móti vekurð og tölti
hestanna, telur það engan gang og
vill að menn venji þá af þessu.
Segir hann að þeir séu skemdir og
skrúfaðir um of á þessum kostum.
Það er að vísu rétt, en vekurð og
tölt hestanna veitir mönnum mikla
ánægju, er mörgum hestum eðlileg-
ur gangur og því sjálfsagt að halda
honum við. En menn eiga að nota
sér þessi gæði hestanna á réttan
hátt. Það eru fleiri hestar vakrir en
okkar. Smáhestarnir á Rússlandi eru
vakrir og til er vekurð í sumum
restunum á Bretlandi.
Bókin er heldur stór til þess að
íún verði keypt alment, en allir
restaeigendur þurfa að lesa hana,
einnig þeir, sem smíða aktygi, söðla
og beizlisstengur. Og enda þótt
sumir kaflar bókarinnar séu hálf
ósamstæðir og sumt endurtekið eða
óþarft, er hún samt læsileg af því
að málið er svo viðfeldið. Góð-
menskan og hlýleikinn til hestanna
cemur viða i Ijós hjá höf. En það
rafa menn gott af að lesa.
Sumstaðar, þar sem höf. bregður
sér frá efninu, þrífur hann allvel
niður, t. d. þar sem hann segir:
»Eg sá særokið þyrlast áfram i afar-
öngum og breiðum flettum, um
30 feta háum, og þéttum eins og
l’ossfall, sem stórviðrið tætti upp úr
jörðunum og sjónum og fleygði á
undan sér með ógurlegum hraða.
Rétt hjá því gaus upp vatnsstrókur
hvirfilvindi um 20 fet að þver-
rnáli*.
Þökk og virðingu á hann skilið,
ressi gráhærði öldungur og höfund-
ur bókarinnar, af því að hann vill
vera hér á meðal vor og styrkja oss
með ráðum og dáð.
Jón H. Þorbertrsson.
Greifinn Chedo Mijatóyish
(á enskn: Miyatóvrck).
Þessi gamli sjórnmalamaður Serba
og annarra Balkanríkja hélt tölu mikla
í febrúar síðastl. á samkomu merkustu
spíritista í Lundúnum, og er inngang-
ur og aðalefni þeirrar ræðu vel verður
þess, að birtist ómur af í blöðum vor-
um. Að v/su er það engin nylunda,
að merkir menn segi frá sinnaskiftum
sínum, en hór er að ræða um einn
þeirra manna, sem margir þurftu að
láta segja sór þrisvar áður en tæki
það trúanlegt, að h a n n væri orðinn
spíritisti — eins og forsetinn á fund-
inum Ásbjörn Mári (Usborne Moore)
aðmíráll tók fram, er hann gaf greif-
anum orðið á samkomunui. Gat hann
þess hve lengi og v/Sa við hirðir Vest-
ur-Evrópu hann hefði staðiS fyrir mál-
um Serba og flelri Balkanríkja og lauk
svo máli sítxu, aS þann raann hefði
hann þekt ólíkastan því að gerast
ginningarfífl nokkurra manna eSa
flokka. Var svo öldungnum heilsaS
með miklu lófaklappi.
Greifinn svaraSi með mikilli hæversku
kvaðst fyrst og fremst þakka lofsatn-
leg orð aSmírálsins um hreysti þjóðar
sinnar, en henni væri fleira til lista