Morgunblaðið - 09.11.2002, Page 43

Morgunblaðið - 09.11.2002, Page 43
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. NÓVEMBER 2002 43 Þ EGAR varað er við því að íslenzkri tungu fari hrakandi er því tekið með þyrrkingi af ýms- um þeim, sem ættu að vita bet- ur. Telja það svartsýni að klifa á slíku og til þess fallið að vekja andúð og leiða hjá yngra fólki. Sá, sem þetta ritar, varð eitt sinn vitni að því að málsmetandi maður taldi enga ástæðu til að gera sér rellu vegna móð- urmálsins. Aðalatriðið væri að menn gætu gert sig skiljanlega. Hann hefði t.d. komið á skemmtistað í Lúxemborg þar sem var talað gjallandi hrogna- mál, samsull úr mörgum tungu- málum, frönsku, þýsku, hol- lenzku. Allir hefðu skilið alla og legið vel á þeim; virzt hafa það gott, sem væri aðalatriði. Lúx- emborgarar ættu ekkert móð- urmál og þessvegna bless- unarlega lausir við áhyggjur. Það er hver fyrir sinn smekk, eins og svalan sagði, þegar Trít- ill litli vildi ekki þiggja ána- maðkinn sem hún bauð honum. Undirritaður viðurkennir fúslega að hann hefir lengi ,,bor- ið hyggju gljúpa“ vegna móð- urmáls síns. Sýnst það stefna í ógöngur óðfluga, einkum vegna áhrifa frá enska sjóræningja- málinu. Vonandi missýnist hon- um, en hann er ekki einn á báti með áhyggjur sínar. Óþarft er að kafa djúpt í rök- semdir fyrir varðveizlu ís- lenzkrar tungu óbjagaðrar. All- ir, sem láta sig þjóðerni okkar og bókmenntaarf einhverju varða, telja varðveizlu tung- unnar öllu skipta. Raunar sé allt annað unnið fyrir gýg ef það mistekst. Að svo komnu stæði raunar á sama hvoru megin á rassi þjóðarkrílið ríður eða á klakki klúkir. Allt um það, þótt á hafi horfzt illa um sinn, höfum við ekki enn glatað svo miklu að ekki megi úr bæta, enda ber okkur til þess heilög skylda. En til þess þarf allt menntakerfið að taka sig stórlega á um kennslu og alla meðferð málsins. Ennfremur verði ríkisfjölmiðlarnir stórum efldir til varnar tungunni, og síðan til öflugrar sóknar. Að þjóðin hefir staðið sæmi- lega í stykkinu hingað til er að þakka fram úr skarandi ein- staklingum, sem lagt hafa sig í framkróka með vandað mál og kynningu þess. Of langt mál yrði upp að telja einstaklinga í því frækna liði, en ekki látið hjá líða að minna á Orðabókarmenn og Íslenzka málstöð. En nú sem minnzt var á Orðabókina er komið að því, sem greinarhöfundi liggur að þessu sinni helzt á hjarta, þótt á styttingi verði orðfært. Að safna saman öllum orðum sem löndum okkar kann um munn að líða er sjálfsagt mál. En að sulla því öllu saman er óhæfa, jafnvel þótt ómálið sé merkt með aðvörun. Slíkt safn á heima í sérstöku sorp-riti. Sorp er eitt algengasta fyrirbrigðið á heimilum manna, en engum dytti þó í hug að stilla því upp á borð með matföngum, þótt sér- merkt væri. Það er blátt áfram lífsnauðsyn að halda góðu máli og slanguryrðum af ömurleg- ustu gerð aðgreindu. Hitt er undanhald, sem ekki má líðast, þegar móðurmálið á í hlut. Undanhald Eftir Sverri Hermannsson Höfundur er alþingismaður. órninni inginu. fstofu ofustjóri 2000 til er síðast- aður Inuit ldisflokk- kka þing- Nord- i sínu hafa sú, að anska r eftir því að aupmanna- um merkj- áhrifamátt a kjósenda m til sjálfstæð- fstæð- ndi. Auk nginu fyrir flokksins ssum þing- ofnaður 5. desem- amning. egur sem þing- um. Í sam- shafsþing- gur milli haldi á þinginu. s er lýst á tæði Fær- nn vinna a, Fær- Þingmennirnir hafa kynnt starf sitt í Færeyjum og Grænlandi en auk þess efnt til funda til að ræða mál- stað sinn í Óðinsvéum, Álaborg og Árósum í Dan- mörku. Þar hafa þeir lagt sig fram um að efla tengsl við félög Færeyinga og Grænlendinga og virkja þau í þágu málstaðar síns. x x x Til að skilgreina stefnu sína og málstað og afla sér þekkingar um þau málefni, sem setja svip sinn á sam- starfið innan þingflokksins, hefur hann ákveðið að stofna nefndir sérfróðra manna til að rannsaka fjögur meginviðfangsefni: efnahagslegar hliðar utanríkis- og öryggismálastefnunnar á Norður-Atlantshafi, þjóð- réttarlega stöðu og kosti Færeyja og Grænlands, leið- ir til að tryggja betri lífskjör Norður-Atlantshafs- borgara í Danmörku og betri samgöngur á Norður-Atlantshafi. Þjóðréttarnefndin er að safna gögnum um þjóðrétt- arleg og stjórnskipuleg málefni, sem snerta hagsmuni Færeyja og Grænlands. Er ætlunin að miðla upplýs- ingum um málið til almennings og stjórnmálamanna í Grænlandi, Færeyjum og Danmörku til að auðvelda málefnalegar umræður um framtíðarstöðu Grænlands og Færeyja. Meðal nefndarmanna er dr. Guðmundur Alfreðsson, forstöðmaður Raoul Wallenberg- stofnunarinnar í Svíþjóð. Félagsmálanefnd hefur verið komið á fót til að leggja á ráðin um leiðir til að bæta félagslegar að- stæður Grænlendinga í Danmörku. Margir þeirra búa við erfið kjör. Þegar þessar tvær nefndir hafa lokið störfum á árinu 2003 verður skipaður vinnuhópur til að lýsa hernaðarlegum þáttum, sem tengjast Færeyjum og Grænlandi. x x x Færeyskir kjósendur skiptast í tvær jafnstórar fylkingar í afstöðu sinni til sjálfstæðis eyjanna. Í fær- eysku landsstjórninni sameinast flokkar með ólíka stefnu í innanlandsmálum undir merkjum sjálfstæð- isbaráttunnar. Málsvarar stjórnarinnar ræða ekki lengur um það, hvort Færeyjar verði sjálfstæðar heldur hvenær. Hinir áköfustu eins og Tórbjörn Jac- obsen nefna árið 2006. Sjálfstæðissinnar í Færeyjum vísa mjög til Íslands sem fordæmis. Minna þeir á hrakspár á sínum tíma, að Íslendingar gætu ekki staðið á eigin fótum efna- hagslega eftir slit tengslanna við Danmörk. Allt ann- að hafi komið á daginn. Eftir opinbera heimsókn Davíðs Oddssonar for- sætisráðherra til Færeyja í ágúst síðastliðnum sam- þykkti ríkisstjórn Íslands að ósk Anfinns Kallsbergs að taka færeyska embættismenn í starfsþjálfun í ís- lenska stjórnarráðinu. Vilja færeysk stjórnvöld, að færeyskir embættismenn kynnist starfsemi íslensku ráðuneytanna og starfsháttum innan þeirra. „Ég er viss um að við höfum meira gagn af því að sjá hvern- ig samfélag sem er fimm sinnum stærra en okkar tekur á málunum en samfélag með fleiri milljónir íbúa,“ sagði Kallsberg í samtali við Morgunblaðið af þessu tilefni. x x x Sjálfstæðisþróunin er mun skemmra á veg komin á Grænlandi en í Færeyjum. Grænlendingar ganga til þingkosninga 3. desember næstkomandi og er líklegt að sjálfstæðismálin setji svip á kosningabaráttuna. Lars-Emil Johansen telur, að skynsamlegasta leið- in til að efla sjálfstæðisvitund Grænlendinga sé að efna til þjóðarhreyfingar eins og hann og félagar hans gerðu, þegar þeir börðust fyrir því að segja Grænland úr lögum við Evrópusambandið á sínum tíma og fengu það samþykkt í þjóðaratkvæða- greiðslu. Það kunni að taka nokkur ár, að virkja Grænlendinga í þágu eigin sjálfstæðis en baráttan fyrir því sé hafin og muni setja svip á kosningarnar 3. desember. Íslensk stjórnvöld hafa lagt Færeyingum lið í sjálf- stæðisbaráttu þeirra með því að bregðast vel við ósk- um landsstjórnarinnar þar. Sæki Grænlendingar eftir slíkri liðveislu verður hún vafalaust veitt. Skiptir miklu fyrir okkur Íslendinga að fylgjast náið með þróun þessara mála í næstu nágrannalönd- um okkar. Sameiginlegir hagsmunir þjóðanna eru miklir á mörgum sviðum, ekki síst að því er varðar stjórn auðlindanýtingar á Norður-Atlantshafi og ákvarðanir um öryggismál. á Norður-Atlantshafi bjorn@centrum.is ætis bestu verkfræði hvað argslungið eðli varðar. æðinu í kringum Kjöl nán- sem jarðvegurinn er yfir- ðri sem er í senn viðkvæm- þrátt fyrir að vera dreifður r. Hver einasti fíngerður hefur skotið rótum í i. Hver og einn þeirra er við af fágætum styrk. Og sa brúska flórunnar má ti og áferð og líf, fínstillt og og í teikningum Dürers og st og gróðurhulan breytist. n eins og úfið haf mosa sem r mótað – öldurót ofið úr í líki krapps og frosins er gáskafull eftirlíking af vatni, nema kyrrstæð og mjúk og varan- leg. Margir Íslendingar vilja ólmir hafa tré út um allt. En Ísland býr nú þegar yfir sínum trjám. Þau felast í hinu víðáttu- mikla útsýni. Útsýnið er tré Íslands. Því eitt það besta sem tré hafa til að bera er eiginleikinn til að tengja hluti saman; jörðina himninum, ljósið myrkrinu, vind- inn í laufinu kyrrðinni sem umkringir það, hin smáu rými innan trésins stóra rýminu sem það byggir. Hér á Íslandi þjónar útsýnið sama hlutverki og miðlar algjörlega einstæðri tilfinningu fyrir eig- inleikum staðarins. Veðrið á stóran þátt í því – þar sem það er í sambýli við hina hverfulu, síbreytilegu og iðandi líðandi stund. Útsýnið felur það fjarlæga og það nálæga í sér með jafn skýrum hætti. Það breiðir úr lögun hnattarins fyrir tilstilli víðáttu og gagnsæi, sem á sér fáar hlið- stæður annarsstaðar. Það umvefur mann einveru er gerir mann meiri. Útsýnið set- ur mann í samhengi við heiminn.* Óskipulögð trjárækt mun hylja upp- byggilegt afdráttarleysi landsins og eyði- leggja fínlega og fjölbreytta og viðkvæma gróðurhuluna. Hún mun rjúfa kraft sam- hengisins, búta niður og binda enda á hið mikilvæga og gagnsæja sjónarsvið þessa heims. Hvar sem er annarsstaðar myndi ég mæla með aukinni nærveru trjáa af sömu ástæðu og ég legg áherslu á að tak- marka nærveru þeirra hér. Á Íslandi er þeim hreinlega ofaukið. Skógrækt er ekki einungis vafasöm leið til að berjast gegn veðrun, heldur er hún einnig smekklaus eftirlíking af nátt- úrunni. Skógrækt nær einungis að draga fram andstæðu skógarins. Allir sem hafa einhverntíma farið í gönguferð í skógi ræktuðum eftir stríð, vita þetta. Slík reynsla er langt frá því að vera af skógi, hún er líkari því sem maður upplifir á Manhattan. Hver er munurinn á skipu- lögðu rúðuneti trjáa og skipulögðu rúðu- neti stræta? Upplifunin er í grundvallar- atriðum sú sama. Rúðunet eru rúðunet. Eftirlíkingar af rúðunetum eru rúðunet og eftirlíkingar af lífrænu fyrirkomulagi eru sömuleiðis rúðunet. Þau einfalda flókna hluti fram úr hófi og umbreyta ástandi í uppgerð. Þeir sem eru fylgjandi kerfisbundinni trjárækt eða notkun trjáa um allt land til að berjast gegn veðrun ættu að ferðast um eyjuna; um Sprengisand, Eldgjá, Laka, Veiðivötn, Barðaströnd, Öskju, eða um aðra staði sem ekki eru jafn framandi, svo sem Snæfellsnes og Eldhraun. Þeir ættu að horfast í augu við þá staðreynd að sú ríkulega flóra sem þegar er á þessum stöðum leggur sitt af mörkum í flóknu og viðkvæmu vistfræðilegu jafnvægi sem og í hinu einstaka íslenska yfirbragði. Og horfast einnig í augu við að þetta jafnvægi er samhangandi form sem stöðugt stækk- ar og tekur á sig nýja mynd. Það yfir- bragð og þau lífsgæði sem því fylgja mynda kjarnann í íslenskri sjálfsmynd. Löngunin til að framfylgja rómantísk- um hugmyndum um sveitasælu á Íslandi, til að færa Ísland inn í ramma hinnar mjúku, skipulögðu náttúru sem þegar hefur lagt Evrópu og Nýja-England und- ir sig, er byggð á misskilningi. Sveitasæla er ein hugmynd um stað, en sú hugmynd hefur aldrei átt við um Ísland. Löngunin til að umbreyta sjálfum sér yfir í annars mynd er brjóstumkennanleg og afar truflandi. Hugmynd um fegurð er felur það í sér að ryðja einstæðri upprunalegri fegurð úr vegi, er ein tegund afmyndunar á sjálfinu. Sumir beita þeim rökum að á Íslandi hafi áður fyrr vaxið tré. Að það hvernig það lítur út núna sé hvort sem er ekki náttúrlegt eða upprunalegt. Enn aðrir halda því fram að landslagið muni breyt- ast sama hvað gert er. En hvað um þá óviðjafnanlegu fegurð sem bíður og þróast fyrir utan gluggann manns? Og hvað með heilindi þessa landslags? Þá gjöf sem í því felst á þessum síðustu tím- um 2002? Ferðist um heiminn og ykkur mun verða ljóst að ekkert af þessu um- fangi er óskert, nokkurstaðar, lengur. Ís- land er ekki góðlátlegt sýnishorn náttúru sem er að mestu er horfin. Ísland er ekki upphafinn skemmtigarður. Ísland er ekki yfirveguð túlkun á því villta. Þar til nýlega hefði verið hægt að lýsa landinu sem hrjóstrugu og eyðilegu. Segja að þær takmarkanir hafi gert þá frumþörf að lifa af stærsta þáttinn í ís- lenskum lífsháttum. En það heyrir að mestu fortíðinni til og nú hafa Íslendingar tækifæri, kannski í fyrsta sinn í sögu þjóðarinnar, til að meta eyjuna og þá óvenjulegu tilvist sem hún býr yfir að verðleikum. Fyrir tilstilli vega og bíla og framfara á sviði samgangna, ferðast Ís- lendingar í fyrsta sinn mjög mikið. Ný- fengin auðlegð hefur ennfremur aukið þann hreyfanleika til mikilla muna. Af þeim sökum er nauðsynlegt að viður- kenna að þessi auðlegð helst í hendur við mjög óvenjulega staðreynd: þá að ósnert- anleiki íslensks landlags er enn að mestu til staðar. Almennt aðgengi, með þeirri innrás og þeim skaðandi áhrifum sem fylgja í kjölfarið gerir umhverfið við- kvæmara og eykur varnarleysi landslags- ins. Þar af leiðandi er það á ábyrgð hvers einasta Íslendings að vernda og viðhalda þessu upprunalega og, enn sem komið er, nánast ósnortna landi. Það að Íslendingar skuli ekki veita heildinni sem þar er til staðar athygli og kunna að meta hana – ekki einungis eins og hún birtist í sjálfri sér, heldur miklu fremur í samhengi við heim samtímans, stefnir í að verða harmleikur. Á Íslandi er til þekking til að breyta öðruvísi. Sem út- lendingur fylgist ég með því hvernig sá harmleikur sem felst í því að gefa þessu ekki gaum snýst, með sívaxandi þunga, yfir í annarskonar harmleik; limlestingu á sjálfum sér. Vegið er að íslensku landslagi úr öllum áttum: Stífla hér, vegur þar, flákar af skógi í beinum línum annarsstaðar. Með hverri og einni þessara nýju breytinga færist Ísland einu skrefi lengra frá sínu einstaka sjálfi. Sem áhorfandi að þessu stríði við fegurðina, rennur það upp fyrir mér að hin illræmda íslenska veðrátta var í rauninni dulbúin blessun – sem verndaði Ísland fyrir Íslendingum í öll þessi ár. *Sjá: Þetta ekkert sem er, Morgunblaðið, 6. september, 1998. arnar veðrun Höfundur er myndlistarmaður. Ljósmynd/Roni Horn

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.