Morgunblaðið - 09.11.2002, Blaðsíða 42

42 LAUGARDAGUR 9. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
S
JÁLFSTÆÐISBARÁTTAN í Færeyjum og
Grænlandi hefur verið sett í skipulags-
ramma á danska þinginu í Kaupmanna-
höfn. Færeyingurinn Tórbjörn Jacobsen úr
Þjóðveldisflokknum og Grænlendingarnir
Lars-Emil Johansen úr Siumut-flokknum og Kuupik
Kleist úr Inuit Ataqatigiit-flokknum komu til lands-
ins. Hafa þeir stofnað sérstakan þingflokk í því skyni
að berjast fyrir sjálfstæði Færeyja og Grænlands frá
Danmörku.
Þingmennirnir þrír voru hér á landi í vikunni
ásamt aðstoðarmönnum sínum til að kynnast við-
horfum íslenskra stjórnvalda og stjórnmálamanna
auk þess sem þeir fóru í kynnisferð til varnarliðsins á
Keflavíkurflugvelli.
Tórbjörn Jacobsen var menningarmálaráðherra
Færeyja 2000 og 2001 en á nú fast sæti á danska
þinginu sem varamaður flokksbróður síns og flokks-
formanns, sem er Högni Hoydal, helsti málsvari sjálf-
stæðis Færeyinga. Athygli beindist mjög að Tórbirni
síðastliðið sumar, þegar hann sótti hart að Anfinn
Kallsberg, lögmanni færeysku landsstjórnarinnar,
með ásökunum um meðferð hans á fé annarra. Fram
á síðustu stundu hótaði Anfinn að slíta stjórnarsam-
starfi við Þjóðveldisflokkinn nema Tórbjörn drægi
ummæli sín til baka. Afhenti Tórbjörn afsök-
unarbeiðni sína í þann mund, sem þingmenn gengu til
guðsþjónustu í Dómkirkjunni í Þórshöfn við þingsetn-
ingu og þar með var færeysku landsstjórninni undir
forystu Anfinns borgið, en hann sagðist hafa verið
með tvær ræður í vasanum við lögþingssetninguna,
aðra um afsögn en hina um stefnu landsstjórnarinnar.
Lars-Emil Johansen hefur verið í forystu græn-
lenskra stjórnmála og atvinnulífs um langt árabil.
Hann var í fremstu röð þeirra grænlensku stjórn-
málamanna, sem unnu að því að koma á heimastjórn
árið 1979 og hefur gegnt flestum æðstu trún-
aðarstörfum í grænlenska stjórnkerfinum, meðal ann-
ars formennsku í heimastjórninni. Lars-Emil er í
Siumut, það er sama flokki og Jonathan Motzfeldt,
núverandi formaður grænlensku landsstjórnarinnar.
Siumut er sósíal-demókratískur flokkur og hvorki
sósíal-demókratar í Færeyjum né Jonathan Motzfeldt
hafa verið talsmenn þess, að Færeyingar og Græn-
lendingar slitu ríkjasambandið við Dani.
Kuupik Kleist var í grænlensku landsstjó
1991 til 1995 og hefur einnig setið á landsþi
Hann var forstöðumaður utanríkismálaskrif
heimastjórnarinnar 1996 til 1999 og skrifsto
fyrir grænlensku sjálfstjórnarnefndina frá 2
2001, en situr nú á Folketinget. Í septembe
liðnum var Kuupik Kleist kjörinn varaforma
Ataqatigiit, sem er eins og færeyski Þjóðve
urinn, til vinstri við sósíal-demókrata.
x x x
Þeir félagar hafa stofnað þar þriggja flok
flokk í danska þinnginu undir nafninu: Den
atlantiske Gruppe. Með skipulegu samstarfi
þeir stigið sögulegt skref, því að hefðin er s
þingmenn frá Færeyjum og Grænlandi á da
þinginu hafa tekið sæti í þingflokkunum þar
flokkslit sínum. Segja þeir félagar, að með þ
taka aðeins þátt í flokkspólitísku starfi í Ka
höfn hafi forverar þeirra tekist á undir ólíku
um og þar með þurrkað út sameiginlegan á
sinn innan þingsins og ekki gætt hagsmuna
sinna sem skyldi.
Samstarfið hófst að loknum kosningunum
danska þingsins í nóvember 2001. Þá hlaut
issinni annað þingsætið í Færeyjum og sjálf
issinnar skipuðu bæði þingsætin á Grænlan
Tórbjörns er Lisbeth Petersen á danska þin
Færeyinga, en hún er formaður Sambandsf
og hefur því ekki áhuga á að taka þátt í þes
flokki vegna stefnumála hans. Hann var sto
með formlegum og hátíðlegum hætti hinn 1
ber 2001, þegar ritað var undir samstarfssa
Innan þingflokksins gildir ekki sambærile
flokksagi og meðal annarra þingflokka, þar
mennirnir koma úr ólíkum stjórnmálaflokku
starfssamningnum segir, að Norður-Atlants
flokkurinn sé tæknilegur samstarfsvettvang
þriggja stjórnmálaflokka, sem hver um sig
sjálfstæði sínu í afstöðu til einstakra mála á
Hinu sameiginlega markmiði samstarfsin
þann veg, að þingflokkurinn stefni að sjálfst
eyja og Grænlands. Auk þess vilji flokkurin
að því að efla samstarfið milli Grænlendinga
eyinga og Dana sem sjálfstæðra þjóða.
VETTVANGUR
Sjálfstæðisbarátta á
Eftir Björn Bjarnason
A
LLT MITT líf hef ég sótt Ís-
land heim og það er margt
sem gerir það að verkum að
ég sný aftur ár eftir ár. Því
mikilvægasta má lýsa með
einu orði: veðrun. Orðið veðrun er sam-
heiti fyrir órofin heilindi þegar það er not-
að um landslaeg Íslands. Veðrun er lyk-
ilatriði í mótun stórs hluta af því sem er
sjáanlegt hér, og þar af leiðandi líka í yf-
irbragði eyjunnar. Þetta yfirbragð Ís-
lands er einstætt. Ekkert annað landslag
jafnast á við það. Það sem gerir það ein-
stakt felst ekki einungis í stökum land-
myndunum og stöðum, hversu sérstæðir
sem þeir eru, heldur í legu landsins sjálfs
og kraftmikilli og lagskiptri jarðfræðinni
– en allt tengist þetta í síkviku samhengi.
Og svo má telja „hvernig“ landslagsins;
þetta „hvernig“ sem er svo ótrúlega aug-
ljóst. Því allt sem ber þar fyrir augu er
jafnframt sýn á hvernig það varð til, og
hvernig sú saga sem það síðan hefur átt
breytti því. Hvort sem maður horfir yfir
flæði Eldhrauns niður Skaftá, eða á
hvernig jörðin rifnaði í Eldgjá, á uppruna
Eldhrauns í Laka, eða öskuna og móberg-
ið sem vex ár frá ári við hvert Heklugos.
Og þannig mætti lengi telja upp „hvern-
ig“ þessarar eyju auk alls um sérstæða
legu hennar sem blasir svo augljóslega
við sjónum. Landslag annarsstaðar er of
gamalt í jarðfræðilegum skilningi, veðr-
unin of langt gengin, og sú gróðurmynd-
un sem fylgir í kjölfarið of yfirgnæfandi
til að hægt sé að nema slíka sýningu. Og
sýning er það svo sannarlega – í þeirri
bókstaflegu merkingu er felur það í sér að
vera hrífandi og vel til þess fallin að blása
manni undrun og óttablandinni lotningu í
brjóst. Sú sýning, sem Ísland er, hverfist
um nýstárleika, breytileika og hið
óþekkta. Allt eru þetta fágætir eiginleik-
ar í landslagi á tuttugustu og fyrstu öld-
inni.
Veðrun er oft álitin eyðileggingarafl.
En það er þó einungis þegar landslag er
ekki í jafnvægi innan stærri heildar, að
kraftar veðrunar verða neikvæðir. Fram
að þeim tíma er veðrun fyrst og fremst
mótandi og jákvætt afl – er sameinar og
blandar á sinn flókna máta, er bræðir
saman heild úr breiðu sviði ólíkra um-
merkja – og myndar, hér á Íslandi, sam-
fellu innan um fjöldann allan af fágætum
jarðfræðilegum atburðum sem láta lítið
yfir sér. Þessir atburðir og sá samruni
sem síðar á sér stað eru undirstaða ís-
lenskrar sjálfsmyndar.
Maður getur ekki ferðast langa leið án
þess að dást að því viðkvæma jafnvægi er
gefur færi á jafn einstæðum bergmynd-
unum og við Lóndranga eða Rauðfeld-
argjá og Aldeyjarfoss. Færi á hinni furðu-
legu eyðingu við Hellnar og tignarlegum
og hreinlega ótrúlega ydduðum tindum
Austfjarða, eða hinum framúrskarandi
sjónarhornum friðsældar og fullkominni
rúmfræði veðrunar sem mótar allar fjalls-
hlíðar. Og fjölmörgum öðrum jarðmynd-
unum og einstökum jarðfræðilegum um-
merkjum hér og þar um landið, í hverjum
krók og kima, í öllum mögulegum form-
um myndrænnar veðrunar; Ísland færir
hverjum þeim sem ferðast meðal auðæva
þess endalausar uppgötvanir.
Veðrun verður að vernda fyrir mann-
legum afskiptum, með fáum hagnýtum
undantekningum. Landið verður að
vernda með það fyrir augum að tryggja
órofna heild þess og það jafnvægi sem þar
ríkir, og með það fyrir augum að viðhalda
tilgerðarlausu útsýninu sem og sjónrænni
heild landslagsins.
Gefið til dæmis Sprengisandi nánari
gaum – stað sem einkennist af veðrun.
Hefur þú verið þar? Gróðursnautt yfir-
borðið er mestmegnis svart. Það saman-
stendur af smáum svörtum steinvölum og
svartri ösku. Steinvölurnar eru nú
greyptar í öskuna með þeim hætti að hver
einasta vala á sína eigin holu. Holurnar
eru staðsettar á afslappaðan hátt svo
steinvölurnar rekast ekki saman. Þetta er
ákaflega snyrtilegt landslag, þar sem allt
er á sínum stað. Þegar maður tekur stein-
völu upp er rofið gat í það. Hnúðar eða
hnúskar eru engir, heldur bara slétt yf-
irborð þar sem þessum völum og holum er
raðað hirðusamlega svo þær mynda hæð-
ir og dali, á hátt sem minnir á hellulögn.
Hér er um veðrun að ræða sem stendur
fyllilega jafnfæ
jafnvægi og ma
Eða gefið svæ
ari gaum, þar
leitt hulinn gróð
ur og líflegur, þ
og ósamfelldur
gróðurbrúskur
gljúpri öskunni
eyja sem hefst
innan um þes
koma auga á lit
í jafnvægi eins o
Grünewald.
Maður ferðas
Í Eldgjá er hún
vindurinn hefu
plöntum, mosi
sjávar. Hann e
Íslandi glatað – til va
Eftir Roni Horn
VANDI RAUFARHAFNAR
Sá vandi sem Raufarhöfn á viðað stríða er einkennandi fyrirvanda margra annarra minni
sveitarfélaga á landsbyggðinni.
Raufarhöfn á það sameiginlegt með
ýmsum öðrum sveitarfélögum að
heyja lífróður vegna fólksfækkunar
og skorts á atvinnu þar sem dregið
hefur úr sjávarafla, hvort sem er
vegna minni kvóta eða þess að kvóti
hefur færst úr plássinu. Íbúar hafa
horft á lífsbjörgina hverfa eða þá að
yfirráðin yfir henni eru ekki lengur í
höndum heimamanna heldur stærri
fyrirtækja, sem hafa ekki jafnsterk-
ar tilfinningar til byggðarinnar og
þeir sem þar búa. Tvö sjávarútvegs-
fyrirtæki eru nú starfandi á Rauf-
arhöfn, frystihúsið Jökull sem er í
eigu Útgerðarfélags Akureyringa og
verksmiðja SR-mjöls, sem Samherji
ræður.
Fyrir fjórum árum voru íbúar
Raufarhafnar 407 en nú búa þar 296
manns. Fjórðungur íbúanna hefur
flutt úr bænum á þessum árum og af
samtölum við íbúa í Morgunblaðinu í
gær má ráða að íbúum eigi enn eftir
að fækka á næstunni. „Það er eig-
inlega enga vinnu að hafa í bænum
nema í Jökli og það er auðvitað mjög
slæmt fyrir bæinn ef fólk getur ekki
séð fyrir fjölskyldum sínum. Þá er
ekki annað að gera en að fara. Og ég
fer í maí,“ segir Aron Þorbergsson,
sextán ára gamall, sem er á förum
ásamt foreldrum sínum og systkin-
um. Gestur Þorsteinsson, sem búið
hefur á Raufarhöfn alla sína ævi, er
einnig á leið í burtu, þar sem hann er
einn þeirra er nýlega misstu vinnu
sína hjá Jökli. Hann bendir á að fast-
eignir fólks eru að mestu leyti verð-
lausar. „Já, hér hefur orðið fólks-
fækkun og hún á eftir að verða meiri.
Það getur enginn ætlast til að maður
sitji atvinnulaus heima við símann
og bíði eftir því að það sé kallað í
mann. Það lifir enginn á því. Enda er
ég að fara!“
En þótt ástandið sé erfitt á Rauf-
arhöfn má ekki gleyma því að þetta
er ekki í fyrsta skipti sem sú er
raunin. Sveiflur hafa ætíð verið
miklar í þeim plássum er byggja allt
sitt á sjávarútvegi, sum hafa lifað af
sveiflurnar en á öðrum stöðum hefur
byggð smám saman lagst af. Rauf-
arhöfn hefur hingað til ætíð náð að
rétta úr kútnum þótt stundum hafi
ástandið verið slæmt. „Við lítum
björtum augum á framtíðina og trú-
um því að þetta bjargist,“ segir Erla
Guðmundsdóttir og Berglind Frið-
bergsdóttir tekur í sama streng:
„Það þýðir ekkert að leggjast í þung-
lyndi. Hér er ekkert allsherjar at-
vinnuleysi en að vísu bara dagvinna í
frystihúsinu og bara dagvinna í
verksmiðjunni fyrir nokkra menn.“
Það gerir stöðuna erfiðari að
Raufarhafnarhreppur, sem fyrir
nokkrum árum var nokkuð vel sett-
ur, á nú í miklum fjárhagserfiðleik-
um. Lausafjárstaða hreppsins er
slæm og hefur hann átt í erfiðleikum
með að greiða út laun. Þessa erfiðu
stöðu má að hluta til rekja til fjár-
festinga er sveitarfélagið réðst í.
Fyrirtækið lagði fram hlutafé í tvö
tölvu- og fjarvinnslufyrirtæki á
Raufarhöfn en jafnframt var ráðist í
mikil hlutafjárkaup í öðrum fé-
lögum. Gengi þeirra hlutabréfa hef-
ur fallið verulega og nemur tap
hreppsins tugum milljóna.
Í ljósi reynslunnar má segja að
hreppurinn hefði mátt fara varlegar
í fjárfestingar sínar. Hins vegar má
ekki gleyma því andrúmslofti er
ríkti á þeim tíma, jafnt á Íslandi sem
annars staðar. Raufarhöfn er ekki
eini aðilinn í heiminum sem situr eft-
ir með sárt ennið eftir hrun hluta-
bréfaverðs í tæknifyrirtækjum.
Menn verða að læra af reynslunni.
Dæmi Raufarhafnar sýnir mikilvægi
þess að sveitarfélög og aðrir sjóðir
sem fara með fé annarra ávaxti það á
góðan en jafnframt varfærnislegan
hátt og láti ekki stjórnast af tísku-
sveiflum.
LOKAFRESTUR SADDAMS
Að loknum margra vikna samn-ingaviðræðum í New York hefur
öryggisráð Sameinuðu þjóðanna
samþykkt nýja ályktun um vopnaeft-
irlit í Írak. Ályktunin er skýr. Írökum
er gefinn viku frestur til að gefa til
kynna hvort þeir fallist á skilmála SÞ
eða ekki. Ef þeir gera það verða þeir
að leggja fram tæmandi lista yfir ger-
eyðingarvopn sín fyrir áttunda des-
ember. Vopnaeftirlitsmenn Samein-
uðu þjóðanna munu halda til Bagdad
og skila öryggisráðinu skýrslu fyrir
7. janúar.
Þessari niðurstöðu ber að fagna.
Saddam Hussein Íraksforseti hefur
dregið Sameinuðu þjóðirnar á asna-
eyrunum allt frá því að Persaflóa-
stríðinu lauk. Þrátt fyrir að hafa sam-
þykkt á sínum tíma að láta
gereyðingarvopn sín af hendi hefur
hann leynt og ljóst haldið áfram að
koma sér upp vopnabúri efna- og
sýklavopna og unnið að því að komast
yfir kjarnorkuvopn.
Um nokkurt skeið hefur legið fyrir
að Bandaríkjastjórn hyggst ekki taka
þátt í þessum leik lengur og hefur
George W. Bush Bandaríkjaforseti
ítrekað lýst því yfir að stjórnarskipti
í Bagdad séu forgangsverkefni
stjórnar hans og að hann sé reiðubú-
inn að beita hervaldi til að ná því
markmiði. Helstu bandamenn
Bandaríkjanna í Evrópu hafa verið
sammála því markmiði að afvopna
Íraka en haft efasemdir um skynsemi
þess að beita hernaði.
Bandaríkjaforseti ákvað að lokum
að freista þess að ná samstöðu um
málið á vettvangi Sameinuðu þjóð-
anna þrátt fyrir að margir áhrifa-
menn innan Bandaríkjanna teldu
slíkt ekki líklegt til árangurs. Það
reyndist skynsamleg ákvörðun. Ör-
yggisráðið hefur nú samþykkt sam-
hljóða ályktun sem samræmir þau
sjónarmið sem uppi hafa verið. Sadd-
am er gefinn kostur á að afvopnast.
Ef hann kýs að hunsa Sameinuðu
þjóðirnar eða hefja blekkingarleikinn
að nýju má gera ráð fyrir að hann
verði afvopnaður engu að síður. Valið
er Saddams.