Lesbók Morgunblaðsins - 04.07.1998, Side 8

4
KETILSFJÖRÐUR
Á GRÆNLANDI
/
Asíðustu árum hefur áhugi
íslendinga á sögu norrænn-
ar byggðar á Grænlandi
verið mikill og fjöldi manna
heimsótt landið til að skoða
söguslóðir. Þessar skoðun-
arferðir hafa nær eingöngu
takmarkast við Eystri-
byggð og þá aðeins lítinn hluta þess svæðis
sem byggðin náði yfir. Þannig láta flestir
nægja a.ð skoða þekktustu rústimar við
Brattahlíð, Garða, Hvalseyjarfjarðarkirkju og
Dýmes. Fáir leggja hins vegar leið sína sunn-
ar, þar sem hluti byggðarinnar lá í vægast sagt
stórbrotinni náttúm. Hér er litast um við Ket-
ilsfjörð og svæðið sunnan hans, skammt frá
suðurodda Grænlands, þar sem byggð var í
blóma í tíð norrænna manna.
Þegar komið er nokkuð suður íyrir Einars-
og Eiríksfjörð, helstu söguslóðir norrænnar
byggðar í Eystribyggð, tekur landslag að
breytast. I stað ávalla jökulheflaðra fjallgarða,
af takmarkaðri hæð, taka við feiknarhá og
snarbrött fjöll sem mynda landslag sem svipar
til þess sem þekkist í Ölpunum. Hér í þessum
fjallasal syðst á Grænlandi liggja þröngir firðir
og dalir milli hrikalegra fjalla sem höfðu að
geyma byggð sem fáar sögur fara af.
Syðsti hluti Grænlands er samsettur af fjöl-
mörgum eyjum og er Hvarf á þeirri syðstu sem
nefnist Itivdleq. Milli eyjanna er mikið net af
þröngum, hlykkjóttum og samtengdum fjörð-
um. Samanlögð lengd fjarðanna er um 460 km.
Fjöllin eru snarbrött niður í sjó og undirlendi
er Mtið sem ekkert.
Þetta fjarðakerfi við suðurodda Grænlands
afmarkast að vestanverðu af Melrakkanesi,
syðsta odda meginlandsins. Nokkur norræn
örnefni frá svæðinu austan Melrakkaness hafa
varðveist en staðsetning flestra þeirra er óljós:
Hvalsund, Hvalshylur, Drangey, Sölvadalur,
Tófafjörður, Hvítserkur, Skagafjörður, Beru-
fjörður, Finnsbúðir og Krossey. Tófafjörður er
væntanlega sundið austan við Melrakkanes en
á grænlensku er það nefnt Torsukattak. Hrika-
legir klettaveggir afmarka sundið og siglingu
þar í gegn gleymir enginn.
í þessu fjarðakerfi í útjaðri Eystribyggðar
bjuggu norrænir menn á fáeinum stöðum.
Rústir hafa fundist á 16 stöðum og talið er að
fóst búseta hafi verið á 10 þeirra. Erfitt er að
fá skilið hvernig hægt var að stunda búskap á
þessum afskekktu slóðum.
Eftir að norræn byggð lagðist af settust Inu-
ítar að í fjörðunum. Víða má finna rústir sem
vitna um þessa búsetu. Nú er aðeins búið á ein-
um stað í fjörðunum, í þorpinu Aappilattoq, en
þar búa um 200 manns. Þetta er þó ekki syðsta
byggð á Grænlandi því að á Melrakkanesi vest-
anverðu er lítið þorp sem nefnist Narsarmijit.
Herjólfsnes er næsta nes fyrir vestan Mel-
rakkanes. Þar var einn af höfuðstöðum Eystri-
byggðar. Herjólfur Bárðarson fluttist til Græn-
lands með Eiríki rauða árið 985 og settist hér
að. Bjarni sonur Herjólfs er talinn vera fyrsti
norræni maðurinn til að sjá meginland Norður-
Ameríku er hann lenti í hafvillum á leið sinni til
Grænlands. Við Herjólfsnes eru miklar rústh'
sem vitna um blómlega byggð en auk þess hafa
fundist þar margir merkilegir gripir.
Innan við Herjólfsnes og allt inn að suður-
odda Grænlandsjökuls er eitt af stórfengleg-
ustu fjallasvæðum Grænlands þar sem er að
finna brött og hrikaleg fjöll sem teygja sig í yf-
ir 2.000 m hæð. Innan um þessi fjöll eru blóm-
legir og jafnvel skógi vaxnir dalir. Meðfram
fjöllunum að norðan- og vestanverðu liggur
langur og þröngur fjörður inn að Grænlands-
jökli. Þetta er Ketilsfjörður sem á grænlensku
nefnist Tasermiut. Fjörðurinn er um 70 km
langur og víðast hvar ekki nema um 2,5 km
breiður. Mynni fjarðarins er um 25 km norð-
vestan við Herjólfsnes en þar á milli er Hellis-
ey og Helliseyjarfjörður.
Ysti hluti Ketilsfjarðar hlykkjast milli fjalla
sem eru um 1.000 m há. Þetta gerir það að
verkum að innri hluti fjarðarins og sá undra-
heimur sem þar er að finna er girtur af. Fjörð-
urinn er rómaður fyrir náttúrufegurð en vegna
staðsetningar eru heimsóknir ferðamanna
fremur fáar. Búast má við að á þvi verði breyt-
EFTIR JÓN VIÐAR SIGURÐSSON
Syðst á Grænlandi er mikið net af samtengdum,
hlykkjóttum fjörðum með bröttum hlíðum. Þar má
víða fi nna rústir sem vitna um forna búsetu norrænna
manna. Einn af þessum fjörðum er 70 km langur
og teygir sig inn að Grænlandsjökli og innri hluti
hans er hreinn undraheimur.
GENGIÐ í Vatnsdal. Skógardalurinn í baksýn.
HORFT yfir innsta hluta Ketilsfjarðar. Skriðjökullinn Sermitsiaq í bak-
sýn. Teikning Andreas Kornerup 1876.
ing áður en langt um
líður því sífellt fleiri
sækjast eftir útivist á
afskekktum slóðum
þar sem fram-
kvæmdagleði mann-
fólksins hefur ekki
sett sitt mark. Fjörð-
urinn liggur milli
stórbrotinna fjall-
garða þar sem jöklar
hafa nagað bergið og
skilið eftir sig hlykkj-
ótta dali og hrikalega
tinda. Þrátt fyrir hæð
fjallana er lítið um
stóra jökla fyrir utan
sjálfan Grænlands-
jökul. Fjöllin eru það
brött að ís á erfitt
með að festa rætur.
Engu að síður hanga
litlir og oftast snar-
brattir daljöklar víða í hlíðum fjalla. Fjöllin
austan fjarðarins eru mörg hver undurfógur.
Lóðréttir klettaveggir þeirra eru allt að 1.200
m háir. Svæðið er orðið þekkt meðal fjalla-
manna og árlega sækja nokkrir hópar fjörðinn
heim í þeim erindum að kljást við þessa miklu
veggi.
I Sturlubók Landnámu segir frá því að Ket-
ill hafi numið Ketilsfjörð. Ketill var einn þeirra
höfðingja sem fylgdu Eiríki rauða Þorvalds-
syni til að nema land á Grænlandi um 985.
Hvorki er vitað meira um þennan Ketil né hvar
hann settist að í firðinum. Það er ekki aðeins
fjörðurinn sem varðveitir nafn Ketils heldur er
einn hrikalegasti tindurinn austan fjarðarins
nefndur eftir honum. Þessi 2.003 m hái tindur
rís nær lóðréttur eins og bautasteinn yfir
Klausturdal innarlega í firðinum. Tindurinn er
aðeins í um 2 km fjarlægð frá dalbotninum og
er tilfinningin sérstök þegar horft er upp þessa
2.000 hæðarmetra.
Klausturdalur dregur nafn sitt af því að í
dalnum var klaustur í tíð norrænna manna,
annað af tveimur í Eystribyggð. Hér bjuggu
munkar af reglu heilags Ágústsínusar og
stunduðu trú sína. Ekki er hægt að ímynda sér
annað en að hið hrikalega umhverfi klausturs-
ins hafi gefið munkunum mikinn innblástur til
trúariðkunar. Klaustrið hefur staðið skammt
frá strönd fjarðarins og þar má sjá rústir af
kirkju og tíu byggingum öðrum. Sexhymdur
garður liggur umhverfis kirkju og grafreit.
Mikil kyrrð er yfír þessum stað í dag og svo
hefur væntanlega ætíð verið því óliklegt er að
búseta munkanna hafi valdið mikilli truflun.
Helstu heimild um norræna byggð í Ketils-
firði er að finna í Grænlandslýsingu Ivars
Bárðarsonar sem var ráðsmaður í Görðum á
Grænlandi á miðri 14. öld. Þar segir:
Fyrir vestan Herjólfsnes er Ketilsfjörður;
þar er albyggt, og á hægri hönd, þegar siglt er
inn fjörðinn, er ós mikill sem stór á fellur í. Hjá
þeim ósi stendur kirkja sem heitir Áróskirkja;
hún er vígð helgum krossi; hún á land allt út til
Herjólfsness; eyjar, hólma og reka og allt inn
til Pétursvíkur.
Við Pétursvík Iiggur byggð mikil sem heitir
Vatnsdalur. Við þessa byggð er vatn mikið,
KORT af Ketilsfirði i
o ■
10 km
?0OD

° m, iiss , J í W&Mh- .lösö

8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 4. JÚLÍ 1998