Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1997, Blaðsíða 13

meðal menningarþjóðanna, að þeim hefur
lengst af heimilast fijálsara kynlíf en öðr-
um. Þótt illa færi fyrir Óskari Wilde var
það fyrir hroka hans og dramb fremur en
afbrigðilegt kynlíf.
Samfélagið kann að viðurkenna samkyn-
hneigð en aldrei án tvískinnungs. Við venju-
legar þjóðlífsaðstæður, jafnvel nútímafrjáls-
lyndi eins og okkar íslendinga, verða sam-
kynhneigðir að lifa tvöföldu lífí þótt þeir
séu ekki í felum. Siðir samfélags okkar eru
óhjákvæmilega í einu og öllu sniðnir að
þörfum gagnkynhneigðs fólks, barnaupp-
eldi, hefðbundnu ijölskyldu- og ástalífi.
Venjulegra fólk gerir alltaf ráð fyrir mögu-
leikanum á getnaði í kynlífi sínu. Auk þess
fylgir kynlífi gagnkynhneigðra að bæði
kynin verða að semja sig að manneskju af
gagnstæðu kynferði; gangast við þeim fé-
lagsmynstrum sem því fylgir. Samkyn-
hneigðir hafa á hinn bóginn betri skilyrði
til að ástunda og útfæra tilfinningar sínar
til sjálfra sín. Samfélagið lætur þá í besta
falli afskiptalausa; virkjar ekki sérþarfir
þeirra eða leiðsegir eins og það gerir á
margan máta þegar að gagnkynhneigðum
kemur. Homminn ástundar í menningark-
ima kynlíf sem ber sterkan keim af sjálfs-
rækt, - enda sýnir það sig að hommar búa
oft yfir ofurnæmleika og miklum tilfinn-
ingaþroska þegar að mannlegum viðbrögð-
um kemur.
Þessi sérstöku þroskaskilyrði hommans
hafa ekkert viðurkennt félagslegt mikilvægi
núorðið en kunna að hafa haft það fyrr á
tímum meðan hlutverk manna ákvörðuðust
helst af því hvernig þeir reyndust störfum
sínum vaxnir. Upplýsingin, meira að segja
allur tími þróaðs ritmáls, er aðeins brot af
iangri sögu sem að mestum hluta hefur
byggst á líffræðilegum sérkennum manna,
ekki yfirveguðum ásetningi. Það kann því
að hafa verið snjallræði náttúruvalsins að
þróa mannlífsafbrigði, óháð lífhring getnað-
ar og uppeldis, sem í staðinn fyrir að sinna
honum leggur sérstaka rækt við tilfinninga-
þroska.
Homminn hefur trúlega betri skilyrði
fyrir frumlega víðsýni en hinir sem ofurseld-
ir eru afkomuþörf sjálfs sín einkum fyrir
kynþarfir sínar, og þá jafnt hins gagnstæða
kyns og afkvæma. Margt í heimildum um
frumþjóðir vísar til þess skilnings manna
að kynlífsafbrigði og þroskaleit fari saman.
Fyrst var töframönnum, því næst listamönn-
um ætlað að greiða úr félags-sálfræðilegum
flækjum af innsæi sem venjulegra fólki
væri ekki gefið. Þeim sem tilheyrðu hlut-
verkunum leyfðist að ögra borgaralegum
samskiptareglum kynjanna.
Samkvæmt íslenskri þjóðtrú var seið-
skrattinn argur, og ergi gat fylgt leit á
dularvegum að hinum sanna vísdómi, hvað
þá kynngi galdurs og rúna. Kristnin boðaði
mönnum skírlífl til að bijótast út úr líf-
hringnum og til sjálfra sín og því næst
guðdómsins, leið sem er náskyld sjálfsupp-
hafningu hommans sem af nauðsyn rýfur
líffræðileg tengsl sín með hommaskapnum.
Meinlætamaður hafnar því að deila sjálf-
um sér með öðrum. Hann gerist því jafnvel
fráhverfur að gegna öðru en viðhaldshlut-
verki gagnvart líkama sínum. í staðinn legg-
ur hann allt upp úr sjálfveru sinni, í þeirri
trú þá að slíkt líferni færi hann nær guði.
Hvað sem rétt reynist í því efni er hitt víst
að meinlætalífernið færir hann fjær mönn-
um og þar með fylgir aukin yfirsýn á mann-
leg málefni ef hann vill svo við hafa. Auk
þess hlýtur meinlætamaður að vekja með
háttalagi sínu andlega hæfileika sem blunda
lengst af með saddari og sælli mönnum.
Allt er nefnilega komið undir sjálfsbjargar-
hvötinni. Sé því hafnað að sinna kalli henn-
ar beinlínis bregst líkaminn við þeim mein-
lætum eins og hveiju öðru hættuástandi;
athyglin skerpist. Ef mikil brögð eru að
getur eftirvæntingin jafnvel orðið hin sama
og fjallgöngumanns við efstu brúnir.
Samfélagið ber með sér þörfina fyrir fjöl-
breytni, fyrir nýstárleg sjónarhorn, enda
hefur margsýnt sig að einhæfir hæfileikar
verða til þess að lífveran heltist úr þróunar-
lestinni. Á hinn bóginn hefur jafnan fylgt
öfgafullri miðstýringu, hvort sem er stjórn-
mála eða trúflokka, viðleitni til að einangra
og jafnvel útrýma mannlífsafbrigðum, sam-
kynhneigðum sem öðrum. Einhver fjöldi
einstaklinga í hveiju samfélagi býr þó yfir
arfbundinni nauðsyn á að lifa lífinu í veru-
legum mæli öðru vísi en þorrinn. Meðan
hinir venjulegri lifa við ósveigjanleika sjálfs-
ins og skýrleika hugsunarinnar þrífast af-
brigðin við hamskipti og hóglegt rugl. Og
af sprettur nýstárleiki.
Læknavísindin telja núorðið, að miklu
meira verði að gera úr arfbundnum þáttum
í upplagi manna þegar skýra á félagslega
hegðun en gert var á framgangstíð sálfræð-
innar. Ástæðan fyrir þessari áherslubreyt-
ingu er að nokkru afleiðing tískubundins
áhuga á sameindalíffræði, en gefur þó frem-
ur en um langt skeið tilefni til að ætla að
samkynhneigð gegni tilgangi manna í með-
al en hitt að um marklausa tilviljun sé að
ræða.
Náttúra og samfélag í senn leggja á
venjulegan mann að geta af sér afkvæmi
og koma þeim á legg, að veija blóma ævi
sinnar í þjónustu við kynþarfir sínar og
afkvæmi - sem þurfa á annan áratug til
að ná sama árangri og folald á einu ári.
Vegna þessa aðhalds alls reynist að sama
skapi erfitt að komast hjá að því að fara
þespa leið.
Á hinn bóginn er það hlutverk hinna
samkynhneigðu að vera öðru vísi en gerist
um venjulegt fólk, að viðhalda frumleika
og yfirsýn.
Ruglió
Ég held að allir menn séu fæddir til
meinlæta - í hófi. Við vitum fyrir víst að
hófleg áreynsla er hamingjuauki, en letilíf
ekki. Að sá sem lætur bragðlaukana stjórna
lífi sínu étur sig í hel. Oftrú á mannlega
skynsemi hefur kennt okkur að hlýða rödd
hennar í hvívetna sem leitt hefur til þess
að líkaminn nær ekki að þroska það vit sem
hann býr yfir. Til dæmis teljast verksmiðju-
smíðuð næringarefni hæfari þeim náttúru-
legu sem líkaminn þó þekkir og bregst við
með afgerandi hætti; hinum úthugsuðu
næringarefnum skynseminnar kann líkam-
inn hinsvegar ekki fullnægjandi svör við
þótt þau kunni að vera rétt samsett fyrir
ákveðnar næringarþarfir samkvæmt út-
reikningi; afleiðingin er áhættuviðbrögð lík-
amans og þegar til lengdar lætur menning-
arsjúkdómar. Skynsamlegt líf á fræðilega
vísu leiðir til fjarstæðna í þessu dæmi sem
mörgum öðrum. Mál líkamans er á hinn
bóginn mál ijarstæðna; hófleg óregla reyn-
ist haldbest heilsunni og því æskilegust,
hófleg óhollusta ekki síður en hófleg
áreynsla þótt menn kunni að eiga annarra
kosta völ. Jafnvel hófleg veikindi.
Eðlilegastur karlmannsháttur þykir að
kannast ekki við annað en yfirborðsmerk-
ingar og eigin ásetning en hitt er talið hom-
malegra að dylgja um hlutina, klæmast á
þeim, fara sniðhallt í hvert verk; hin fláa
mynd, hið lævísa augnaráð, að gera alltaf
ráð fyrir undirmálum og vera ragur þegar
á hólminn er komið. Full ástæða er þó til
að ætla að þessi upptalning eigi fremur við
persónuleika sem alltaf hafa átt undir högg
að sækja með þarfir sínar og fíknir, og ein-
kennin séu hreint ekki sprottin af þörfunum
sjálfum. Of mörg dæmi eru til um að homm-
ar hafi verið framúrskarandi baráttumenn
til að ætla að ragmennska og slíkt upplag
sé óhjákvæmilega tengt hvað öðru.
Hommar geta alveg eins verið ýkt mynd
síns eigin kynferðis. Þeim afdráttarlausu
hættir til að þróa með sér andstemmd sam-
viskuöfl sem jafnvel taka ráðin af þeim
þegar þeir mega síst við því. Hinir japönsku
Samurajar, sem lögðu mikið upp úr hvers-
konar karlmennskuöfgum, höfðu jafnan
fylgisvein með í för til að sinna afbrigðum
sjálfra sín sem öfgunum fylgdu.
Þeim í skápnum er óhætt að trúa því að
samviskan er ekki tilbúningur heldur upp-
runalegur hluti af sálarlífi manns. Samvisk-
an lætur ekki að stjórn sjálfsins, hún verð-
ur ekki samræmd því, ekki frekar en t.d.
þau öfl sem búa til drauma okkar og við
lútum öll. Því hlýtur maður að hlýða rödd
samvisku sinnar eða eiga ella í hugarstríði.
Samviskan talar til hommans með fram-
andlegum hætti, talar fjarstæðumál líkam-
ans gegn skynsemi og fyrirhyggju, uns
hann á umburðarlyndum tímum eins og
okkar kemur út úr skápnum eins og það
er kallað. Eftir það nýtur hann sín kannski
í fyrsta sinn sem heill maður þótt ráðgátan
kunni enn að vera óleyst hversvegna í ósköp-
unum hann er eins og hann er.
Höfundurinn er rithöfundur.
Ólíkt klcebskiptingum
eru samkynhneigdir
oftar en ekkifullvissir
um kynferdi sitt þó
kynþarfirþeirra hein-
ist aó eigin kyni. Þeir
hafa engan áhuga á
aö skipta um kynferöi
hvorki í hráö né lengd.
SIGURJÓN ARI SIGURJÓNSSON
FRIÐUR
Hátt, hátt yfir sundruðum borgum og brenndum skóg,
situr Friðurinn á skýjum.
Aðgerðarlaus horfir hann á morð, rán og gripdeildir.
Hann sér vegið úr launsátri,
skipulagða hryðjuverkastarfsemi,
ógnarverk unnin fyrir opnum tjöldum.
Réttlætið hefur vikið fyrir valdinu.
Siðgæðið fallið í skugga græðginnar.
Skynsemin hörfað fyrir blóðugum vopnum vitfirringarinnar.
Hann horfir djúpt inn í augu æskunnar,
full af þjáningu og sorg.
Andlit ellinnar er tómt.
Beinaberar hendur teygja sig upp,
eins og til að grípa í skykkju hans.
Hljóðlausar varir bærast,
en skelfingarópin berast ekki til hans.
„í augnablikinu getur verið slökkt á sambandinu,
viðkomandi utan þjónustusvæðis,
eða allar rásir uppteknar. “
Friðurinn hagræðir sér á skýinu og dæsir.
Hans er ekki lengur þörf.
Tilvist hans ekki nauðsyn.
í hans stað hefur komið annað mat.
Verðmætamat.
Á markaðssvæði frjálshuga samtíðar
er friður stöðnun.
Stöðnun uppgjöf.
Uppgjöf skerðing á víðfeðmu frelsi athafna.
Friður fellur ekki að framboði og eftirspurn.
Frelsi til athafna.
Það gera vopnin.
Vopn lúta lögmálum hins nýja mats.
Hvers virði er ein og ein mannfórn
í sífelldri baráttu sjálfskipaðra verndarhópa
frjálsrar samkeppni,
í sálarlausri vitfirrtri veröld valdsins?
„Veljið talnaboð.“
Höfundur er kaupsýslumaður í Reykjavík.
Mergiir málsins 21
BERA EINHVERJUM
EITTHVAÐ Á BRÝN
EFTIR JÓN G. FRIÐJÓNSSON
Fleirtalan af nafnorðinu brún var í fornu máli brýn og sér þeirr-
ar beygingar enn stað í ýmsum samböndum, t.d. bera e-m e-ð
á brýn, láta brýnnar síga, setja í brýnnar og hnykla brýnn-
ar. Líkingin að baki orðatiltækinu bera e-m e-ð á brýn vísar
til þess er eitthvað er sagt (beint) framan í einhvern og á hún
sér hliðstæður í merkingarskyldum samböndum, t.d. segja e-ð
í augu e-m, sem kunnugt er úr fornu máli, og segja e—ð upp
í opið geðið á e—m úr síðari alda máli, sbr. einnig skella e—u
framan í e-n.
Auk fleirtölunnar brýn eru til tvær aðrar myndir, annars vegar brúnir
og hins vegar brýr, t.d. mála á sér augabrúnirnar/(-brýrnar). Fleirtölu-
myndina brýr má rekja til fleirtölunnar af brú, brúar, brýr. Ef ákveðnum
greini er skeytt við fleirtölumyndina brýr kemur fram myndin brýrnar og
fellur hún í framburði að nokkru leyti saman við fleirtölumyndina (með
ákveðnum greini) brýnnar (af brún). Ástæðan er sú að -nn- er borið fram
sem -dn- við ákveðin skilyrði og -rn- er oftast borið fram sem -rdn- eða
-dn-. Þannig falla saman myndirnar brýrnar og brýnnar, hvor tveggja er
borin fram sem [brídnar], og þá opnast sú leið að brún fái fleirtöluna brýr.
Sú breyting er kunn frá 17. öld.
Eins og áður sagði er hin forna fleirtala brýn einhöfð í föstum sambönd-
um en annars virðist nokkuð á reiki hvort menn kjósa fremur fleirtöluna
brúnir eða brýr og pnn fremur hvort menn segja augabrúnir/-brýr eða
augnabrúnir/-brýr. í fyrra tilvikinu er um að ræða svokallaða stofnsamsetn-
ingu (auga-) en í því síðara eignarfallssamsetningu (augna-). Hér ræður
vafalaust málvenja og málsmekkur hvor myndin kosin er enda er hvor tveggja
myndin tilgreind í orðabók Menningarsjóðs. 1 Blöndalsbók er tilgreind upp-
flettimyndin augabrún en afbrigðið augnabrún er að finna í sömu bók
undir brún. Til gamans má geta þess að elsta mynd sem ég þekki er frá 16.
öld og er hún augabrýn.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5. APRÍL 1997 13