Lesbók Morgunblaðsins - 14.12.1996, Blaðsíða 13

Höfundur þessarar greinar
hefur starfað sem blaða-
maður í sex ár og á þeim
tima tekið ófá viðtöl við
unga námsmenn, bæði
heima og erlendis. Fjalla
þau flestöll um stórborg-
arlíf og drauma, námslán
og námserfiðleika. Enginn nennir að lesa enda-
laust um námsmannakerfið og hvað þá að
skrifa um það. Þessi grein fjallar því um dálít-
ið sem höfundur hefur aldrei skrifað um áður;
upplifunina og tilfinninguna sem fylgir því að
stúdera í Kaupmannahöfn, fyrr og nú, og tíma-
leysið sem því fyglir.
Það snjóar! Já, það er vor í Kaupmannahöfn
en það snjóar. Snjóar og snjóar. Eg sit við
gluggann í litla þakherberginu mínu í Carl
Johans götu og horfi yfír borgina. Horfi á
hvítar snjóflygsurnar falla liðlega til jarðar og
breytast í vatnsdropa á gráum gangstéttunum.
Kaupmannhöfn er grá í dag. Gangstéttimar
eru gráar, húsþökin eru grá, himinninn er
grár, fólkið er grátt.
Fyrir mörgum árum í öðru þakherbergi,
ekki langt frá þeim stað sem ég bý nú, sátu
tveir ungir menn við gamalt borð og skrifuðu
verk sem átti síðar eftir að verða hluti af ís-
lensku þjóðarsálinni, Fjalla Eyvind. Jóhann
Siguijónsson (með hjálp frá Gunnari Gunnars-
syni) þurfti ekki grænar grundir og svarta
mela til þess að setja sig í spor útilegumanns-
ins ódauðlega. Honum nægði gráar gangstétt-
ir og grá húsþök á köldum vordegi í Kaup-
mannahöfn. Þar sem ég sit og horfí út í snjó-
inn á ég líka auðvelt með að ímynda mér græn-
ar grundir og svarta mela, leirhver og fjallst-
inda, jafnvel þó að ég viti að heima eru engar
grænar grundir. Þar er allt hvít. Þar snjóar.
Ég veit ekki hver munurinn á því að vera
íslenskur námsmaður í Kaupmannhöfn árið
1996 og 1896 er. Samt sit ég heilu og hálfu
dagana inni á Konungiegu bókhlöðu þeirra
Dana og leita svara við þessari spurningu.
Gleymi mér í gömlum bréfum sem Finnur Jóns-
son skrifaði móður sinni og sögum og frásögn-
um Steingríms Johnsens af lífínu heima og
heiman.
Hvers virði eru hundrað ár? Hvað hefur
breyst á þessum hundrað árum? Ekkert. Þegar
aldamótin nálgast og menn liggja andvaka um
nætur, örvæntingafullir yfír því hvað tækniöld-
in muni bera í skauti sínu, og fræðimenn rita
bækur um fyrsta tímabilið í sögu mannkynsins
þar sem breytingar og framfarir eru svo tíðar
að þær verða ekki festar á blað áður en þær
verða úreldar, fínnst mér ekkert hafa breyst.
Ég kaupi stundum dönsk tímarit í blaðsöl-
unni úti á horni, stundum bresk, bandarísk eða
frönsk, sem færa mér þau tíðindin að siðferðis-
kennd mannkynsins sé ekki viðbjargandi. Að
konur breytist í karla og karlar í konur. Að
heimurinn sé á hverfanda hveli og við lifum á
miklum umbrotatímum. Ég les þessar greinar
og hef gaman af en ég kippi mér ekki upp
við þetta. Þetta eru engar nýjar fréttir.
Þegar ungur íslendingur flutti inn í þakher-
bergi á Carl Johans götu fyrir hundruð árum,
sama herbergið og ég flutti inn í fyrir nokkrum
vikum, hafði hann með sér glænýja skáldsögu
eftir breska rithöfundinn Grant Allen sem fjall-
aði um konu sem lék hlutverk karlmannsins í
lífinu. The Woman Who Did hét bókin og ís-
lenska stúdentinum fannst hún bæði kaldhæð-
in og ógnvekjandi. Þetta var á þeim tíma sem
það var sýfilis en ekki alnæmi sem átti að
útrýma mannkyninu og mannkynið átti það
skilið. Siðferðið hafði verið með versta móti.
Kaupmannahöfn hafði upp á margt að bjóða
um aldamótin síðustu og freistingamar voru
margar. Sagnfræðingar hafa margir hveijir
gert sér mat úr því að íslenskir Hafnarstúdent-
ar hafi verið drykkfelldir með eindæmum.
Sögur af drukknum íslendingum hafa varð-
veist í dönskum og íslenskum heimildum og
hafa haft tilhneigingu til að skyggja á þær
heimildir sem flytja okkur sögur af kvöldsetum
yfír skólabókum og göngutúrum meðfram
Löngulínu. Drykkjusiðir íslenskra stúdenta
árið 1890 og vínmenning þeirra fínnst mér
ekki vitund áhugaverðari en drykkjumenning
Islendinga nú til dags og hún þykir mér væg-
ast sagt óaðlaðandi og óáhugaverð. Samt get
ég vel skilið allar þessar frásagnir sem varð-
veist hafa af drukknum íslendingum. Ég minn-
ist þess ekki að hafa séð ódrukkin Grænlend-
ing síðan ég kom hingað til Danmerkur en það
er líklegast bara vegna þess að ég hef ekki
tekið eftir honum. Hann hefur fallið í fjöld-
ann, ólíkt landa hans sem stóð kófdrukkinn á
Frúartorgi um hábjartan dag og öskraði
ókvæðisorð á eftir vegfarendum. Það undrar
mig ekki að tekið hafí verið eftir drukknum
stúdentum á öldum áður sem stóðu í hópum
og sungu hver með sínum tón „ísland farsælda
frón.“
Ég man ekki hvort ég heyrði fyrst Gunnars-
hólma eða söguna af því þegar Jónas endaði
ævina í stigaganginum í húsinu númer 22 við
Pétursstræti eftir einhvern gleðskapinn. En
ég man þó að þegar ég hrasaði í tröppunum
um daginn þá skaut þeirri hugsun að mér mér
AÐ STUDERA
í KAUP-
MANNAHÖFN
EFTIR SIGRÚNU SIGURÐARDÓTTUR
Vió deilum einhverju sem enginn fær alveg skil-
ió nema aó upplifg þaó sjáifur. Þaó er skemmtilegt
aó vera ísienskur námsmaóur í Kaupmannahöfn.
Finnur Jónsson vissi þaó jafnvei og ég þótt hann
hefói mikils aó sakna. Þegar ég er döpur finn
ég huggun í þessum gömlu bréfum. Þaó er þá
einhver sem skilur hvernig mér líóur.
GREINARHÖFUNDURINN fyrir framan Konunglegu bókhlöðuna í Kaupmannahöfn.
„MENN sitja úti í garðinum hjá lindinni frægu, sem nú er 100 ára, með sínar löngu
pípur...liggjandi og sitjandi á bekkjum í sólskininu og lesa blöðin og kjafta".
Sigurður Jónsson í bréfi til Ólafs Magnússonar 1885.
að ef til vill færi nú fyrir mér eins og fór fyr-
ir Jónasi hér á árum áður. Gunnarshólmi hefur
ekki enn rifjast upp fyrir mér.
Það væri orðum aukið að segja að ég lab-
baði um stræti Kaupmannahafnar með bjána-
legt glott á vörum og hugsaði; „Já, hér gengu
þeir Tómas og Konráð, hér sat Laxness og
skrifaði þegar hann var úngur, hér bjó Jón
Sig. sómi íslands, sverð og skjöldur," en samt
sem áður finnst mér gaman að láta hugan
reika til liðinna tíma og setjast inn á lestrarsal-
inn á Gamla Garði og kíkja þar í blöðin.
Þegar ég kom fyrst hingað til Danmerkur
hafði mér verið úthlutað herbergi á stúdenta-
garði sem liggur úti á akri rétt fyrir utan
Hróarskeldu. Staðurinn heitir því hallærislega
nafni „Þijár krónur". Þar var vont að vera og
ég var flutt út eftir þijár vikur. Búin að fá
mig fullsadda af verksmiðjureykháfum og sí-
fullum iðjuleysingjum. Ég flutti í lítið herbergi
á Austurbrú sem ekkjufrú Andersen leigir mér
nú fyrir 19.000 krónur á mánuði. Þar er gott
að vera. Staðsetninginn er miðsvæðis, húsið
gamalt, hverfið aðlaðandi og sagan alls stað-
ar. Þetta er rétti staðurinn fyrir sagnfræðinema
að búa á.
Ég yeit ekki hvort þetta er bara ég eða
hvort Islendingar eru allir svona en ég fann
það að danskir kunningjar mínir finna ekki
fyrir sögunni á sama hátt og ég geri. Þeim
er nákvæmlega sama hver bjó hvar. Þeir hafa
ekki áhuga á að komast í snertingu við löngu
liðna tíma með þessum hætti. Björn Th. Bjöms-
son lýsir þessu vel í bókinni „Á íslendingaslóð-
um í Kaupmannahöfn". Þar segir m.a.:
„Herbergi eins og þetta undir súðinni er
íverustaður hverfulleikans. Einn flytur út, ann-
ar inn; saga þess sem á undan var, varðar
ekki þann næsta. Hverfulleikinn þurrkar eftir
sig öll spor. En eins og það eru hugarins verk
sem ein hafa sigrazt á honum, þannig má !
snúa aftur á brautum ímyndunarinnar. Og sem
ég stend hér, verður þetta slitna gólf, þessi
máða gluggasylla, mér á einhvern hátt nákom-
in...“
Eins og taiað út úr mínum huga. Eins og
talað út úr mínum huga hugsa ég oft þar sem
ég sit á Konunglegu Bókhlöðunni og les bréf
Ólafs Johnsens. Þann 6. júlí 1870 skrifaði hann
föður sínum bréf um gestgjafa sína á eriendri
grundu:
„...þeir ætla eins og hreint að gleypa mann
og gera út af með vinahótum í fýrstunni en
eptir nokkum tima kæra þeir sig svo ekki um
mann lengur; mjer sámaði það opt á fyrri árum
mínum í Höfn og hjelt, það væri mjer einum
að kenna, en nú er jeg farinn að sjá annað og
sjá ráð við því...“
Þau ráð vildi ég fegin þiggja af landa mínum
Ólafí. Þótt ég vilji á engan hátt setja alla Dani
undir sama hatt og hafí kynnst þeim mörgum
góðum þá get ég heilshugar fullyrt að Danir
séu yfirborðskenndir og léttúðugir upp til hópa.
Ef þeir legðu það í vana sinn að standa við það
sem þeir segja þá hefði ég farið í mörg matar-
boðin og á margar leiksýningarnar. Danir em
alltaf að fá góðar hugmyndir en framkvæmda-
leysið einkennir þá ekki síður. Þeim finnst fátt
notalegra en að sitja fyrir framan arineldin eða
sjónvarpið með ullarteppi um sig miðja, drekka
rauðvín og gæða sér á ostabrauði. Það get ég
vel skilið en allt getur nú leiðst út í óhóf. Hygge,
hygge, hygge ... Má ég vera með?
Danski leikarinn Paul Reumert sagði eitt sinn :
stoltur um eignkonu sína, íslensku leikkonuna
Önnu Borg:
„Þó getur sá sem á, eins og Anna Borg,
ekki aðens hreinleik hjartans heldur einnig vold-
ugan skapstyrk, komizt í náin tengsl við fram-
andi þjóð - þrátt fyrir ættarbönd og djúpa ást
á þjóð sinni og tungu - og ekki aðeins numið
talmál hennar og orðfæri, heldur giftusamlega
leitt líf sitt allt inn í tilfínninga- og hugmynda-
heim hennar."
Já, Önnu Borg tókst að vera bæði Dani og
íslendingur, hvort tveggja í senn. Ömmu minni
tókst það líka en ég held að mér muni aldrei
takast það - þrátt fyrir ættarbönd - og fínnst 1
það reyndar ekki vera takmark í sjálfu sér. Ég
held að ég hafí aldrei verið eins mikill íslending-
ur í mér, nema ef vera skyldi þessa mánuði sem
ég bjó í Þýskalandi, síðan ég flutti hingað. Eins
og Jóhann Siguijónsson sé ég fjöllin blá og
hvíta jöklana fyrir mér í hillingum og passa
mig um leið að gleyma ekki hversu frábært það
er að reika um stræti og garða Kaupmannahafn-
ar í góðu veðri. Kaupa sér skonsu á þijár krón-
ur og sitja undir bleiku kirsubeijatré með bók
við hönd.
í dag er kaldur vordagur og kirsubeijatrén
eru ekki enn sprungin út. Snjókomin halda
áfram að falla og breytast í regndropa á gang-
stéttunum í þessari gráu borg sem einhvem
tíma verður græn. Þar sem ég hjóla niður Stóru
Kóngsins götu, veifandi og patandi út öllum
öngum svo að sannur danskur hjólreiðamaður .
væri stoltur af, hlakka ég til að koma á bóka-
safnið og lesa bréf og minningar sem vinir
mínir skrifuðu fyrir hundrað ámm. Við deilum
einhveiju sem enginn fær alveg skilið nema að
upplifa það sjálfur. Það er skemmtilegt að vera
íslenskur námsmaður í Kaupmannahöfn. Finnur
Jónsson vissi það jafnvel og ég þótt hann hefði
mikils að sakna. Þegar ég er döpur finn ég
huggun í þessum gömlu bréfum. Það er þá ein-
hver sem skilur hvernig mér líður!
Við þessar kringumstæður fínnst mér um-
gjörð hlutanna ekki skipta máli. Þá skiptir það
mig engu máli hvort húsið er gult eða rautt,
hvort knæpan heitir Hviids Vinstue eða Park
Café, hvort félagi minn heitir Jón Sigurðsson
eða Kristjana Sigurbjörnsdóttir. Ef ungur ís-
lenskur námsmaður í Kaupmannahöfn á eftir
að lesa þessi minningarbrot mín eftir hundrað
ár og skilja tilfínningar mínar, rétt eins og
hann skilur sínar eigin, þá er ég ánægð. Svo
lengi sem manneskjan er í sambandi við sínar
eigin tilfínningar tortímir hún ekki sjálfri sér.
Þegar allt kemur til alls eru það tilfinningam-
ar sem öllu máli skipta, eða engu máli í sagn-
fræðilegu tilliti, og því hef ég aldrei skilið fólk
sem metur bókmenntaverk eftir því hvort þau
standast tímans tönn. Öll leikverk sem fjalla
um tilfinningar, gleði, sorg, ást og söknuð, á
sannfærandi hátt standast tímans tönn. Kaup-
mannahöfn er dásamlegt leiksvið utan um allar
þessar tilfinningar og hér mundi ég glöð una
í ótal ár ef ég hefði minn heittelskaða hjá
mér. Rétt eins og Jónas Hallgrímsson hefði'
gert...
Höfundur er nemi í sagnfræði við
Hóskóla íslands.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 14. DESEMBER 1996 13