Lesbók Morgunblaðsins - 08.10.1994, Blaðsíða 3

LESBdK
® H1B (H ® ® B13 0 m [S Œ10 [S
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Haustdagar
í dag hefjast „Danskir haustdagar", menningar-
vika í Reykjavík þar sem víða er komið við.
Af því tilefni birtir Lesbók grein Auðar Leifs-
dóttur um dönsku skáldkonuna Karen Blixen -
sem Auður heldur síðar fyrirlestur um - og
Ríkarður Örn Pálsson skrifar um danska tón-
skáldið Cat'l Nielsen, sem verður kynntur á
menningarvikunni.
Veidrfálki
Veiðar með fálkum voru eftirlætissport aðals-
manna, prinsa og konunga í sumum Evrópu-
löndum fyrir um 300 árum og sérstakir fálka-
veiðimenn voru þá gerðir út, m.a. til íslands,
þar sem lang verðmætasta og eftirsóttasta
fálkann var að fá: Hvíta íslandsfálkann, sem
nú er fyrir löngu útdauður. Jan Gerritsen,
hollensksur blaðamaður, segir hér frá fálka-
veiðum Jóhanns Moms á íslandi.
Barentshaf
Veiðar íslendinga í Barentshafi eru ekki nýtt
fyrirbæri. Ásgeir Long var þar á nýsköpunar-
togaranum Júlí sumarið 1949, hélt dagbók og
tók myndir, sem hér sjást í fyrsta sinn opinber-
lega.
MATTHÍAS
JOCHUMSSON
Víg
Snorra
Sturlu-
sonar
Þyngdi í lofti þoka dimm.
Þrútinn sat með ráðin grimm
Gissur á dökkum gjarðaval,
greiddi ferð í Reykholtsdal
Myrk og ferleg flærðarrún
faldaði nú hans ygglibrún.
Grimmd og drambi, girnd og þrótt
gneistuðu hvarmar þessa nótt.
Skorti þó ei skraut né vit,
skörungsbragð né fagran lit
á við dýrast ættarval
áa sinna úr Haukadal.
Mál hans rann sem Ránar fjall,
rómurinn blíður, hár og snjall.
Gnóg var spekt og fræði fróð
fólgin djúpt í hyggju sjóð.
Gnógur studdi vegur og völd
vélaráðum slunginn höld.
Hugði hann nú á fé og frægð,
fylkis treysti ríki og slægð,
ættarlands síns æðstu völd
ætlaði víst að fá í gjöld
handa sér og sinni ætt,
síðan gæti hann yfirbætt
vélráð sín og verkin hörð
við sinn guð og fósturjörð.
Glæfraráða gegnum hjúp
grillti hann ei það regindjúp,
sem hann gróf og syni hans
svalg og fæddi kúgun lands
og sem brátt við blóð og morð
blettaði sjálfs hans frægðarorð:
Vera sverð og svipa Iands
sýnast örlög þessa manns.
Matthías Jochumsson (1835-1920), prestur í Odda en lengst af á Akureyri, var
eitt helzta skáld rómantísku stefnunnar á íslandi, þar sem ættjörðin, náttúran og
hetjur frá ýmsum tímum eru yrkisefni. Hann orti mikið af sálmum, tækifæris- og
trúarljóðum. Kvæðið um víg Snorra er ekki meðal þeirra sem bezt eru þekkt eftir
séra Matthías.
B
B
Að liðsinna svo sem
hægt er og láta
Skaparann um hitt
Kaíróráðstefnunni er lokið
fyrir nokkru með sæmi-
legu samkomulagi.
Flestum er ljóst, einnig
talsmönnum Páfagarðs
ins og múhameðstrúar-
manna, að draga þarf
úr mannfjölguninni í
heiminum ef ekki á að koma til vandræða.
Sú ijölgun verður einkum í þriðja heiminum,
þar sem skilningur á þeim málum er hvað
minnstur og kunnátta og úrræði til að draga
úr fjölguninni eru í lágmarki. Flestir munu
sammála um að helsta ráðið til að draga
úr henni sé aukin menntun og sjálfstæði
kvenna, en úrræði í þá veru eru ekki fljót-
fengin enda munu atvinnurekendur, þar sem
fátæktin er mest og launin lægst, ekki setja
menntun starfsfólks efst á óskalistann.
Menn hafa gert mikið veður út af því að
kaþólska kirkjan og islam standi gegn hvers-
konar umbótum á þessu sviði, helst vegna
íhaldssemi og þvergirðingsháttar, að því
manni skilst af lítt grunduðum málflutningi
þeirra sem aðrar skoðanir hafa. Það er ein-
falt mál að standa frammi fyrir andstæð-
ingi með hrópum og ásökunum og telja
hann taka að sér hlutverk Satans, eins og
tekið var til orða í DV 3. september. En
vilji menn standa heiðarlega að málum
kynna þeir sér rök þess sem aðra skoðun
hefur, fyrst og fremst frá hans sjónarmiði,
og taka síðan afstöðu. Ef menn gerðu það
yfirleitt kæmust þeir oftast hjá því að við-
hafa munnsöfnuð götustráka.
Athugum nú hvað það var sem kaþólska
kirkjan og islam settu á oddinn í deilunum
við þá sem í meirihluta voru. Það voru fóst-
ureyðingar. Þeir trúflokkar og mikill mann-
fjöldi utan þeirra lítur á fóstureyðingu sem
manndráp og því sé ekki hægt að fallast á
þær sem „getnaðarvörn eftir á“. Konur í
okkar heimsálfu segja gjaman að þær ráði
yfir líkama sínum og það er alveg rétt. En
þær réðu líka yfir honum þegar getnaður
fór fram, hafí þeim ekki verið nauðgað, og
með öllum þeim ráðum til getnaðarvarna
sem nú eru tiltæk verður ekki séð að þessi
röksemd sé veigamikil.
Kaþólska kirkjan lítur svo á að nýtt líf
hefji göngu sína um leið og getnaður hefur
farið fram og það líf sé heilagt eins og allt
annað líf. Frá því augnabliki sé mönnum
skylt að vernda þetta nýja líf og styðja það
þangað til það getur séð sér farborða á eig-
in spýtur. Þetta er hið mikla ágreiningsatr-
iði milli kirkjunnar og þeirra sem eru kenn-
ingum hennar andstæðir.
En hvað er fóstur? Mér sýnist að um
tvennt sé að ræða. Annaðhvort er það sjálf-
stætt líf, sem vex upp í skjóli móðurlíkam-
ans, eða það er hluti af líkama móðurinnar.
Ég sé ekki að um neinn þriðja möguleika
sé að ræða. Sé fóstrið hluti af líkama móður-
innar er vitanlega ekkert á móti því að fjar-
lægja hann ef þörf er á. Sé það sjálfstætt
líf á það heimtingu á allri þeirri vemd sem
mannslífí ber frá tilurð til dánardags. Setjum
nú svo að sæðisfruma og egg séu sameinuð
í tilraunaglasi og hið nýja líf taki að þróast
þar, frumurnar fari að skipta sér. Hvað er
fóstrið þá? Enn er aðeins um tvo möguleika
að ræða. Annaðhvort er það sjálfstætt líf á
frumstigi eða — hluti af glasinu?
Hvernig sem ég reyni að velta þessu fyr-
ir mér sé ég ekki annað en fóstrið sé sjálf-
stætt mannlegt líf frá getnaði sem eigi
heimtingu á vernd foreldranna frá upphafí.
Ég fæ ekki séð að neinn hafi heimild til að
ráðast að því lífí og slökkva það frekar en
menn hafa heimild til að taka annan mann
af lífi og hafa reyndar minni afsökun því
fullvaxinn maður gæti verið þeim til bölvun-
ar og óþurftar og verið af því tagi að flest-
ir væru fegnir að losna við hann. Við höfum
bara ekki heimild til að slökkva mannlegt
líf, hvort sem það er okkur til óþæginda eða
ekki. Að vísu gætum við sagt svo að sumir
foreldrar séu ekki færir um að ala upp börn,
t.d. vegna eiturlyfjanéyslu, ólæknandi sjúk-
dóms eða skorts á almennu siðgæði, svo
að barn sem út af þeim fæddist væri dæmt
til hins ömurlegasta lífs en það kemur út á
eitt: Við megum ekki slökkva mannlegt líf.
Höfum hugfast í því sambandi að til er fjöldi
barnlausra hjóna sem fúslega vildu taka að
sér umkomulaust barn.
Eitt viðhorf hinnar taumlausu mannfjölg-
unar blasir við okkur öllum í heimi þar sem
fjarlægðir eru að verulegu leyti horfnar úr
sögunni, en það eru fólksflutningarnir.
Fjolgunin í hinum fátækari löndum, ásamt
ótrúlegri kúgun og mannréttindabrotum,
rekur fólkið á flótta þangað sem rýmra er
um það og möguleikarnir á að vinna fyrir
sér og sínum eru meiri. Fólksfjölgunin í
iðnaðarlöndunum er tiltölulega lítil og þang-
að flykkjast hópar innflytjenda með góðu
eða illu því hvað gerir fólk ekki til að bjarga
lífinu? Menn geta sagt sem svo að þeir verði
að hefta þennan innflutning til þess að kom-
ast ekki sjálfír niður á hungurstigið, en
verður það hægt? Ég hef litla trú á því.
Öllum er ljóst hvílíkur vandi er nú á ferð-
um í heiminum: Hungur, sjúkdómar, eymd,
mannréttindabrot og of mikill mannfjöldi.
Við vitum að hægt væri að gefa hungruðu
fólki að borða ef matvælum heimsins væri
miðlað eftir þörfum, tekið væri af kúfum
þeirra sem hafa óþarflega mikið, ef vopna-
framleiðslu væri hætt og matvælafram-
leiðsla væri aukin, ef hin ævagamla hugsjón
um jöfnuð væri framkvæmd. Ég er þó
hræddur um að langt verði í land með það.
Það er einfalt mál að sitja á þægilegum
skrifstofustól með tölvu fyrir framan sig
og reikna út hvernig binda mætti endi á
hungrið. Vandinn er bara sá að það verður
ekki gert. Sumir verða ríkir áfram og sum-
ir fátækir og sá vandi eykst eftir því sem
mannfólkinu fjölgar, en að þeir ríku fyllist
allt í einu mannkærleika og fari að deila
eignum meðal fátækra, á því hef ég enga
trú og þótt eitthvert nýtt stjórnkerfi verði
boðið fram sem stefni að jöfnuði — á því
hef ég ekki heldur neina trú. Heimurinn er
ekki búinn að ná sér ennþá eftir síðustu
tilraunina til þess.
Því miður — það eru engin pottþétt ráð
til. Það eina sem við getum gert er að reyn-
ast þeim vel sem við getum liðsinnt og láta
svo Skaparann um hitt. Við skulum að
minnsta kosti ekki halda að við getum gert
betur en hann og breytt þessu sköpunar-
verki hans svo að úr því verði þúsundárarík-
ið. Hver einstaklingur getur lagt sitt örsmáa
lóð á vogina og því fleiri sem gera það þeim
mun meiri von er'til þess að eitthvert lag
komist á þennan afmyndaða heim.
Að öllu þessu, og fleiru, athuguðu ætti
öllum að vera sæmilega ljóst að fólksfjölgun-
in er of mikil. En finnst þriðja heims þjóðun-
um það? Það er alls ekki víst. Líklega finnst
þeim að þar sem Evrópu- og Ameríkumenn
hafi hagnast svo vel á ódýru framleiðsluvör-
unum þeirra og vinnuaflinu að undanförnu
að tími sé til kominn að þeir endurgreiði
eitthvað af hagnaðinum, taki á framfæri
einhveija af þeim sem ofaukið sé í heima-
löndum sínum.
Ég sé ekki að önnur og betri leið til auk-
ins jafnvægis sé tiltæk en sú sem kaþólska
kirkjan hefur bent á: Aukin menntun og
hækkað menningarstig kvenna. Það hefur
hingað til reynst óbrigðult í heiminum að
því betur sem þeim málum er borgið, því
betri gát hafa konurnar á því að fjölskyldu-
stærð þeirra fari ekki fram úr öllu valdi.
Að sjálfsögðu tekur sinn tíma að koma þeirri
þróun til leiðar og menn verða áreiðanlega
ekki allir ásáttir um þá leið en önnur betri
er naumast tiltæk og áreiðanlega engin
mannúðlegri.
TORFI ÓLAFSSON
LESBÓK MORGUNBtAÐSINS 8. OKTÓBER 1994 3