Lesbók Morgunblaðsins - 24.09.1994, Blaðsíða 2

Hún og Kurt Schier unnu síðan að því úti
í Múnchen að leita að afkomendum Maur-
ers ef vera kynni að handrit að ferðasög-
unni væri einhversstaðar fólgið hjá þeim.
Eftir bendingu Kládíu hélt Kurt Schier á
fund lögfræðings í Augsburg, sem reyndist
vera sonarsonur Konrads Maurers. Niðri í
kjallara í húsi hans fundust skókassar með
handritum; þar á meðal var langþráð hand-
rit með ferðalýsingunni frá íslandi. Handrit-
ið er skrifað á 99 bækur, eða brotnar ark-
ir, samtals 394 skrifaðar síður, en vélrituð
nemur stærð ferðasögunnar 600 síðum.
Ekki var auðhlaupið að því að lesa handrit-
ið því Maurer hafði af einhverri ástæðu
þann hátt á að skrifa örsmátt; svo smátt
segir Kurt Schier að línuhæðin með línubili
er vart meir en 2 millimetrar. Eftir því sem
líður á verkið hefur skriftin orðið smærri.
„Verkið skiptist í tvo hluta“, segir Kurt.
„Fyrri hlutinn, „Ferð til íslands“, nær yfir
38 síður en síðari hlutinn, „Ferð um ís-
land“, er alls 356 síður. Maurer byggir frá-
sögnina upp í nákvæmri tímaröð, skipulega
greinir hann dag fyrir dag frá reið sinni,
viðkomustöðum og því fólki sem hann hitt-
ir. Aðeins stöku sinn'um _er almennari upp-
lýsingum skotið inn í. í miðri dagbókar-
færslunni fyrir 10. september, gerist það
að frásögnin rofnar skyndilega. Maurer er
um það leyti kominn til Mosfells í Mosfells-
sveit og hyggst ríða út á Kjalames áður
en hann snýr aftur til Reykjavíkur. Að öllum
líkindum hefur hann aldrei lokið við handrit-
ið. Þó má gera ráð fyrir að ekki hafí vant-
að mikið uppá að svo yrði, því förinni um
ísland var þá að mestu lokið og vitað er
að Maurer sigldi frá Reykjavík 16. október.
Það er ljóst af breytingum rithandarinnar
að Maurer hefur unnið lengi að handritinu.
Það er fullvíst að hann studdist við dagbæk-
ur sínar, en hann notfærði sér einnig margt
annarra bóka; hann vitnar í íslendingasögur
og Landnámabók og margháttaðar upplýs-
ingar birtir hann, til dæmis um efnahag.
Svo farið sé fljótt yfír sögu, var íslands-
ferð Konrads Maurers þannig: Hann siglir
frá Kaupmannahöfn 17. apríl með fyrsta
skipinu sem hóf reglubundnar ferðir til ís-
lands. Eftir skamma viðdvöl í Þórshöfn í
Færeyjum og Leith í Skotlandi, kemur hann
til Reykjavíkur 27. apríl. Hann dvelur þar
til 20. júní og undirbýr ferðalag sitt um
landið. Hann fer fyrst hina hefðbundnu
ferðamannaleið um Þingvöll til Geysis, sem
hann sér gjósa. Þaðan ríður hann suður í
Skálholt og með nokkrum krókum austur
að Odda, Bergþórshvoli og áfram að Skóg-
um. Frá Eyvindarmúla í Fljótshlíð fer hann
í ævintýralegan reiðtúr inn í Þórsmörk.
Lengra heldur Maurer ekki austur á bóg-
inn, en ríður nú vestur með viðkomu á Stóra-
núpi í Gnúpverjahreppi. Um miðjan júlí
leggur hann upp á Sprengisand, kemur að
Ljósavatni og Goðafossi og síðan vestur í
Eyjafjörð þar sem Grund og Munkaþverá
eru viðkomustaðir. Aðeins staldrar hann
einn dag á Akureyri, ríður áfram til vest-
urs um Öxnadal til Skagafjarðar og undir
lok mánaðarins kemur hann að Hólum. Þar
dvelur hann í nokkra daga, en ríður að því
búnu vestur um Hegranes, til Sauðárkróks
og þaðan um Húnavatnssýslur allar götur
vestur í Dali. Hann hefur viðkomu í Hjarðar-
holti í Laxárdal; heldur þaðan áfram ferð
sinni að Skarði á Skarðsströnd, þar sem
hann hittir vin sinn, Guðbrand Vigfússon
og saman sigla þeir til Flateyjar.
Enn heldur Maurer áfram ferð sinni, nú
vestur í Þorskafjörð. Eftir ýmsa aukakróka,
til dæmis til Hrappseyjar og Stykkishólms,
ríður hann suður til Borgarfjarðar og skoð-
ar þar fyrst og fremst Borg á Mýrum. í
septemberbyrjun er hann kominn að Surts-
helli á leið til Reykholts. Þaðan liggur leið
hans að Saurbæ á Hvalfjarðarströnd og
áfram suður að Mosfelli, þar sem handritið
endar.
Þegar Maurer kemur á nýja staði, grein-
ir hann yfírleitt fyrst frá þeim áhrifum sem
hann verður fyrir af landslaginu og dregur
upp landfræðilegt yfirlit. Þvínæst lýsir hann
oftast landnáminu og þeim atburðum sem
áttu sér stað á söguöld. Hann hefur augu
og eyru opin og hlustar eftir því sem munn-
leg geymd kann enn að segja um söguöld-
ina, en er að jafnaði mjög tortrygginn gagn-
vart slíkum frásögnum. Auk þess lætur
hann oft greina sér frá aðstæðum líðandi
stundar og upplýsir þá um íbúatölu, upp-
skeru í landbúnaði og fleira.
Maurer er gagnrýninn á samræmið milli
sögutexta og staðhátta. Fyrir 130 árum var
það þó ekki reglan. Þannig íhugar hann
mjög ítarlega hvort för Flosa og manna
hans frá Svínafelli til Bergþórshvols, beri
saman við staðhætti; einnig hvað varðar
Njálsbrennu, og er neikvæður gagnvart lýs-
ingu sögunnar.
Á ferðum sínum talar Maurer að sjálf-
sögu íslenzku við landsmenn, en kvartar
oft undan því, að hann tali þetta „allt ann-
að en auðvelda mál“ illa, eða meira að segja
að hann tali „viðurstyggilega íslenzku" (ein
gráuliches Islándisch). Þeim mun leiknari
er hann við lestur texta, og athugar gaum-
gæfilega hvað sé ekki alíslenzkt, heldur
danskt, að hans mati.
Á ferð sinni um ísland safnaði Maurer
þjóðsögum og gaf þær út síðar, árið 1860.
Sú útgáfa átti, eftir því sem Maurer segir
í bréfí til Jóns Sigurðssonar í desember
1859, að greiða fyrir umfangsmeiri útgáfu
í Þýzkalandi á þjóðsögum Jóns Árnasonar.
Eftir íslandsförina skrifaði hann í þýzk blöð
um íslenzk málefni, t.d. „Stjórnarskrárbar-
áttu íslands gegn Danmörku“. í hið víð-
lesna og virta dagblað Allgemeine Zeitung
skrifaði hann fjölda greina um íslenzk mál-
efni, bókmenntaleg, sagnfræðileg og réttar-
stöðuleg. Hann tók algerlega afstöðu með
íslendingum og þá gegn Dönum og síðar
kom þetta honum í koll. Hann hafði þá
sótt um og talið víst að hann fengi prófess-
orsstöðu við Kílarháskóla. Skólinn var und-
ir danskri stjóm og í Kaupmannahöfn var
Maurer „persona non grada“ vegna óvin-
samlegra skrifa um Dani. Og stöðuna fékk
hann ekki.
Engu að síður var Konrad Maurer yfír-
hlaðinn störfum.og loks fékk hann því fram-
gengt árið 1867, að verksvið hans var tak-
markað við norræna réttarsögu. Tveimur
árum áður hafði hann verið kosinn félagi
í Vísindaakademíunni í Bæjaralandi. Þegar
á fyrsta fundinum eftir inngöngu sína,
mælti hann með Jóni Sigurðsyni sem „bréf-
legum félagsmanni" og fékk það sam-
þykkt. Þessi einstæði íslandsvinur var alltaf
vakandi og óþreytandi að vinna að hveiju
því sem gæti orðið íslenzkum málaefnum
til framdráttar.
Kurt Schier er fæddur 1929 í Suður-
Þýzkalandi og ólst upp í smáþorpi uppi í
fjöllum. Eftir menntaskólanám i þeim
þekkta bæ, Bayreuth, þar sem Niflunga-
hringur Wagners er færður upp ár hvert,
lá leið hans í háskólann í Múnchen. Þar
innritaðist hann í germönsk fræði og hóf
þá strax nám í fom-íslenzku. Jafnframt
hafði hann mikinn áhuga á þjóðsögum og
ævintýrum og þakkar það gömlum kennara
sínum við skólann.
Það var til þess að kynna sér íslenzkar
þjóðsögur, svo og tungumálið, að Kurt Schi-
er fór fyrst til Islands. Það var árið 1951.
Hann komst í samband við dr. Brodda Jó-
hannesson, sem útvegaði honum vist í Hró-
arsdal á Hegranesi í Skagafírði. Kurt var
þar í 8 vikur og fannst svo gott að vera á
Islandi, að um haustið fór hann ekki heim.
Þess í stað innritaðist hann í íslenzkar bók-
menntir og sögu í Háskóla íslands og aðal-
kennarar hans þar vom Einar Ólafur Sveins-
son og Jón Jóhannesson. Og til þess að hin-
ir fjárhagslegu endar næðu saman, réði hann
sig í vinnu jafnframt náminu hjá O. Johnson
& Kaaber. Það er ugglaust mest vegna þess-
arar íslandsdvalar fyrir rúmum 40 árum,
að Kurt Schier talar íslenzku reiprennandi;
„þó ekki nærri eins vel og ég vildi“, segir
hann og telur sig eitthvað hafa ryðgað síðan
fyrir fjórum áratugum.
„Því miður gat ég ekki verið lengur",
segir Kurt...„ég hélt svo áfram námi í Múnc-
hen; tók doktorspróf í þjóðfræði, norrænum
bókmenntum og miðaldabókmenntum 1955.
Að því búnu varð ég aðstoðarmaður við
stofnun, sem heitir á þýzku „Institut fúr
Nordische Philologie und Germanische Alt-
ertumskunde". Samskonar stofnun er ekki
til í öðrum, þýzkum háskólum.
Doktorspróf hjá okkur er tvískipt. Fyrri
doktorsritgerð mín var um það, hvernig
ævintýri breytast í munnlegri merðferð. Síð-
ari prófritgerðin var hinsvegar um Baldur
og fjallar um hugsanlegt samband milli ger-
manskrar goðafræði og annarra þjóða goða-
fræði.
„Ég lauk doktorsprófi 1971 og fimm árum
síðar varð ég prófessor við háskólann í
Múnchen, en næsta haust læt -ég af því
embætti. Fyrir utan mig er þar annar pró-
fessor og við erum með 200 stúdenta í nor-
rænum fræðum. Við kennurti nútíma ís-
lenzku og höfum til þess íslenzkan sendi-
kennara. Þar að auki er kennd nútíma
sænska, norska og danska. Nemendur geta
valið um íslenzku eða Norðurlandamálin.
Við viljum helzt að stúdentar læri eitt aðal-
mál, en séu vel heima í fleirum. Auk þessa
er kennd forn-íslenzka.“
GS.
Sjá ennfremur kafla úr ferðabók
Konrads Maurers á bls 4.
Mynd: Ámi Elfar
Fjölmyrðill
Örleikrit eftir KJARTAN ÁRNASON
Asviðinu er vel tilhöfð brosmild
kona með míkrófón. Enn-
fremur kvikmyndatökumað-
ur og karl í krumpuðum
jakkafötum.
L: Hæ þetta er á Fréttastöðinni —
stöðinni sem skapar fréttirnar! Það er
Linda Wendý sem talar í beinni útsend-
ingu. (Hún gengur á undan kvik-
myndatökumanninum, horfir í mynda-
vélina og bendir kringum sig.) Það var
hér á þessum stað sem Öm Hængs-
son, atvinnu leysingi, kennitala
170644-1999, ókvæntur og barnlaus,
búsettur hjá aldraðri rnóður sinni sem
enn hefur ekki frétt af örlögum sonar
síns en er vonandi að horfa á okkur
núna, já það var semsagt hér sem
Hængur eða Örn sem mamma hans
er vonandi að horfa, fannst liggjandi
í blóði sínu nú rétt í þessu. Það var
ekkert lífsmark með honum, jafnvel
ekki þegar við kynntum okkur og sögð-
umst vera frá Fréttastöðinni. Ef móðir
hans er að horfa votta ég henni mínar
innilegustu samúðaróskir. Leiðinlegt
að hann skyldi . .. (hún staðnæmist
hjá karlinum íjakkafötunum) já en hjá
mér er Harrý Högnason yfirrannsókn-
arlögreglumaður, Harrý hvað er langt
síðan þetta gerðist?
H: Svona hálftími sirka.
L: Og hvenær komuð þið á staðinn?
H: Við komum bara rétt á eftir ykk-
ur.
L: Var hinn látni látinn þegar þið
komuð á staðinn?
H: Já hann var það.
L: Er ljóst hvernig dauði hans barst
á hendur?
H: Ekki á þessu stigi nei.
L: Er grunur um að honum hafi
verið ... asso að hann hafi verið myrt-
ur?
H: Það eru vissar grunsemdir um
það já.
L: Hefur nokkur verið handtekinn
vegna þessa máls?
H: Ekki enn.
L: Nokkur grunaður um verknaðinn?
H: Á þessu stigi eru allir grunaðir.
L: Hefur morðvopnið fundisí?
H: Það hefur ekki gert það ennþá
nei.
L: Gæti það kannski verið þetta hér?
Hún réttir fram blóðugan gaffal.
H: Heyrðu! Það gæti nú bara hugs-
ast. Hvar fékkstu þetta?
L: Þetta stóð bara svona útúr bakinu
á honum þegar ég kom og .. .
H: Þakka þér vina (tekur við gafflin-
um), ég ætla að láta strákana kíkja á
þetta. (Talar í míkrófóninn, horfir í
myndavélina:) Rannsókninni miðar vel
áfram og við búumst við að geta fram-
kvæmt fyrstu handtökur fljótlega
(hann lítur á úrið), þó ekki fyrren eft-
ir mat.
L: Harry Högnason yfirransknlögl-
umðr þakka þér fyrir. (Brosir í mynda-
vélina.) Nú við höldum áfram að fylgj-
ast með hér á vettvangi og komum inn
í útsendingu um leið og eitthvað nýtt
gerist. Strákarnir heima í stúdíói ætla
að smella á skjáinn syrpu af íþrótta-
myndum á meðan en Örn eða Hængur
var víst mikill íþróttaunnandi í lifandi
lífí. Síðan auglýsingar. Svo er Ronný
að reyna að hafa uppá móður hins
myrta í einkaviðtal við Fréttastöðina.
Ekki meira í bili. Það er Linda Wendý
sem talar, farið ekki langt!
Hún veifar brosandi.
Tjaldið.
Höfundur er rithöfundur í Kópavogi.
2