Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1992, Blaðsíða 2

ANNA MARÍA JÓNSDÓTTIR
Ferðalag
um lífið
/ einlægrí trú
við fetum okkur áfram
á lífsins grýttu braut
vonum eilífíega
að um okkur sé
farið mjúkum höndum
í blindrí trú
þreifum okkur áfram
á lífsins bugðóttu leið
treystum stöðugt
að hver hrösun
sé sú síðasta
í hæfílegrí trú
tökumst á við
duttlunga lífsins
lærum að þekkja
hvassa odda
þýðar öldur
vitum að ganga
um stórbrotið landslag
er margbrotin
aldrei eins
Bið
mannsins
Maður stendur í skugga
sígandi vona
Bíður eftir björtu vorinu
bærír ekki á sér
Andsnúið umhverfí eysyfírhann aur
skilur ekki tilkomu efans
mikilvægi vorkomunnar
Maður skimar til sólar
svíðandi augum
Heldur að sér höndum
hefur ennþá trú
Skilningsvana samfélag
sendir illt auga
ViII ekkert vita
um vanbúnað annarra
Maður hvílist í húsasundi
hreyfíst ekki meir
Augun starahdi af angist
Vorið kom of seint...
Höfundur er nemi í Kennaraháskóla íslands.
GUÐJÓN SVEINSSON
Börnin í
Sarajevo
Meðan byssumar gelta
gráta börnin í Sarajevó
blóð þeirra fellur
yfír heimsbyggðina
— vaka hvalajóð.
Meðan Ieiðtogar
funda um frelsið
eru bömin bútuð
í Sarajevó.
— leika hvalajóð.
Meðan lýðirnir horfa á imbann
kaffærír kúlnahríðin í Sarajevó
orð mannssonarins:
— Leyfíð börnunum að koma til
mín ...
—- sofa hvalajóð.
Höfundur býr á Breiðdalsvík.
KARLUNGA R OG
KONUN GSVELDI
Karlamagnús saga ok
kappa hans“ gefin út
af Unger, Kristiania
1860. Þetta er safn
þýðinga, frásagnir
sem eiga sér upphaf í
frönskum söguljóðum
„chansons de geste“,
nokkur hluti er úr latneskum heimildum.
Handrit sögunnar eru tvö íslensk handrit
frá því um 1400 og tvö pappírshandrit frá
lokum 17. aldar.
Karl mikli var fyrirmynd annarra kon-
unga í Evrópu og því var unnið að þýðing-
um söguljóða og sagna um hann við hirð
Hákonar Hákonarsonar og þaðan mun ísl.
gerðin eða gerðimar vera runnar að Karla-
magnús sögu. Rekja má þýðingamar til
nokkurra frumheimilda, en aðrar frum-
heimildir em glataðar. Þetta er eitt dæmið
um varðveislu miðaldabókverka og saman-
tekt þeirra hér á landi. Rollant og aðrir
kappar svo sem Olgeir danski koma við
sögu og síðan vom ortar rímur um vinsæl-
ustu sögurpersónurhar og þannig héldust
miðaldahugmyndir í íslenskri meðvitund
langt fram eftir öldum.
Sú bókagerðariðja sem stunduð var hér
á miðöldum líklega einstök í veröldinni þá.
Allar miðaldir vom skrifaðar upp bækur
eða framsamdar og með þessu móti varð-
veittist saga þjóðarinnar og einnig hluti
sögu nágrannaþjóðanna. Bókagerðarstarf-
ið við hirð Hákonar Hákonarsonar hefur
orðið hvatning til bókagerðar og hingað
var leitað þegar skrifa þurfti konungaævir
norskra konunga. Og bókagerðin hélst
áfram allar aldir og nú á dögum er hvergi
í heiminum gefíð út slíkt magn bóka.
Þegar leitað er kveikjunnar að íslenskri
bókagerð og söguritun virðist frumkveikj-
an vera meðal Engilsaxa og í ríkjum Karl-
unga á meginlandi Evrópu. Menningar-
heild og pólitísk heild tekur að mótast á
meginlandi Evrópu á dögum konungsætta
þeirra sem runnar em frá Karli mikla og
hefst með mótun ríkis hans.
Pierre Riché prófessor í miðaldafræðum
í Paris skrifar ritið: „Die Karolinger. Eine
Familie formt Europa“ dtv. þýsk þýðing
1991. Saga Evrópu á sér ekki upphaf í
stofnun hins heilaga rómverska ríkis þý-
skra þjóða né heldur í útþenslu Vestur-Evr-
ópu á hámiðöldum, heldur er vísinn og
upphafíð að fínna í ríki Karls mikla og
eftirmanna hans. Ritið er því öðmm þræði
ættarsaga Karlunga og sambandsliða
þeirra. Forfeður ættarinnar unnu að því
að ná völdum yfír Gallíu, og síðan á dögum
Karlunga, að ná undir sig meginhluta
Evrópu. Þetta kemur heim og saman við
ætthelgina og stigveldið sem mótaðist ein-
mitt á þeim öldum sem hér um ræðir.
Höfundurinn rekur ættarsöguna frá
uppkomu ættarinnar í vesturhlutum
Þýskalands (Austrien) til Karls Martels á
7. til 8. öld. Karl Martell réð Frankaríki
frá 714 til 741. Fyrir þá daga og ekki síst
á 6. öldinni varð menningarhrun í Evrópu,
ekkert samtengjandi ríkisvald kom í stað
Rómaríkis. Rómaníseraði hluti Evrópu
sundraðist, en á 7. öldinni hefst endursköp-
un Evrópu og um daga Karlunga var
Rómaríki fyrirmynd þeirrar pólitísku
stefnu sem Karlungar leituðust við að
framfylgja, sem var öðmm þræði endur-
reisn Rómaríkis undir frankverskum yfír-
ráðum.
Löndin umhverfis Miðjarðarhaf voru
miðstöðvar menningarinnar fram til láts
Justiníanusar I. (565). Hann hafði endur-
unnið lönd .Rómveija í Norður-Afríku og
unnið sigra á Gotum á Ítalíu. En þremur
ámm eftir lát hans höfðu Langbarðar
unnið ríki hans á Ítaíu. Langbarðar stofn-
uðu ríki á Norður-Ítalíu og völd keisarans
í Austur- rómverska ríkinu hrundu á öðrum
svæðum skagans. Gregoríus mikli páfí 590
Karl mikli á peningi sem sleginn var
eftir 804.
- 604 skrifar um hrun ríkisins og það ligg-
ur nærri að hann álíti, eins og svo margir
um þetta leyti, að heimslok séu hafín.
Munurinn á hans tímum og fyrri timum
var hrikalegur. Hver á að fylla sæti Róm-
ar? spyr hann.
Á 7. öld missti Austur-rómverska ríkið
Norður-Afríku í hendur araba og síðan
hefst sigurför serkja um Spán og menn-
ingaríki vestur-gota fellur. Höfundurinn
rekur sögu árásarþjóða að austan og stöð-
uga baráttu Byzanz-ríkisins fyrir tilvera
sinni og hvemig Róm og Konstantínópel
fjarlægðust og Róm hóf nýtt landnám um
vestur- og norðurhluta Evrópu með kristn-
inni og rómverskum rétti, en það hvort
tveggDa varð grundvöllur ríkis Karlunga
og síðar þjóðríkja Evrópu. Innrás araba
var stöðvuð af Karli Martell og þar var
Evrópu bjargað undan islömskum trúar-
brögðum, sem hefðu fært þjóðir Evrópu
undir stöðluð áhrif islamskra stjómarhátta
og kyrkt allan vísi að þeirri menningu sem
kallast vestræn menning, en einkenni
hennar era fmmleiki, andleg fmmkvæði
og vídd og fjölbreytileiki.
Ríki Karlunga skiptist í Verdun 843 og
seint á 9. öld er draumurinn um heildar
keisararíki allur í bili. Hið heilaga róm-
verska ríki þýskra þjóða var tilraun til
endurvakningar. í lokaköflum ritsins er
fjalað um konungshugmyndina og menn-
ingu Evrópu þegar líður að lokum fyrsta
árþúsunds. Kirkjan var skipulög;ð og form-
uð hvað snerti veraldleg umsvif af Karl-
'ungum. Á dögum Karls mikla var hirðin
gerð að menningarmiðstöð ekki ósvipuð
klaustranum. Búskaparhættir tóku mikl-
um framfömm, allt skipulag ræktunarinn-
ar varð fastara í sniðum og fjölbreytileiki
í búskapargreinum jókst. Konungar ráku
stórbú vítt um land, og klaustrabúin urðu
mörg hver fyrirmyndarbúin á þessum tím-
um. Grandvallaratvinnuvegurinn var land-
búnaður og þegar fólki fjölgaði þurfti
meiri framleiðslu, svo að talsvert var um
að stofnað væri til búskapar á svæðum
sem höfðu áður ekki verið nýtt, ýmis
klaustur stofnuðu útibú og þannig jókst
byggðin hægt og sígandi. Konungsvald
og kristni voru samtvinnuð, trú, lög og
vald, og með aukinni kunnáttu í Róma-
rétti og aðlögun hans að aðstæðum á hveij-
um tíma og stað varð stigveldið ríkjandi
og hver stétt hafði sinn rétt og skyldur.
Samkvæmt germönskum kenningum um
konungsveldið fylgdi hamingja konungs-
ættinni, konungurinn var ábyrgur fyrir
velfarnaði ríkisins, honum ber að tryggja
árgæsku og frið og halda lögin (Einar
Pálsson hefur fjallað um konungsveldið,
þ.e. goðaveldið hér á landi í heiðni, í bók
sinni „Alþingi hið forna“ „Mímir 1991.
Þar telur hann að goðinn hafí verið prest-
ur og valdsmaður í senn. „Hann var miðl-
ari milli manna og æðri máttarvalda“).
Riché telur að mervíkingar hafi litið á hlut-
verk konunga á svipaðan hátt og Einar
Pálsson heldur fram samkvæmt rannsókn-
um á íslenskum heimildum og táknmáli
miðalda, tölvísinni.
Frá árinu 751 var verðandi Frakkakon-
ungur smurður, þ.e. vígður með sakra-
menti til konungdóms. Vígslan tengdi kon-
ungsveldi og kristni og kirkju. Hann varð
„imago Dei“ ímynd Krists, „nýr Kristur“.
Konungurinn var friðhelgur, móðganir og
árásir á hann og fjölskyldu hans voru
dauðasyndir. Karl mikli nefndi sig sem
konung „nýjan Davíð“ og einnig „nýjan
Jósúa“, eftir þeim konungi Gamla testa-
mentisins, sem endurreisti musterið og
endurnýjaði sáttmála Móse, skipaði aftur
æðstaprest og endumýjaði helgisiðina.
Jósúa varð hin mikla konungsfyrirmynd
Karls mikla. „Honum bar skylda til þess
að halda þegnum ríkis síns við sanna trú,
ríkis, sem honum var falið til varðveislu
af Guði almáttugum." í Achen reis hið
nýja musteri.
Helgisiðimir við smurninguna vom sótt-
ir í Gamla Testamentið og táknin sömuleið-
is, konungstáknin. Og þjóðin var Guðs
útvalda þjóð eins og Israelslýður.
Rit Riché er ítarleg saga Karlunga og
um uppkomu og sundmngu ríkis þeirra
en Karlungaríkið varð fyrirmynd konungs-
rikja á miðöldum í Evrópu. Um nánara
inntak og útlistun konungsveldisins þá og
síðar fjallar lykilritið „Die Zwei Körper
des Königs" „The Kings Two Bodies" Eine
Studie zur politischen Theologie des Mittel-
alters eftir Emst H. Kantorowicz. dtv.
1990.
Ernst H. Kantorowicz er fæddur í Pos-
en, hvarf frá Þýskalandi 1938 til Englands
og síðar til Bandaríkjanna þar sem hann
hóf störf við háskóla, var áður prófessor
í miðaldasögu við háskólann í Frankfurt.
Rit hans „The Kings two Bodies" kom út
í Bandaríkjunum hjá Princeton 1957 og
hefur oft verið endurprentað. Þessi útgáfa
er fyrsta þýska útgáfa ritsins. Titillinn að
ritinu er fenginn frá lögfræðingum ensku
hirðarinnar á dögum Elisabethar I. Sam-
kvæmt lagaskýringum þeirra var líkami
konungs í senn náttúralegur og dauðlegur
og einnig yfírnáttúrulegur, sambærilegur
við líkami englanna og deyr því aldrei.
Höfundurinn rekur forsendumar fyrir
lagaskýringunni til kenninga miðaldaguð-
fræðinga og lögfræðinga um konungdæm-
ið og eðli þess, andlegt eðli þess: Konung-
urinn er fulltrúi Krists hér á jörðu og er
jafnframt hluti líkama hans sem hluti
Guðs og manns, frá honum er ríkið og
rétturinn sem flyst yfír á konungdóminn.
Rannsóknin leiðir beint í guðfræði miðalda
og guðfræðilegar og lögfræðilegar skýr-
ingar og útlistanir falla saman í kenning-
unum sem augljóst má vera af sögu mið-
alda, helgisiðum og listum. Af þessu leiðir
að ritið fjallar einnig um réttlætingu
stjómarhátta og stofnajja ríkisvaldsins.
Rit þetta er náma og miðaldasagan verður
ekki stunduð til neinnar hlítar nema með
lestri þessa rits. Tilvitnanir og bókfræðitil-
vísanir em í rauninni vart teljanlegar.
Myndir fylgja.
SIGLAUGUR BRYNLEIFSSON.
Leiðrétting
I lok síðari greinar Davíðs Erlingsson-
ar, dósents, um vandræði kirkjunnar,
sem bar yfirskriftina: „Hyrningarstein-
ar sem duga ekki“, og birtist í Lesbók
4. júlí sl., urðu þau mistök að helming-
urinn af síðustu setningunni féll niður.
Rétt er hún þannig: Ef til vi]I bendir
það okkur til einhvers um það, á hvern
hátt leysast muni fram úr vandræðum
trúarbragðastofnana í framtíðinni.
Eru höfundur og lesendur beðnir
velvirðingar á þessu.