Lesbók Morgunblaðsins - 28.09.1991, Blaðsíða 7

'gasta Skageamálverkið.
- af honum sjálfum á göngutúr með konu sinni.
munninn færðu er ég segi frá að við fáum
ostrur í hvern morgunmat, ferskar úr söltum
sjó. Ég verð að stríða þér fyrir að þú hafi
látið læsa þig inn á svört híbýli listaakadem-
íunnar, í staðinn fyrir að koma hingað í
þetta frjálsa líf á sléttlendinu," skrifaði
Michael Ancher til Viggo Johansen.
Kröyer dvaldist lengi við listnám í París.
Hann heyrði fyrst talað um Skagen á lista-
fundi í París, þar sem voni mættir rithöfund-
urinn Strindberg, Christian Krohg, Tuxen,
Drachmann og sænski málarinn Carl Lars-
son. En 1882 hittust Kröyer og Michael
Ancher í Vín og áttu þá samtal sem snerist
fljótlega um Skagen:
„Já ég hef séð myndir frá Skagen og
ég er ákveðinn í að koma, spurningin er
bara hvenær," sagði Kröyer sem var með
rautt skegg og lítil spangargleraugu.
„Það er fallegt á Skagen og góð birta
en það er mikill hörgull á módelum," sagði
Michael Ancher, því hann óttaðist sam-
keppnina og var ekkert hrifin af að fá Kröy-
er yfir á sitt yfirráðasvæði.
En í júní sama ár kom Kröyer til Skagen
í rigningu og stormi, það var þungt yfir og
lítil birta. Honum hundleiddist á tómlegu
Skagenhótelinu því hann var sjúkur í sel-
skap og fjör. En næsta sumar hafði hann
sankað að fleiri málurum og rithöfundum.
Þeir borðuðu morgunmat saman, reistu sitt
eigið safn og lifðu í félagsskap sem vinahóp-
ur. Það hentaði Kröyer. Hann óttaðist nefni-
lega einveruna og sjúkdóminn, já, sjúkdóm-
inn sem móðir hans dó úr.
1884 tók þýski málarinn Fritz Stolten-
berg ljósmynd af Skagenmálurunum sem
höfðu safnast saman í garði Anchers og
skálað í kampavíni. Þessi ljósmynd gaf síðan
Kröyer hugmyndina að málverkinu sem fékk
nafnið „Hipp, hipp, húrra“. En það tók hann
mörg ár að skipuleggja myndina og fá alla
til að sitja fyrir.
1885 skrifar Kröyer í bréfi til Oscar
Björck; „Kæri gamli vinur, hvar í heiminum
ertu? Ég hef í dag gert stóra skissu af
„Veislumyndinni" þar sem þú stendur hróp-
andi húrra með glas í hendi. Ertu svo nærri
að maður geti náð í þig og sett við borðið
Spássitúr á ströndinni. Málverk eftir Michael Ancher. Reyndar má enn sjá konur
í svipuðum sumarkjólum á Skagen.
Jónsmessubál á ströndinni. Málverk eftir Kröyer.
legnum öldum og listamaðurinn við vinnu sína.
í garðinum hjá Anchcr?"
1886 skrifaði hann frá París til Viggo
Johansen; „Já, Guð veit hvort það nokkum
tímann verður eitthvað úr þessari mynd, —
ég meina Veislumyndinni."
En að lokum málaði hann stóra skissu
og svo sjálfa myndina 1888. Það er þessi
skissa sem ég horfði á.
Ég kom út af síðasta málverkasafninu,
ringlaður og vissi ekki hvað var fortíð eða
nútíð. Stóð lengi við hjólið í hugleiðingum
án þess að hjóla af stað. Vildi varðveita
allar hugsanir og tilfinningar sem hrærðust
inni í mér.
Teymdi hjólið af stað og sá að fiskibátar
frá Skagen voru enn úti við sjóndeildar-
hringinn. Fiskréttaveitingastaðir voru á öll-
um götuhornum. Fór á krá og fékk mér
bjór. Mér fannst ég heyra hlátur málaranna
og skál þeirra. Það var eins og veggirnir
hefðu raddir. Inni í mér ólgaði orka, lífslöng-
un, eitthvað; eitthvað sem ég ekki gat skil-
greint. Tók tali tvo stráka á kránni og mér
til furðu voru þeir sjómenn að atvinnu, sams-
konar og sjómennirnir á málverkunum.
„Hipp, hipp og skál,“ sagði eir.hver og
ég hrökk við.
Fór niður að ströndinni. Sólin skein frá
heiðum himni, hvítar strendur eins langt
og augað eygði, hafið heiðblátt og silfur-
glampandi. Ég fékk ofbirtu í augun.
Skagen endar í löngu sandrifi sem er
falið undir uppstökkum öldum. Þetta rif er
það sem sjómenn óttast mest en Skagenfólk-
ið hefur bjargað þúsundum úr sjávarháska;
stolnar vörur úr skipbroti hafa þó bjargað
mörgum fátækum heimiium.
Börn voru að leik í flæðarmálinu, busluðu
í volgum öldunum. Sá listakonu sem sat við
stultur sínar og málaði. Fólk á öllum aldri
synti í sjónum. Svo birtust náttúrlega döm-
ur í spássitúr í sínum hvítu sumarkjólum,
líkast ofsjónum. Lagðist í heitan sandinn,
heyrði mávakvak og öldurnar fitluðu við
tærnar. Það var notalegt, notalegt, nota-
legt...
Loks ákvað ég að fá mér sundsprett og
óð út í sjóinn á sundskýlunni. Sjórinn var
kaldur fyrst, en maður vandist honum strax.
Lagðist til sunds á móti undiröldunni og
synti til hafs. Fiskibátur var á stími langt
fyrir utan. Skyndilega tók ég eftir að það
var albjart ofan í sjónum undir mér. Birtan
endurkastaðist frá hvítum sandbotninum.
Eins og að synda í upplýstri sundlaug. Þræl
klikkað. Var þetta skýringin á hinni sér-
stöku birtu á Skagen? Maður gat synt enda-
laust án þess að manni yrði kalt. Enda synti
ég langt, langt út þar til ströndin var bara
lítil ræma. Æðislegasta sund sem ég hef
upplifað.
Seinnipart dags fór ég og skoðaði hús
meistaranna. Ég sá vinnustofur málaranna
og lítil og snotur heimilin, stalst til að setj-
ast í stóla þar sem þeir höfðu setið, án þess
vörðurinn sæi. Skoðaði gamlar blaðaúrklipp-
ur. Ég sá skemmtilegan arin í húsi Drach-
manns með hægindastólum í kring, greini-
lega ætlað fyrir samræður. Ég lifði mig inn
í samræðurnar. Þær fjölluðu um listir.
Sjúkdómurinn sem Kröyer óttaðist kom
og vitjaði hans. Hægt og rólega náði sjúk-
dómurinn tökum á honum og oft þurfti
hann að fara á sjúkrahús til betrunar. Það
var sama geðflækjan og móðir hans hafði
haft. Hægt dró sjúkdómurinn úr mætti lík-
amans.
„Við sátum hjá honum tvo síðustu dag-
ana. Michael hafði setið hjá honum og mál-
að hann, sem honum líkaði og Sören (Kröy-
er), sem alltaf vildi láta málaravinnuna sitja
í fyrirrúmi, sagði við hjúkrunarkonuna er
hún kom til að hjálpa honum; „nei, það er
ekki tími fyrir svona, nú á að mála“. Dag-
inn eftir hafði hann það erfitt, sent var
skeyti til dóttur hans og næsta síðdegi geng-
um við þangað til að kveðja hann; hann
þekkti okkur og brosti. Næsta dag var hann
í dái. Hann andaði þungt framá kvöldið.
Andardrátturinn varð veikari og það komu
löng andvörp, þar til það var yfirstaðið, og
þá varð allt svo tómlegt,“ skrifaði Anna
Ancher.
Lífsglaði, bjartsýni listmálarinn sem elsk-
aði félagsskap og fjör var yfirbugaður af
undarlegum geðsjúkdóm.
Um nóttina ráfaði ég um sandstrendurn-
ar. Það var myrkur og stormur. Bátar voru
drengir upp í fjöruna. Um borð í einum
voru blautar netahrúgur. Á sandhamri stóð
stórt reisulegt hús, beint á móti hafinu. Það
var draugalegt. Vindurinn öskraði við eyru
mín. Það var saltbragð af sefgrasinu. ég
lagðist í gi’asið og horfði á stjörnurnar. Öld-
urnar brotnuðu á ströndinni hver á fætur
annarri, það hvein í vindinum sem sveigði
stráin. Allt breyttist í nið, augnlokin sigu
aftur og ég sofnaði. En mig dreymdi draum.
Höfundur er rithöfundur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 28. SEPTEMBER 1991 7