Lesbók Morgunblaðsins - 14.05.1988, Blaðsíða 14

Brúðkaupið, 1918. Þetta er sjálfsmynd ásamt Bellu og engli og fiðlarinn á þak■
inuer oftast einnig í myndunum frá Vitebsk; hér situr hann raunar uppi í tré.
og í Peskovatik. Það voru kirkjur í kring,
limgerði, búðir og synagógur, einfaldar og
eilífar eins og húsin á kalkmálverkum Giott-
os.
Fólk kemur og fer allt í kringum mig,
snýr sér og teygir sig eða lallar vinalega
sína leið, alls konar júðar, gamlir, ungir,
Javitjer og Bejliner. Betlari flýtir sér til síns
heima, ríkur maður gengur inn í hús sitt.
Pattinn kemur úr skólanum og hleypur við
fót heim. Pabbi heldur heim.
Á þeim tímum voru engin kvikmyndahús.
Menn fóru heim eða fóru í búðir.
Þetta er það, sem ég man úr mínu trogi.
Að ekki sé talað um himininn og stjömur
æsku minnar. Það eru mínar stjömur,
hjartavinkonur mínar; þær fylgja mér í skól-
ann og bíða úti fyrir, þar til ég kem til
baka. Hvílík synd fyrir ykkur, fyrirgefíð
mér! Ég hef skilið ykkur aleinar eftir í þess-
ari líka svimandi hæð!
Minn glaði og dapri bær!
... Hafíð þið einhvem tímann séð á flór-
entínskum myndum eina af þessum persón-
um með langt skegg, sem aldrei hefur ver-
ið klippt, með augu, sem em samtímis brún
og öskugrá með húðarlit eins og brennt
okkur, húð þakin hmkkum og fellingum.
Það er faðir minn.
Eða hafíð þið séð eitt af andlitunum frá
Hagada, með dálítið sauðarlegt og einfalt
yfirbragð. (Afsakaðu, faðir litli.) Getur þú
munað, að ég teiknaði mynd af þér. Sú
andlitsmynd átti að sýna ljós, sem í senn
logar og fjarar út. Lyktin af honum var ilm-
ur svefnsins.
... Hann kom heim, hár og grannur, i
þungu fötunum sínum, sem vom fítug og
óhrein af vinnu, með stóm vasana, uppúr
hveijum fölrauður vasaklútur stóð. Með
honum komu kvöldin heim f hús. Upp úr
vösunum dró hann frosnar pemr, rúllu af
kökum. Með hmkkóttum brúnum höndum
deildi hann þeim á milli okkar bamanna.
Þeim var stungið í munninn og vom miklu
ljúffengarí og þynnri, en ef þær væm úr
skálinni á borðinu. Og kvöld án kakanna
og peranna, sem vom sótt f vasa pabba,
var dapurlegt kvöld fyrir okkur. Það var
ég, sem elskaði þetta einfalda hjarta, svo
skáldlegt og þrúgað af þögn.“
Þannig em endurminningar bemsku
hans, og í sömu vem segir hann frá móður
sinni, öfum og ömmum — furðulegum ævin-
týmm og helgisiðum er seinna rötuðu á
dúka hans í ótal tilbrigðum. Og alltaf slær
sama heita hjartað og í myndum hans.
Þannig er leitun að málara, sem hefur
verið jafri trúr umhverfí sínu og uppmna
og einmitt Chagall. Er hann kom til Parísar
vom það hvorki listaskólar, þar sem hann
tyllti tá, svo sem La Pallette og La Grande
Chaumiere né prófessorar, sem höfðu mestu
áhrif á hann. Borgin var út og í gegn læri-
meistari hans, bændumir, verkamennimir,
„um þá lék eitthvað furðulegt andrúm upp-
lýsts frelsis, sem ég hafði hvergi annars
staðar orðið var við“.
Hann flytur fyrst inn í vinnustofu á Imp-
asse du.Maine nr. 18, sem í dag nefnist
Impasse Bourdelle, en húsnæðið verður §ár-
hag hans ofviða og þá flytur hann á fátæk-
legan og frumstæðan samastað málara og
skálda er nefndist „La Ruche“, „Býflugna-
búið, og gerist féiagi þeirra sem þar bjuggu
ásamt fleiri listamönnum á Montparaasse,
sem hittust á veitingastaðnum Döme, svo
sem Blaise Cendrars, Canudo, útgefanda
tfmaritsins „Montjoie", Gullaume Appolina-
ire, Léger, Max Jacob, André Salomon, La
Fresnaye. Laurens, Archipenco, Modigliani,
Soutine, Robert Delaunay, Gleizes, Seg-
onzac o.fl., sem allt eru heimsþekkt nöfn í
dag, en sultu á þeim tíma heilu hungri flest-
ir hverjir, ekki síður en Chagall. „Vinnustof-
an hefur ekki verið tekin í gegn í viku.
Blindrammar, eggjaskum, tómar súpudósir
liggja í einu róti_á hillunum liggja endur-
prentanir mynda E1 Greco og Cézanne og
við hliðina á þeim afgangurinn af síld, sem
ég hef skorið í tvennt, hluta höfuðsins fyrir
fyrsta dag en sporðinn þann næsta og guð
veri lofaður, nokkrir brauðhleifar."
Ýmsir þessara manna áttu eftir að hafa
mikil áhrif á líf og list Chagalls og einung-
is umgengni við slíka eldhuga og jöfra í list-
um er á við marga listaháskóla hvað þá að
vinna við hlið þeirra sem jafningi og vinur.
Skáldin Cendrars og Appolinaire áttu
ekki sfst eftir að verða áhrifavaldar um
frama hans sem málara og í fyrstu heim-
sókn Appolinaire á vinnustofu Chagalls
1912 notaði hann orðið „sumaturalisme“
yfír myndir hans. Chagall gat ekki vitað,
að 15 árum seinna yrði súrrelistahreyfíng
stofnuð. Appolinaire er höfundur nafngiftar-
innar kúbismi. Chagall varð náinn vinur
Cendrars, sem talaði rússnesku, og um hann
skrifar hann „Ég elska skáldskap hans á
sama hátt og ég elska fæðingarbæ minn,
hina horfnu sólargeisla. Sál hans og litir
liggja á litaspjaldi mínu, kveinandi og grát-
andi.“
Er Chagall sýndi Cendrars myndir sínar,
hló hann bara og las upp úr ljóðum sínum,
en það hafði mikil og djúp áhrif á hinn
unga listamann.
Áhrifavaldamir í list Chagalls voru þó
öðru fremur kúbistamir Picasso, Braque,
Delaunay, enda má næstum segja, að hann
hafi hitt á fæðingu kúbismans og verið mitt
í þróun hans næstu árin og grundvallað list
sína á lögmálum hans með „sumatural-
isma“, yfírraunsæi í bland.
Þessi fjögur ár, sem Chagall dvaldi i
París í það sinnið voru ótrúlega fijó og vom
í raun undirstaða listar hans alla tíð síðan
— á þessum ámm verða til mörg lykilverk
í list hans og sumir sérfræðingar em á
því, að hann hafi aldrei málað betur.
Én hver skyldi svo vera ástæðan fyrir
öllum þessum fljúgandi vemm og manneskj-
um á myndfletinum — fólki á hvolfi og
höfuðlausum búkum? Þetta þyngdarleysi
fígúranna er að vísu merkjanlegt í myndum,
sem Chagall gerði áður en hann kom til
Parísar, en fær fyrst á sig endanlegt form
árin í París. Og hvort skyldi ekki vera sam-
ræmi í því, að maðurinn sigraðist á þyngdar-
lögmálinu á þessum ámm, losaði sig frá
jörðinni og hóf sig á loft. Það var nefnilega
ekki einasta, að Chagall lenti í miðri þróun
kúbismans heldur og flugsins líka. Árið
áður en hann bar að garði hafði Louis Bléri-
ot unnið hið fræga afrek sitt að fljúga fyrst-
ur manna yfír Kanalinn (Ermasund) og fólk
var jafnvel ennþá gagnteknara yfír þeirri
staðreynd en geimferðunum löngu seinna,
eða er fyrstu menn stigu á tunglið (sem
einnig hafði ómæld áhrif á listamenn). Frá-
sagnir af þessum fyrstu flugafrekum þöktu
síður dagblaðanna og vom hvarvetna um-
talsefni manna. Maðurinn var sem sagt far-
inn að fljúga um loftin blá líkt og fuglar
himinsins og heimurinn var ekki sá sami
eftir það né afstaðan til þyngdarlögmálsins.
Það féll og vel að draumum bemskunnar
{ Vitebsk að losa menn, hluti og skepnur
við þyngdarlögmálið — láta hið hlutkennda
svífa í myndrýminu — á þann veg gat Cha-
gall tjáð miklu meira f málverki sínu —
aukið við frásagnavíddir myndrýmisins. All-
ur þessir svífandi óraunvemleiki raunveru-
leikans féll svo vel að rússneskri sögu og
lífí rússneskra júða — draumum bemskunn-
ar, dulhyggju og síkvikulum jarðneskum
grómögnum. Án hugarflugs ekkert raunsæi
og Chagall hafði ekki sömu þörf fyrir að
bijóta niður raunvemleikann og kúbistamir
til að ná fram til nýs veruleika — hann
hafði ekki þörf fyrir að rífa niður til að
byggja upp nýjan raunveruleika. Hann
reyndist honum þvert á móti svo trúr, að
hann hagnýtti hann í þeim*tilgangi að segja
eins konar myndrænar smásögur — en hafði
hins vegar ekki hina minnstu löngun til að
þjóna raunveruleikanum í sjálfu sér.
ÞORBJÖRN MAGNUSSON
Landkynn-
ing
ímynd er þjóð
það sem orðstir
var kappanum forðum
við seljum fiskinn
og ferðimar
hingað til lands
útá óspillta náttúru
athvarf
í útskitnum heimi
en friðunar forkamir
upphrópa
okkur sem böðla
slátrara spendýrsins
mikla
hins spikaða hvals
þeir leika okkur grátt
því við ætlum
aldrei að skilja:
að hvalur er tákn
þess alls
sem í vök á að veijast
og verður ei bætt
þegar lífi
okkar jarðar er eytt
hveijir ætlum við þá
að muni
með skerinu standa
ef úr hlýnandi sjónum
dregst
ekki bein eða branda
verða það risamir
erlendra
eyðingar-afla
sem nú ráða dvergnum
að rísa
og skýla þeim
taka á sig spjótalög
hugsjóna-
ölvaðra flokka
í Qöreggið eina
útflutning
flsksins hreina?
væri ekki nær
(til lengdar)
með lífinu að skipast
láta ekki stolt einnar
stundar
skyggja á ókomna tíð
góð ímynd er þjóð
best auglýsing
útflutnings-greinum
er fómin of stór
að haida
skildinum hreinum?
Höfundur er í siglingum á skútinni Kríu við
Ástralíu.
Chagall og Bella áður en þau lögðu af stað til Parísar 1922.
8HI3ÓAJ3i/Ri£ EOM
ieer Vn