Lesbók Morgunblaðsins - 22.01.1983, Blaðsíða 14

Andersson hefur
kverkatak
á broddgeltinum
Byrjanaafbrigði draga nöfn
sín af mjög mismunandi hlutum
og ástæðan fyrir sumum nafn-
giftunum liggur síður en svo í
augum uppi. Sum eru kennd við
landafræðiheiti, eins og t.d. Sik-
ileyjarvörnin, sem allir hafa
heyrt um, hvort sem þeir tefla
skák eða ekki. Algengast er þó
að þau séu kennd við skákmenn
og þá yfirleitt upphafsmenn
sína, þó á því hafi verið nokkur
misbrestur og stundum rangur
maður hlotið heiðurinn. Nöfn á
enn öðrum virðast oft hreinlega
gripin úr lausu lofti, svo sem
Broddgaltarafbrigðið sem notið
hefur gríðarlegra vinsælda á
kappmótum síðasta áratuginn.
Þegar betur er að gáð ber
þessi einkennilega nafngift
hugmyndaflugi höfundar síns þó
fagurt vitni, því taflmennska
svarts minnir dálítið á háttalag
broddgaltarins, sem er rólynd
skepna, en tekur hraustlega á
móti þegar á hana er ráðist.
Þannig fer svartur einnig að,
hann stillir liði sínu upp á
fyrstu þremur reitaröðunum og
bíður átekta eftir því að hvítur
geri atlögu.
Fyrst eftir að slík tafl-
mennska varð vinsæl gaf hún
oftast góða uppskeru, því það er
ómögulegt að slá svart niður í
einu höggi og enginn snöggur
blettur á stöðu hans. Stórmeist-
arar af yngri kynslóðinni náðu
frábærum árangri með honum,
er þar helst að nefna þá Ljuboj-
evic og Andersson, sem vann
Karpov með broddgaltartafl-
mennsku í Milano 1975, en það
var fyrsta tapskák Karpovs eftir
að hann varð heimsmeistari.
En upp á síðkastið hefur
sænski stórmeistarinn söðlað
um og hefur veitt broddgaltar-
unnendum þung högg hvað eftir
annað. Leið sú sem Andersson
velur er dæmigerð fyir rólegan
stíl hans. Hann byrjar á því að
skipta upp á tveimur léttum
mönnum og þróar hvítu stöðuna
síðan af geysilegri þolinmæði,
sem margir andstæðingar hans
hafa hins vegar ekki haft til að
bera.
En það er þó ekki öll nótt úti
fyrir broddgöltinn, því þeir sem
hafa reynt að feta í fótspor And-
erssons hafa lítið komist áleiðis.
í þeim hópi er sjálfur heims-
meistarinn.
En lítum nú á nýjustu aðför
Anderssons að broddgeltinum
og rifjum í leiðinni upp fleiri
skákir hans sem teflst hafa á
svipaðan máta. Andstæðingur
hans hér er ísraelskur stór-
meistari sem frægur er fyrir
geysilega byrjanaþekkingu sína.
Skákin er tefld á Ólympíumót-
inu í Luzern.
Hvítt: Andersson (Svíþjóð)
Svart: Griinfeld (ísrael)
Enski leikurinn
1. Rf3 — Rf6, 2. c4 — c5, 3. g3 —
b6, 4. Bg2 — Bb7, 5. 0-0 — e6, 6.
Rc3 — Be7, 7. d4 — cxd4, 8. Dxd4
— d6, 9. Bg5!?
Þessi og næsti leikur hvíts
marka aðferð Anderssons. Eftir
9. b3 - a6,10. Bb2 - 0-0,11. e4
— Rbd7 er komin upp dæmigerð
broddgaltarstaða sem svartur
hefur náð góðum árangri með.
— a6,10. Bxf6 — Bxf6,11. Df4 —
0-0,
Að skipta strax upp á biskup
og riddara gafst svörtum ekki
vel í skák þeirra Anderssons og
Browne í Tilburg í október: 11.
— Bxf3, 12. Bxf3 - Ha7, 13.
Hfdl - 0-0, 14. Hd2 - Hd7, 15.
Hcl - Dc7,16. b3 - Hc8,17. a4
— Rc6, 18, Dxc6 — Dxc6, 19.
Bxc6 — Hxc6, 20. Ra2 með held-
ur betra endatafli á hvítt.
12. Hadl
Það skiptir ekki öllu máli
hvor hrókurinn fer á d-línuna.
Tvær merkilegar skákir hafa
teflst þannig: 12. Hfdl — Be7,
13. Re4 — Bxe4, 14. Dxe4 —
Ha7,15. Rd4 og nú:
a) 15. - Dc8,16. b3 - He8,17.
a4 - Dc5, 18. Ha2 - Bf6, 19.
Had2 - Hc7, 20. Dbl - Be7, 21.
b4!? — Dh5 og staðan er tvísýn,
Karpov — Kasparov, Sovétríkj-
unum 1981.
b) 15. - Hc7, 16. b3 - Hc5,
17. a4 - Dc7,18. Dbl - Hc8,19.
Ha2 - Bf8, 20. e3 - De7, 21.
Hc2 - g6, 22. Da2 - Dg5, 23. h4
— Df6, 24. b4! - H5c7, 25. b5 -
a5, 26. Rc6 með betri stöðu á
hvítt, Andersson — Seirawan,
London 1982.
— Be7, 13. Re4 — Bxe4, 14. Dxe4
— Ha7, 15. Rd4 — Dc8, 16. b3 —
He8,17. Hd2 — Hc7,
Þessi áætlun hefur ekki
reynst sérlega vel. Það kom því
vel til greina að fylgja fordæmi
Kasparovs og staðsetja svörtu
drottninguna á c5.
18. e3 — Bf8, 19. Dbl — Rd7, 20.
Hfdl — Rf6, 21. a4 — Hc5, 22.
Hc2,
Nú hótar hvítur að leika 23.
b4! - Hc7 (Ef 23. - Hxc4? þá
24. Hxc4 — Dxc4, 25. Hcl og
svarta drottningin fellur), 24.
Hdcl og síðan 25. b5 með sömu
áætlun og í skákinni Andersson
— Seirawan hér að ofan.
eftir MARGEIR
PÉTURSSON
— e5
Nú fyrst breytir Griinfeld út
af fyrstu skákinni sem Anders-
son beitti leikaðferð sinni í. Sú
skák á milli Anderssons og
Langewegs í Wijk aan Zee 1981
tefldist: 22. — d5, 23. cxd5 —
Rxd5, 24. Bxd5 — exd5, 25. Hcd2
og vegna staka peðsins á d5 hef-
ur hvítur vænlega möguleika.
Að sjálfsögðu apaði ísraels-
maðurinn svo lengi eftir Lange-
weg vegna þess að hann hafði
nýjung á prjónunum. En í
heimarannsóknum sínum hefur
hann ekki rýnt nægilega vand-
lega í stöðuna:
23. Re2 — b5, 24. axb5 — axb5,
25. Rc3! — bxc4, 26. b4 — Hc7,
27. Rd5! — Rxd5, 28. Bxd5
Svartur er peði yfir og mislit-
ir biskupar á borðinu og því erf-
itt að ímynda sér að hann sé í
mikilli taphættu. En biskupinn
á d5 er stórveldi og einmitt
vegna mislitu biskupanna er
svartur svo til varnarlaus á
hvítu reitunum. Vinningstromp
hvíts er síðan frípeðið á b-lín-
unni.
— Db8, 29. b5 — Hc5?!,
Skárri kostur var 29. — Db6,
30. Hxc4 þó svartur sé illa
beygður.
30. b6 — Hec8, 31. e4 — g6, 32.
Db4 — H8c6,
Svartur er gripinn örvænt-
ingu, því ef hann bíður aðgerða-
laus vinnur hvítur með 33. Hal
og 34. Ha8.
33. Hbl! — Hc8, 34. Da4!
Hér sá ísraelski stórmeistar-
inn sér þann kost vænstan að
gefast upp og ekki er hægt að lá
honum það. Hvítur hótar 35.
Da7 með árás á f7 og eftir 34. —
H5c7, 35. Hb4 - He7, 36. b7 -
Hcc7, 37. Hcxc4 kemur hvíta
b-peðið til með að kosta svart
mikið lið.
Nokkur aðskota-
orð í íslensku
Sigurður Skúlason tók saman
VERÖND, yfirbyggðar svalir (OM). Oröið er
komiö af varanda i portúgölsku. E. ver-
anda(h), þ. Veranda, d. veranda. Finnst í ísl.
ritmáli frá árinu 1899 (OH).
VERMÓÐUR, áfengur drykkur úr hvítvíni
með malurt o.fl. kryddjurtum. b. Wermut, e.
verm(o)uth, d. vermouth. Þetta orð heyrði ég
í ísl. talmáli af vörum bráðfyndins manns
árið 1927 og hentu menn gaman að því.
VERÓNAL, svefnmeðal. Taliö er sennilegt
aö nafnið á þessu svefnlyfi sé myndað af
heiti borgarinnar Verona á italíu þar sem
Emil Fischer (d. 1919) dvaldist pegar tekin
skyldi ákvörðun um heitiö á lyfinu, en hann
var heimsfrægur þýskur vísindamaður og
háskólakennari er hlotiö hafði nóbelsverö-
laun árið 1902 fyrir afrek á sviöi efnafræði,
þar sem hann haföi m.a. fundið upp ýmsar
samsetningar á lyfjum. Þ. Veronal, d. og e.
veronal. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1938
(OH), en hafði þá að sjálfsögöu heyrst í tal-
máli um nokkurra ára skeið.
VERSALIR, bær skammt frá París, aðsetur
Frakkakonunga áöur fyrr (OM). íslenska
heitið á þessari borg, Versalir, finnst í ísl.
ritmáli frá árinu 1838 (OH). Franska heitið er
Versailles og hefur það verið tekiö upp
óbreytt í þau tungumál sem oftast er vitnaö
til i þessari samantekt.
VESÍR, tignarmaður, ráðgjafi kalífa, keisari í
Austurlöndum að fornu (OM). Orðiö er kom-
ið af wazir i arabísku og merkir þar: Sá sem
ber byrðar. Það varð vezir í tyrknesku. Þ.
Wesir, d. vesir, e. vizier. Finnst í ísl. ritmáli
frá árinu 1687 (OH).
VIST, sérstakt fjögurra manna spil (OM).
Orðið er komið af whist í ensku sem hefur
verið tekið óbreytt upp í dönsku og er þaöan
komið til okkar. Fyrrum hét þetta spil whisk
á ensku. Halda margir að það heiti sé komiö
af so. whisk sem merkir á ensku: að sópa
burt, af því að spilunum var sópað af borö-
inu að loknu hverju spili. Þ. Whist. Finnst í
ísl. ritmáli frá árinu 1876 (OH).
VILLA, (glæsilegt) einbýlishús (OM). Orðiö er
komið af villa í latínu sem merkir: landsetur.
Það orð komst óbreytt inn í ítölsku, frönsku,
ensku, þýsku og dönsku, en þaðan að venju
hingað. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1896
(OH).
VÍN, áfengur drykkur (OM). Orðið er komið
af vinum í latínu. ít. vino, fr. vin, e. wine, þ.
Wein, d. vin. Finnst í ísl. fornmáli (Fr.). og í
ritmáli síðari alda frá árinu 1540 (OH).
VÍÓLA, lágfiðla, sérstök fiðla sem hljómar
fimm tónum lægra en venjuleg fiðla (OM).
Orðið er komið af viola í ítölsku sem komst
óbreytt inn í dönsku og barst þaðan hingaö
til lands. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1962
(OH).
VÍR, grannur málmþráður, notaður til mjög
margra hluta (OM). Oröið er komið af wire í
ensku. D. vire. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu
1899 (OH).
VÍRUS, veira (OM). Oröið er komið af virus í
latínu sem merkir: örsmár sýkill. Það hefur
verið tekið upp óbreytt í ýmis erlend mál,
m.a. frönsku, ensku og dönsku. íslenska
orðið veira virðist ætla að útrýma þessu er-
lenda tökuorði sem finnst í (sl. ritmáli frá
árinu 1945 (OH).
VÍSITERA, (um biskup eða prófast) kirkju-
vitja, líta eftir (kirkjum, uppfræöslu, safnað-
arlífi), vitja, heimsækja (OM). Oröið er komið
af so. visitare í latinu. Það varð visiter í
frönsku, visit i ensku, visitieren í þýsku og
visitere í dönsku. Finnst í norrænu fornmáli
ásamt no. visitering og visiteran (Fr.).
VÍSITASÍA, eftirlitsferð biskups (prófasts)
um umdæmi sitt (OM). Orðið er komiö af no.
visitatio í latínu. Fr. og e. visitation, þ. Visi-
tation, d. visitation og visitats. Finnst í ísl.
ritmáli frá 17. öld (OH).
VÍTAMÍN, fjörefnl, efni sem smáskammtur af
er líkamanum nauðsynlegur (er venjulega í
fæðunni) (OM). Oröið var myndað árið 1913
af pólska heilsufræðingnum Casimir Funk úr
latínsku orðunum: vita (líf) + amin (ammoni-
ak + in). Fr. vitamine, e. vitamin, þ. Vitamin,
d. vitamin. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1923
(OH).
VOLAPYK, alþjóðlegt hjálparmál. Orðið er
myndað af vol sem merkir: veröld eftir fram-
burði enska orðsins world + púk er merkir:
mál eftir enska so. speak (tala). Þetta mál
var útbúið árið 1879 af þýskum presti, J.M.
Scheyer að nafni, en náði ekki útbreiðslu. Fr.
og e. volapuk, d. volapyk. Finnst í ísl. ritmáli
frá árinu 1885 (OH).
VOLTAKROSS, kross úr kopar- og sinkplöt-
um með rökum dúk á milli og var borinn
innan klæöa sem lækningatæki gegn sjúk-
dómum. Volta er heiti ítalska eðlisfræðings-
ins A. Volta (d. 1827). D. voltakors. Finnst í
ísl. ritmáli frá árinu 1889 (OH).
YARD, ensk mælieining, 9,44 cm (OM). Orð-
ið er komið úr ensku, skylt þýska orðinu
Gerte sem merkir: vöndur. Þ. Yard, d. yard.
Finnst í samsetningu í ísl. ritmáli frá árinu
1948 (OH).
JUL, JULLA, lítill bátur. Orðið er komið af
yawl í ensku. Það heitir jolle á lágþýsku. Þ.
Jolle, d. jolle. Orðmyndin jul finnst í ísl. rit-
máli frá árinu 1714 og er þar kk., en eftir þaö
hk. Orðmyndin júl finnst frá árinu 1828. Julla
finnst í ritmáli frá því um 1820 (OH).
JÓGA, indverskt heimspekikerfi. Orðmyndin
yoga er komin úr sanskrít og merkir: sam-
eining, samband. Þ. Joga, d. yoga. Jóga
finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1942 (OH).
SEBÚUXI, hnúöuxi (OM). Oröið heitir zébu á
frönsku og er taliö indverskt aö uppruna,
enda hefst hnúöuxi þessi við í Indlandi og
Austur-Afríku. E. og d. zebu. Ekki er mér
kunnugt um aldur þessa orðs í íslensku.
14