Lesbók Morgunblaðsins - 27.03.1982, Blaðsíða 11

— Allt er betra en íhaldið —,
mælti kunnur stjórnmálamaður,
andstæðingur Sjálfstæðisflokksins,
og varð það á augabragöi vinsælt
slagorð allra andstæðinga þess
flokks. Svo fasttengt flokknum
varð hugtakið, íhald, að í íslenskri
orðabók Menningarsjóðs er þriðja
skýring orðsins á þessa leið: „3
(venjulega með greini) Sjálfstæðis-
flokkurinn og stefna hans (notað af
andstæðingum flokksins).“
Kunnugt er, að Sjálfstæðisflokk-
urinn var stofnaður í sumarbyrjun
1929 af fylgismönnum tveggja
flokka, er þá voru lagðir niður,
íhaldsflokksins og Frjálslynda
flokksins. í ævisögu Ólafs Thors
eftir Matthías Johannessen segir (I.
bindi, bls. 85): „Eins og fyrr er getið
höfðu margir íhaldsmenn andúð á
nafni flokks síns, ekki sízt ungt
fólk, og töldu, að það fældi kjós-
endur frá flokknum. Jón Þorláks-
son var á öndverðri skoðun í upp-
hafi og benti á, að nafn flokksins
væri í samræmi við þá varðveizlu-
stefnu í menningarmálum, sem
flokkurinn lagði áherzlu á, og það
aðhald í fjármálum, sem var höfuð-
markmið flokksins í efnahagsmál-
um, enda ekki vanþörf á slíkri
stefnu, um það leyti sem flokkurinn
var stofnaður."
Ég er hjartanlega sammála skoö-
un þess mæta manns, Jóns Þor-
lákssonar, að hugtakiö, íhald, þurfi
síður en svo að vera neikvætt og
slagorðið, sem getið var hér í upp-
hafi, tel ég langt frá því að vera
viturlegt. Gegnir raunar furðu, aö
það skuli hafa enst allt til þessa
dags og að ýmsir mætir og skyn-
samir stjórnmálamenn skuli hafa
borið sér það í munn. íhald þarf
síður en svo að vera neikvæöara
hugtak en frjálslyndi. Er löngu Ijóst,
að í nafni frjálslyndis hafa fleiri ax-
arsköft verið gerð og villuljós veriö
kveikt en í nafni íhalds. Ýmsum
hefur virst frjálslyndi helst fólgið í
því, aö fara frjálslega meö staö-
reyndir, og ekki að ástæðulausu.
Hugtakið, frjálslyndi, hefur lengi
verið notað líkt og vörumerki á
hugsjónir og fáir eða engir þorað
að sniðganga vilja þeirra, sem hafa
flaggað því. Fyrir nokkru sat ég að
tali við alþingismann og bar margt
á góma. Meðal annars ræddum við
um stóriðjuáætlanir á Norðurlandi.
Kvaðst ég þá vera sá íhaldsmaður,
að geta með engu móti fallist á, að
stóriðjuver yrði reist við Eyjafjörö.
Ekki væri það sprottiö af því, að ég
teldi stóriðju af hinu illa, heldur
lægju til þess tvær megin ástæöur.
Þá fyrri mætti nefna varðveislu-
stefnu í menningarmálum. Þéttbýli
við Eyjafjörð hefur vaxiö og mótast
hægt og eðlilega. Sú hæga þróun
í dag er hann ekki aðeins spegill
þeirra, heldur líka himins. Allt
rennur saman í eina heild, umlukt
eilífðinni.“ Þessi sýn skáldsins er
ekkert einsdæmi við Eyjafjörð. Oft
eru þar stillur dögum saman, svo
fjörðurinn er eins og spegill. Hin
síðari ár ber það ósjaldan við, að
illa þefjandi verksmiðjugufan frá
loðnubræðslunni í Krossanesi hvílir
eins og dalalæða yfir Akureyri og
nágrannabyggðum. Sú hvimleiða
reynsla veldur þeim heimamönn-
um, sem vilja héraðinu vel, þungum
kvíða, ekki síst þegar glaðbeittar
frjálslyndisraddir boöa stóriðju-
áætlanir við fjörðinn. Stundum er
engu líkara, en okkur skorti land-
rými hér á íslandi og öllu þurfi að
planta á sama blettinn. Það minnir
á þá undarlegu ráðabreytni, þegar
bændur tóku upp á því aö reisa
margra hæða íbúöarhús í sveitum,
til þess að konur þyrftu að hlaupa
upp og ofan stiga aö ástæðulausu.
A norðausturhorni landsins er
víðáttumikil slétta kennd við mel-
rakka. Þar er sjaldan kyrrð í lofti,
enda fyrir opnu hafi, og gróðursæld
er lítil. Á þessum slóöum mun at-
vinnulíf ekki hafa staðið með veru-
legum blóma. Þar sýnist því kjörið
svið fyrir frjálslynda stóriðjumenn
að láta draumana rætast og byggja
upp frá grunni glæsta iðnaðarborg.
Þar mun ekki skorta verkefni fyrir
vel mennta verkfræðinga og arki-
tekta að byggja upp, án þess að
brjóta niður arf frá liðinni tíð. Þar
hygg ég að íhald og frjálslyndi
gætu náð samkomulagi þjóðinni til
farsældar.
Bolli Gústavsson
í Laufási
hefur verið og er æskileg í ákaf-
lyndu þjóöfélagi. Fjölbreytni í lífs-
háttum er nauðsynleg andlegu heil-
brigði og menningu þjóðar. Skilyrði
fyrir menntastofnanir á Akureyri
eru ákjósanleg, einmitt vegna þess,
að sú óró, sem stafar af yfirþyrm-
andi umsvifum, spillir ekki bæj-
arbragnum. Tel ég þá atvinnu-
stefnu næsta óhyggilega, sem í
nafni frjálslyndis vill hagga við
þeim grunni, sem getur orði traust
undirstaða menningarmiöstöðvar
fyrir Norðurland og raunar landið
allt. í fámennu þjóðfélagi er mann-
rækt ekki síður mikilvæg en stór-
iðja. Raunar skiptir hún meira máli
fyrir sjálfstæði þjóðar. Ef rétt verð-
ur á málum haldið, mun Akureyri
verða virtur háskólabær, er fram
líða stundir. Það verður hún fremur
í nánd við blómlegt landbúnaðar-
hérað en nærri eimyrjuspúandi
verksmiðjubáknum. Og þá er ég
kominn að hinni ástæðunni fyrir
andófi íhaldsmannsins; þeirri, aö
náttúrufari er þannig háttað við
Eyjafjörð, að stóriöja mundi að lík-
indum spilla því svo, að seint yrði
um bætt.
Ferðamenn, sem gistu héraðið,
hafa ýmsir haft orð á því, aö óvíða
hafi þeim sýnst aðstæður á landinu
betri til uppbyggingar heilsulinda.
Það þarf því ekki heimamenn eina
til þess aö hæla náttúrufegurð og
veðursæld Eyjafjarðar þótt þeim
hafi jafnan látið það best, a.m.k.
skáldum á borð viö Davíð Stefáns-
son. Frjálslyndir stóriðjuunnendur
ættu að lesa ritgerð hans, í haust-
blíðunni, er birtist í greinasafni því,
sem skáldið nefndi Mælt mál (útg.
1963). Þar segir það frá göngu sinni
á Kötlufjall. I fyrstu hafði Davíð ekki
fjallgöngu í hyggju, en segir síðan:
„Þegar ég sá það (þ.e. fjalliö) sól-
gljáandi í haustblíðunni, skreytt öll-
um litum regnbogans, sá féð renna
suður hlíöina undan hundgá og ópi
smalamanna, gat ég ekki stillt mig
lengur". Síöan lýsir hann þeirri
margbrotnu fegurð, sem fyrir augu
ber, en lætur hugann jafnframt líða
aftur í tímann og ber saman fortíð
og nútíð. Undir lok greinarinnar
kemst hann svo að orði: „Það er
risin ný öld, ný kynslóð. En ennþá
horfast Sólarfjöll og Kaldbakur í
augu, Vindheimajökull og Vaðla-
heiði. Og milli þeirra teygir sig
fjörðurinn, djúpur áll og gjafmildur.