Lesbók Morgunblaðsins - 27.03.1982, Blaðsíða 3
Il S I ÍTíTi M B 1
D
■ 'WT —I
Sas ■oejq
L
Q 0 a @
Ef samræmi í stíl er á annað borð keppikefli, skyldu menn átta sig vel
á þessum tveimur teikningum af húsaröðinni frá Stjórnarráðshúsi —
Bernhöftstorfu — og suður fyrir Menntaskóla. A neðri teikningunni
er þessi húsaröð eins og við þekkjum hana — og eins og búið er að
ganga frá að hún veröi með verndun og endurreisn Bernhöftstorfu-
húsa. Um samræmi er tæpast að ræða þar og húsin á torfunni skera
sig alveg úr og eru einnig sundurleit innbyrðis.
Á efri teikningunni má sjá hugmynd Örlygs Hálfdánarsonar, en hún
er sú aö færa alla húsaröðina til samræmis með byggingu tvílyftrar
Viðeyjarstofu, þar sem Bakaríið og Gimli standa nú. Sjá nánar í
greininni.
Valdimar Kristinsson
Þyrnirósusvefn
í neila öld
Hugleiöingar um miöbæinn og skipulag á höfuöborgarsvæöinu
Úr miðbæ Reykjavíkur annó 1982.
- (íiii
M« «11
Aðalstræti fyrir einni öld, 1882. Jafnvel i fátæktinni þá, var þó ríkjandi samræmi og ákveðin
festa. Að öllum líkindum verður heildarsvipur miðbæjarins álíka í byrjun 21. aldar og hann
var í lok þeirrar 19.
Gamli miðbærinn
Gamli miðbærinn í Reykjavík var á sín-
um tíma byggður af miklum vanefnum eins
og flest 'annað er reis á þessu landi frá
upphafi byggöar fram til síöustu aldamóta.
Síðan eru liðin 80 ár og hefur flestum borg-
um á þróunarbraut dugaö skemmri tími til
endurnýjunar og uppbyggingar miðbæja
sinna. En ekki Reykjavík. Hér vantaði alltaf
ýmist fjármagn, heilsteypt skipulag eöa
djörfung til athafna, jafnvel allt þetta í
senn. Þegar ýmsir voru farnir aö sjá að við
svo búið mátti eigi lengur standa, þá risu
upp úrtölumenn er tóku að gæla viö lág-
kúruna og sögðust sjá list og samræmi í
hverri fúaspýtu. Þannig var meöal annars
spillt fyrir djörfu skipulagi viö Aöalstræti
með yfirbyggðu göngurými, sem svo mjög
vantar hór í misviðrinu. Allt lognaðist nú út
af aftur og bendir flest til þess að miöbær
Reykjavíkur komi til meö aö líta aö ýmsu
leyti svipað út á öndveröri 21. öld og hann
geröi á síöari hluta þeirrar nítjándu. Útlitiö
er reyndar miklu verra nú, þar sem þá mun
hafa verið samræmi yfir fátæklegum en
ekki ósnotrum þorpsblænum, en í dag
rekst hvað á annars horn og lágkúran blas-
ir víðast hvar við.
Þeim er þykir hér of djúpt í árinni tekið
skal bent á að skoða myndir er birtust meö
þremur greinum í Lesbók Mbl. hinn 31.
okt., 7. nóv. og 28. nóv. á síðasta ári.
Nú er fjarri því aö undirritaöur taki alltaf
nýjar byggingar fram yfir gamlar og meti
sviplítil stein- og glerhýsi meir en breytileg
form húsa. Eftir að hafa séö háhýsaþyrp-
ingarnar rísa í þriðja Breiöholti er varla
hægt að mæla meö þeim sem fyrirmynd-
um. Hvað er þá til ráða varöandi miöbæ-
inn? Gæti það ekki verið að byggja hann
upp í hæfilegu samræmi við þaö, sem þar
hefur best veriö gert áöur? Hæfilegt sam-
ræmi er teygjanlegt hugtak, en á í þessu
sambandi hvorki við háhýsi af neinni gerð
né endurbyggingu úr sér genginna smá-
hýsa, ef þau eru á góðum lóðum og spilla
heildarmyndinni.
Á síðari tímum hefur verið fyllt upp í tvö
skörð við Austurvöll og saknar þeirra
væntanlega enginn. Hús Almennra Trygg-
inga má segja aö hafi tekist eftir vonum,
þar sem um er að ræða gjörbreyttan stíl
boriö saman við nágrannahúsin. Hús Al-
menna bókafélagsins verður að teljast
síðra að þessu leyti. Bygging Landsbank-
ans við Pósthússtræti, eftir síðari viðbót-
ina, er mun betri en hún var eftir þá fyrri,
þótt tengingin viö gamia húsiö só umdeild.
Ofanábygging Útvegsbankans þykir mörg-
um hafa tekist vel og aukið á reisn mið-
bæjarins. Þá hefur verið byggt viö Eim-
skipafélagshúsiö í gamla stílnum meö góö-
um árangri. Þannig hefur nokkuð verið
byggt, sem hafa má til hliðsjónar.
Islenskir arkitektar valda vel því verkefni
að sjá um uppbyggingu gamla miöbæjar-
ins. Að vísu eru þeir nokkuð mistækir, en
meö hæfilegri samkeppni milli þeirra og
aðhaldi annarra má búast við góðum
árangri. Einnig má benda á, að ekki er allt
aðdáunarvert í byggingarlist heimsbyggð-
arinnar. Nefna má sem dæmi, að í Lesbók
Mbl. 23. jan. sl. gat að líta nokkur verk hins
heimsfræga Alvars Aalto, en óhætt mun að
halda þvi fram, að ekki þætti það allt
merkilegt á Fróni, ef heimamenn ættu í
hlut. Eftir þessum sýnishornum að dæma
viröist Norræna húsið vera með betri verk-
um Alvars.
Hér að framan hefur fyrst og fremst ver-
ið talað um kvosina frá Aöalstræti aö
Lækjargötu, en einnig er sjálfsagt að
endurnýja fjölda húsa við Laugaveg. Götu-
myndin þar er sannarlega víða ömurlega
Ijót og ósamstæð. Mun líklega leitun að
öðru eins við aðalverslunargötu í borgum
Vesturlanda, svo ekki sé nú talað um höf-
uðborgirnar. Hins vegar er ýmislegt vernd-
unar virði í gömlu Reykjavík, svo sem um-
hverfi Tjarnarinnar (að undanteknu norð-
vesturhorninu), Stýrimannastígurinn og
nágrenni hans, margt í Þingholtunum og
víðar og víöar. Til að bæta gamlar, skörð-
óttar götumyndir hefur verið tekin upp sú
nýjung, að flytja gömul hús til í bænum og
hefur þaö þegar gefist vel á nokkrum stöð-
um. Á sama hátt mætti flytja fjölda húsa úr
kvosinni og láta þau sóma sér vel í nálæg-
um hverfum. Á bak við húsalínuna við Að-
alstræti og út að Vesturgötu gæti Grjóta-
þorpið tekið við mörgum þessara húsa og
myndaö gamaldags en þó lifandi hverfi við
hliðina á virðulegum miðbæ eftir að hann
hefði verið byggður upp. Gamla timbur-
húsahverfið í Bergen gæti verið nokkur við-
miðun í þessu sambandi, en glæsileik
miðbæjarins þar er erfiðara að líkja eftir.
(Sjá einnig grein undirritaðs um Grjótaþorp
í Vísi 25/7 1972.)
Hugmynd Örlygs
Hálfdánarsonar
Varla er hægt að ræða svo um gamla
miðbæinn, að ekki sé minnst á Bernhöfts-
torfuna. Sumir segjast sjá samræmi í götu-
myndinni frá Bókhlöðustíg að Hverfisgötu,
þar sem aðrir sjá fyrst og fremst ósam-
ræmi. Er þá átt viö Torfuna annars vegar
og Menntaskólann, íþöku og Stjórnar-
ráöshúsið hins vegar. Eins og ávallt er
þetta spurning um smekk og hversu vel
klæddur keisarinn er. Um hitt verður ekki
deilt, að komin eru tvö ágæt vfitingahús
hvort í sinn enda Torfunnar, sem eru í
skemmtilegum húsum sem slíkum, þótt
samræmið í götumyndinni og reisn mið-
bæjarins sé svo annað mál. Ólík sjónarmið
er oft erfitt að sætta, en stundum er til
millileið sem nær kjarnanum úr ólíkum
viöhorfum. Örlygur Hálfdánarson hefur
bent á slíka leiö aö því er Torfuna varðar
og hefur leyft undirrituðum að kynna hana
með teikningu, sem Örlygur hefur látið
gera.
Hugmynd hans er sú, að milli „Bern-
höftsbakarís" og „Landshöfðingjahússins“
verði reist „Viðeyjarstofa" eins og hún átti
að vera í upphafi, það er að segja tvær
hæðir og ris, en ekki ein hæð og ris eins og
að lokum varð.
Upphaflega var ráö fyrir því gert að stift-
amtmaðurinn, Rantzau greifi, skyldi búa á
neðri hæö Viðeyjarstofu en Skúli landfógeti
á þeirri efri. Rantzau fékk síðan undanþágu
frá því að flytjast til islands og þá sá
danska stjórnin sér leik á boröi og ákvað
að sleppa annarri hæðinni og spara þannig
nokkurt fé. Til viðbótar má geta þess, að
Viðeyjarstofa var teiknuð af frægum
dönskum arkitekt, Nicolaj Eygtved, þeim
sama og teiknaði Amalienborg, sem nú er
konungshöll í Danmörku.
Svona hús mætti sem best nota fyrir
eitthvert ráðuneytið eða einhverja virðu-
lega stofnun. Hér er um að ræða teikningu,
sem er álíka gömul og Stjórnarráöshúsið
við Lækjartorg og úr því að á annað borð
er farið að endurreisa „fornminjar", þvi þá
ekki að gera það af nokkurri reisn og
myndarskap? Er hér með lagt fyrir lesend-
ur að dæma um í hvorri götumyndinni er
meira samræmi (sjá meðfylgjandi myndir).
Þeirri götumynd sem nú er eða þeirri sem
við blasir eftir að „Viðeyjarstofa", án niður-
Frh. á bls 13.
Þegar mörgum var farin að blöskra vanþróun miöbæjarins, risu upp úrtölumenn er tóku að gæla við lágkúruna og þóttust sjá list í hverri fúaspýtu.
Þannig var spillt fyrir djörfu skipulagi við Aðalstræti með yfirbyggðu göngurými — og enn er umhverfl Aðalstrætis eins og hér sést.