Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1981, Qupperneq 12
Fagus-verksmiðjan í Alfeld, tímamóta-
verk Gropiusar frá 1911.
Aöein8 ári áöur en hann dó, lauk
Gropius við teikningar þessa húss í
Britz-Buckow-Rudow, 1964—68.
WALTER
GROPIUS
Foröngumenn nútíma arkitektúrs 4. Eftir Haraid Helgason arkitekt
Einn merkasti frumherji nútíma arki-
tektúrs var Walter Gropius (1883—
1969). Hann kom fram meö verk, sem
ollu algerum tímamótum í þróun nútíma
byggingarlistar snemma á arkitektúrferli
sínum. Opnaði hann þá leiö til nýrra
byggingarhátta, einkum í verksmiöju-
húsnæöi og byggingum til samfélags-
legra þarfa. Staða hans í fylkingarbrjósti
nútíma arkitekta varöi þó í mun skemmri
tíma en hjá þeim Wright, Le Corbusier
og Mies van der Rohe, og beindi hann
kröftum sínum einkum að kennslu og
skólastjórn á síöari hluta starfsferils
síns. Á því sviöi vann hann mjög merkt
starf, og er nafn Gropiusar tengt nafni
Bauhaus-listaskólans á órjúfanlegan
hátt. Sem stjórnandi og skipuleggjandi
þess skóla vann Gropius ómetanlegt
starf, en Bauhaus hefur haft geysileg
áhrif á kennslu í nánast öllum arkitekt-
úrskólum, sem viö lýði eru í dag.
Gropius flúöi heimaland sitt vegna
ótryggs ástands í þjóðmálum og var þá
um fimmtugt. Starfaði hann síöan
lengstum í Bandaríkjunum, þar sem
hann er einna þekktastur fyrir störf sín
viö arkitektúrskólann í Harvard, en
einnig sinnti hann veigamiklu hlutverki í
kennslumálum víðs vegar um Bandarík-
in.
Walter Gropius fæddist í Berlín áriö
1883, en þangaö hafði fjölskylda hans
komiö skömmu áður frá Braunschweig.
Var hún í allgóðum efnum. Gropius
stundaöi nám um fimm ára skeiö í
arkitektúrskólum, bæöi í Berlín og
Munchen, án þess þó aö taka lokapróf,
en einnig fór hann í námsferöir til
Spánar, ítalíu, Frakklands, Englands og
Danmerkur. Áriö 1907 bauöst honum
vinna hjá Peter Behrens (1868—1940) í
Berlín, sem var einn fremsti arkitekt í
Evrópu á þeim tíma. Starfaöi Gropius
einkum að stóru verkeíni fyrir AEG-
verksmiöjurnar, sem jafnframt er eitt
bezta verk Behrens. Varö Gropius fljót-
lega helzti aöstoðarmaöur Behrens og
starfaöi +ijá honum í þrjú ár. Þarna
komst hann í góö kynni viö Mies, og
einnig störfuöu þeir Le Corbusier saman
um nokkurt skeiö á stofunni. Áriö 1910
setti Gropius á stofn sjálfstæða arki-
tektastofu ásamt Adolf Meyer (1881 —
1929), og næsta áriö unnu þeir af fullum
krafti að verkefni fyrir Fagus-skóverk-
smiöjurnar í Alfeld an der Leine. Gropius
haföi fengið prýöisgóöa reynslu hjá
Behrens og mikinn áhuga fyrir gerö
iönaöarhúsnæðis, en Fagus-byggingin
varö þó mun meira tímamótaverk en
hægt var að búast viö frá hendi svona
ungs arkitekts. Byggingin er frábærlega
útfærö, en á þó furöulega lítiö sameigin-
legt meö AEG-byggingunum. Þarna
kemur fram alveg ný rúmskynjun, því aö
byggingin er ekki einungis umbúöir utan
um einhverjar óskilgreindar athafnir,
heldur formuö umhverfis ákveöna verk-
smiðjuhætti. Voru mjög stórir útveggja-
fletir haföir úr gleri, til þess að skapa
ekki innilokunarkennd hjá verkamönn-
unum og tengja vinnuumhverfiö ná-
grenninu utan þess. Úthorn byggingar-
innar voru sett saman á sérstaklega
fíngeröan hátt, og voru þau alveg losuö
frá þungum burðarvirkjunum. í heild er
byggingin frábærlega skýrt mótuö,
formið einfalt, en efnisnotkun snjöll og
heildaryfirbragöiö mjög fallegt. Er aug-
Ijóst, aö hún þjónaöi aödáanlega vel
tilgangi sínum. Fagus-verksmiöjurnar
vöktu fljótlega gríöarmikla athygli, og
meö þessu verki sínu var Gropius
skyndilega kominn í fremstu röö nútíma
arkitekta.
Þeir Adolf Meyer héldu áfram sam-
starfi sínu næstu árin og sinntu þá
margvíslegum verkefnum. Ekki var þar
eingöngu um byggingarverkefni aö
ræöa. Gropius haföi áhuga á ýmis konar
hönnun, t.d. hönnun véla, bifreiða og
járnbrautarlesta og starfaði aö iönhönn-
un meö góöum árangri. Áriö 1914 héldu
Werkvund-hönnuöasamtökin sýningu í
Köln, og teiknuðu þeir Gropius og Meyer
tvö samtengd hús fyrir sýninguna.
Skömmu áöur haföi veriö haldin stór
sýning á verkum Franks Lloyds Wrights
í Berlín, sem Gropius haföi hrifizt mjög
af, og má sjá greinilega áhrif frá Wright í
þessum byggingum. Önnur byggingin
var verksmiðjuhúsnæði, en hitt skrif-
stofubygging. Þar sem ekki var um að
ræöa eins ákveöna starfsemi og í
Fagus-verksmiöjunum, urðu þessar
byggingar ekki eins skýrt mótaöar og í
Alfeld, en engu aö síöur er hér um mjög
merkilegt verk aö ræöa. Er tenging innra
og ytra umhverfis í beinu framhaldi af
því, sem byrjað var á í Fagus-bygging-
unum.
Hlé varö á starfi Gropiusar á stríösár-
unum 1914—18. Hann var kvaddur til aö
gegna herþjónustu og var í hernum allt
til styrjaldarloka. Skömmu síöar var
Gropius skipaður skólastjóri tveggja
listaskóla í Weimar. Haföi frægur belg-
ískur arkitekt, Henri van de Velde
(1863—1957), látið af skólastjórn ann-
ars skólans og bent á Gropius sem
eftirmann sinn. Voru skólarnir samein-
aöir og hlaut nýja stofnunin nafniö
Staatliche Bauhaus. Þau tíu ár, sem í
hönd fóru voru líklega þau mikilvægustu
fyrir framvindu evrópskrar listar á þess-
ari öld og var Bauhaus-skólinn einmitt í
brennipunktinum. Til skólans kvaddi
Gropius einvalaliö margra fremstu lista-
manna álfunnar, og unnu kennarar og
nemendur mjög náiö saman aö verkefn-
um. Aö nokkru leyti voru kennsluaöferö-
irnar sóttar til Englendinganna Williams
Morris (1834—96) og Johns Ruskins
(1819—1900), sem báðir voru áhrifa-
miklir listamenn á breiðum grundvelli, en
annars var um algerlega nýja kennslu-
hætti aö ræöa. Margar listgreinar voru
kenndar í Bauhaus og var arkitektúr
aðeins ein þeirra. Sérstök áherzla var
lögö á handiönir, eðli og framleiöslu
efna, og var listsköpun nemenda í beinu
framhaldi af þeim athugunum. Sjálft
grunnnámið tók þrjú og hálft ár, en
síöan var hægt aö fara í framhaldsnám,
sem tók mislangan tíma eftir hæfni
nemendanna. Tengsl skólanámsins viö
iönaö og iönaðarframleiöslu voru mjög
náin, og í Bauhaus-skólanum uröu til
hugmyndir aö mörgum nytsamlegum
hlutum, sem notaöir eru enn þann dag í
dag. Hefur Bauhaus haft gífurleg áhrif á
kennslu allra listgreina í öllum listaskól-
um í dag, og eru margir þeirra byggöir á
sama grunni og Bauhaus-skólinn. Gropi-
us á mestan heiöur skilinn fyrir nýjungar
Bauhaus-skólans, en vissulega lögöu
margir góöir menn þarna hönd á
plóginn.
Samhliöa skólastjórninni rak Gropius
sjálfstæöa arkitektastofu, þar sem hann
vann aö nokkrum merkilegum verkefn-
um. Hann teiknaöi þar m.a. Sommer-